Azərbaycan Respublikasının Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komi- təsinin 02. 03. 09. tarixli 17 №-li əmri ilə təsdiq edilib və 01. 04. 2009-cu ildən qüvvəyə minib	Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tikinti Normaları	AzDTN 2.13-1
	Qaz təchizatı. Layihələndirmə normaları	СНиП 2.04.08-87*- nin əvəzinə

 

 

1.   Ümumi müddəalar

• Bu normalar qazdan yanacaq kimi istifadə edən istehlakçıları izafi təzyiqi 1,2MPa-dan (12 kqq/sm2-dən) yüksək ol- mayan təbii qazla və qaz-hava qarışığı ilə, izafi təzyiqi 1,6MPa-ya (16 kqq/sm2-ə) qədər (daxil olmaqla) olan mayeləşdiril- miş karbohidrogen qazı (MKHQ) ilə tə- min edilən yaşayış məskənləri ərazisində yeni tikilən, yenidən qurulan və genişlən- dirilən qaz təchizatı sistemləri və obyekt- lərinin (bundan sonra – qaz təchizatı sis-

temlərinin), həmçinin yaşayış məskənləri arasındakı qaz kəmərlərinin və qazdan ya- nacaq və xammal kimi istifadə edən səna- ye müəssisələrinin sahələrindən kənarda çəkilən xarici qaz kəmərlərinin layihələn- dirilməsinə şamil edilir.

• Bu normalar qaz təchizatı sistem- lərinin layihələndirilməsi müəyyən edil- miş qaydada təsdiq olunmuş sahə norma- tiv sənədlərinə uyğun olaraq həyata keçi- rilən qara metallurgiya, neft emalı və sə- nayenin digər sahələrinin layihələndiril- məsinə, həmçinin avtomobil qazdoldurma stansiyaları, qazdan xammal kimi istifadə edən müəssisələrin sahədaxili qaz kəmər- ləri və səyyar hərəkət vasitələrinin qaz avadanlıqlarının layihələndirilməsinə şa- mil
• Qaz təchizatı sistemlərinin tərki- binə xarici və daxili (binaların daxilində çəkilən) qaz kəmərləri və onlara aid olan bina, qurğu və avadanlıqlar daxildirlər.
• Qaz təchizatı sistemlərinin layihə- ləndirilməsi Azərbaycan Respublikasının şəhər, qəsəbə və kənd yaşayış məskən- lərinin təsdiq edilmiş qaz təchizatı sxem- lərinə əsasən aparılmalıdır. Qaz təchizatı

 

sxemləri olmadıqda bu işlər rayon plan- laşdırılma sxemlərinə (layihələrinə) və yaşayış məskənlərinin baş planlarına əsa- sən həyata keçirilməlidir.

• Qaz təchizatı sistemlərinin layihə- ləndirilməsi zamanı bu normaların tələb- lərindən əlavə Azərbaycan Respublikası- nın «Qaz təchizatı haqqında», «Energe- tika haqqında» və «Enerji resurslarından istifadə haqqında», «Ətraf mühitin müha- fizəsi», «Yanğın təhlükəsizliyi haqqın- da», «Texniki təhlükəsizlik haqqında» və

«Nəqliyyat haqqında» qanunlarının, qaz təsərrüfatında mühafizə zonalarını və təhlükəsizlik tədbirlərini, təzyiq altında işləyən tutumların (qabların) quruluşunu və təhlükəsiz istismarını müəyyən və təyin edən qaydaların, həmçinin elektrik qurğularının quraşdırılmasını nizamlayan və tənzimləyən qaydaların (ПУЭ), СНиП 3.05.02-88* «Газоснабжение» normativ sənədinin və Azərbaycan Respublikası ərazisində qüvvədə olan digər normativ- texniki sənədlərin tələbləri nəzərə alınmalıdır.

• Yanacaq kimi istifadə olunan təbii qaz və MKHQ müvafiq olaraq ГОСТ 5542 və ГОСТ 20448 standart- larının tələblərinə uyğun olmalıdır.
• Sənaye müəssisələrinin istehsalat qurğularına odarizə olunmamış qaz o şərtlə verilə bilər ki, müəssisəyə gələn qaz kəməri yaşayış məskənlərinin ərazi- lərindən kənarda olsun, qaz avadanlıqları və qaz kəmərləri yerləşən otaqlarda qaz yığılmasını xəbər verən xəbərdaredici ci- hazlar qoyulsun və odarizə olunmamış qazın təhlükəsiz istifadə edilməsini təmin edən digər əlavə tədbirlər həyata keçiril-

 

 

 

• Qazpaylayıcı stansiyalardan (QPS) çıxan qazın yeraltı qaz kəmər- lərinə verilərkən temperaturu mənfi 100S- dən, yerüstü və yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərlərinə verildikdə isə ti- kinti aparılan rayonun xarici havasının hesabi temperaturundan aşağı olmamalı- dır.

Xarici havanın hesabi temperaturu СНиП 2.01.01 normativ sənədinin tələb- lərinə uyğun olaraq 0,92 təminatı ilə ən soyuq beş günün temperaturu qədər qəbul edilir.

Şişən suxurlarda çəkilən yeraltı qaz kəmərlərinə qazın QPS-dən mənfi tempe- raturda verilməsi zamanı qaz kəmərləri- nin dayanıqlığını təmin edən tədbirlər nə- zərdə tutulmalıdır.

• Hava ilə MKHQ qarışığının və digər qaz-hava qarışıqlarının tərkibində olan yanan və yanmayan komponentlərin nisbəti həmin qarışıqların alovlanmasının yuxarı alışma həddini 2 dəfədən az ol- mamaqla keçdikdə bu qarışıqlardan ya- nacaq kimi istifadə olunmasına yol veri-

Qaz-hava qarışıqlarında zərərli mad- dələrin (qatışıqların) miqdarı təbii qaz və MKHQ üçün müvafiq olaraq,  ГОСТ 5542 və ГОСТ 20448 standartlarında göstərilən normalardan artıq olmamalıdır.

• Yaşayış məskənlərinin və ayrı- ayrı obyektlərin qaz təchizatı sistemləri- nin layihələndirilməsi zamanı, qaz yana- cağından səmərəli istifadə olunmasını təmin edən  ən  mütərəqqi  texniki  həllər

 

masında müasir üsullardan və birtipli layi- hələrdən istifadə olunması nəzərə alın- malıdır.

• Məntəqələrarası qaz kəmərləri- nin çəkilməsi üçün hazırlanan layihələrdə ətraf mühitin qorunması həlləri AzDTN 9-2 normativ sənədinin 9-cu bölməsinin tələblərinə uyğun olaraq nəzərdə tutul- malıdır.
• Bu normalarda fiziki əmsalların və ölçü vahidlərinin göstəriciləri tikintidə tətbiq olunan fiziki kəmiyyət vahidlərinə (СН 528) uyğun olaraq qəbul edilmişdir- lər.

2.   Normativ istinadlar

2.1. Bu normalarda aşağıda göstərilən normativ sənədlərə istinad edilib:

AzDTN 1.1-1 «Tikinti normativ sə- nədləri sistemi. Əsas müddəalar. Dövlət Tikinti Normalarının işlənilməsi, razılaş- dırılması, təsdiqi, qeydiyyatı, ifadə edil- məsi və tərtibatı»

AzDTN 2.6-1 «Dövlət Şəhərsalma Norma və Qaydaları. Şəhər, qəsəbə və kənd yaşayış məskənlərinin planlaşdırıl- ması və tikilib abadlaşdırılması»

СНиП 3.05.02-88* «Газоснабжение»

СНиП 2.01.01-82 «Строительная климатология и геофизика»

СНиП 2.01.09-91 «Здания и соору- жения на подрабатываемых терри- ториях и просадочных грунтах»

СНиП 2.02.01-83 «Основания зда- ний и сооружений»

*

 

nəzərdə tutulmalıdır.

 

СНиП 2.04.01-85

 

«Внутренний

 

 

1.11. Qaz kəmərləri şəbəkəsi və onlar üzərində olan qurğuların layihələndiril- məsi, tikinti-quraşdırma işlərinin yerinə yetirilməsində maksimum sənayeləşdir- məni nəzərə almaqla, zavod və tədarük emalatxanalarında hazırlanmış yığma- blok, standart, bir tipli element və detal- ların tətbiqi hesabına aparılmalıdır. Bu zaman tikinti-quraşdırma işlərinin aparıl-

 

водопровод и канализация зданий» СНиП 2.04.02-84* «Водоснабжение.

Наружные сети и сооружения»

СНиП       2.04.03-85       «Канализация.

Наружные сети и сооружения»

СНиП 2.04.05-91* «Отопление, вен- тиляция и кондиционирование»

МСН 4.02-02-2004 «Тепловые сети»

 

 

 

СНиП      2.04.12-86      «Расчет     на    проч- ность стальных трубопроводов»

МСН 2.02-01-97 «Пожарная без- опасность зданий и сооружений»

AzDTN 2.9-2 «Magistral boru kəmər- ləri. Layihələndirmə normaları»

СНиП 2.05.03-84 «Мосты и трубы»

СНиП 2.05.02-85 «Автомобильные дороги»

СНиП 2.05.07-91 «Промышленный транспорт»

СНиП 2.09.02-85* «Производствен- ные здания»

СНиП 2.09.03-85 «Сооружения про- мышленных предприятий»

СНиП 1.02.07-87 «Инженерные изыскания для строительства»

СНиП 2.08.01-89 «Жилые здания» СНиП 3.02.01-87 «Земляние соору-

жения, основания и фундаменты»

СНиП ΙΙ-89-80 «Генеральные планы промышленных предприятий»

МСН 3.03-01-95 «Железные дороги колеи 1520 мм»

СНиП ΙΙ -35-76 «Котельные уста- новки»

СНиП ΙΙI 42-80* «Магистральные трубопроводы»

СНиП ΙΙ -7-81* «Строительство в сейсмических районах»

РД 34.21.122-87 «Инструкция по устройству молниезащиты зданий и сооружений»

СН 441-72 «Указания по проекти- рованию ограждений площадок и участков предприятий, зданий и соору- жений»

СН 512-78 «Инструкция по про- ектированию зданий и помещений для электронно-вычислительных машин»

СН 528-80 «Перечень единиц физи- ческих величин, подлежащих при- менению в строительстве»

ВСН 116-87 «Инструкция по про- ектированию линейно кабельных сору- жений связи»

 

ВСН 600-81 «Инструкция по мон- тажу сооружений устройство связи, радиовещания и телевидения»

ВУП СНЭ-87 «Ведомственные ука- зания по проектированию желездорож- ных сливно-наливных эстакад легко- воспламенеющиеся и горючих жид- костей и сжиженных углеводородных газов»

Azərbaycan Respublikası Sənaye və Energetika Nazirliyi tərəfindən təsdiq edil- miş «Qaz təsərrüfatında texniki təhlükəsiz- lik qaydaları» (2005)

«Правила устройства и безопасной эксплуатации сосудов, работающих под давлением», утвержденные Гос- гортехнадзором СССР

«Правила устройства электроуста- новок (ПУЭ)», утвержденные Мин- энерго СССР

«Правила пользования газом в на- родном хозяйстве», утвержденные Мингазпромом СССР

«Правила устройства и безопасной эксплуатации паровых и водогрейных котлов», утвержденные Госгортехнад- зором СССР

«Правила техники  безопасности при работах на кабельных линиях связи и проводного вещания», утверж- денные Минсвязи СССР

Инструкция «О порядке выдачи разрешений на застройку площадей залегания полезных ископаемых», ут- вержденная Госгортехнадзором СССР

ГОСТ 2.114-95* «ЕСКД. Техничес-

кие условия»

ГОСТ  9.602-2005  «ЕСЗКС.  Соору-

жения подземные. Общие требования к защите от коррозии»

ГОСТ 21.610-85 «СПДС. Газоснаб-

жение. Наружные газопроводы. Рабо- чие чертежи»

ГОСТ 12820-80* «Фланцы стальные плоские приварные на Ру от 0,1 до 2,5 МПа (от 1до 25кгс/см2). Конструкция и

размеры»

 

 

 

ГОСТ 26.011-80* «Средства изме- рений и автоматизации. Сигналы тока и напряжения электрические непре- рывные входные и выходные»

ГОСТ 26.013-81* «Средства изме- рений и автоматизации. Сигналы элек-

трические с дискретным изменением параметров входные и выходные»

ГОСТ 26.205-88 «Комплексы и устройства телемеханики. Общие тех- нические условия»

ГОСТ 380-2005 «Сталь углеродис- тая обыкновенного качества. Марки»

ГОСТ 481-80* «Паронит и прок- ладки из него. Технические условия»

ГОСТ 495-92 «Листы и полосы медные. Технические условия»

ГОСТ     617-2006     «Трубы     медные.

Технические условия»

ГОСТ 1050-88* «Прокат сортовой, калиброванный, со специальной от- делкой поверхности из углеродистой качественной конструкционной стали. Общие технические условия»

ГОСТ  3262-75*    «Трубы  стальные

водогазопроводные.Технические усло- вия»

ГОСТ 4543-71* «Прокат из легиро- ванной конструкционной стали. Тех- нические условия»

ГОСТ 5542-87 «Газы горючие при- родные для промышленного и комму- нально–бытового назначение. Техни- ческие условия»

ГОСТ  6533-78*   «Днища  эллипти-

ческие отбортованные стальные для сосудов, аппаратов и котлов. Основные размеры»

ГОСТ 7338-90* «Пластины рези-

новые и резинотканевые. Технические условия»

ГОСТ  8696-74*    «Трубы  стальные

электросварные со спиральным швом общего назначения. Технические усло- вия»

ГОСТ  8731-74*   «Трубы  стальные

бесшовные горячедеформированные. Технические условия»

 

ГОСТ 8732-78* «Трубы стальные бесшовные горячедеформированные. Сортамент»

ГОСТ  8733-74*   «Трубы  стальные

бесшовные холоднодеформированные и теплодеформированные. Техничес- кие требования»

ГОСТ  8734-75*    «Трубы  стальные

бесшовные холоднодеформированные. Сортамент»

ГОСТ  8946-75*    «Соединительные

части из ковкого чугуна с цилиндри- ческой резьбой для трубопроводов. Угольники проходные. Основные раз- меры»

ГОСТ 8947-75* «Соединительные части из ковкого чугуна с цилиндри-

ческой резьбой для трубопроводов. Угольники переходные. Основные раз- меры»

ГОСТ  8948-75*    «Соединительные

части из ковкого чугуна с цилиндри- ческой                   резьбой         для     трубопроводов. Тройники прямые. Основные размеры» ГОСТ          8949-75*            «Соединительные части из ковкого чугуна с цилиндри- ческой              резьбой         для     трубопроводов. Тройники переходные. Основные раз-

меры»

ГОСТ 8950-75* «Соединительные части из ковкого чугуна с цилиндри- ческой резьбой для трубопроводов. Тройники с двумя переходами. Основ- ные размеры»

ГОСТ 8951-75* «Соединительные части из ковкого чугуна с цилиндри-

ческой резьбой для трубопроводов. Кресты прямые. Основные размеры»

ГОСТ 8952-75* «Соединительные части из ковкого чугуна с цилиндри-

ческой резьбой для трубопроводов. Кресты переходные. Основные раз- меры»

ГОСТ  8953-75*    «Соединительные

части из ковкого чугуна с цилиндри- ческой резьбой для трубопроводов. Кресты с двумя переходами. Основные размеры»

 

 

 

ГОСТ 8954-75* «Соединительные части из ковкого чугуна с цилиндри- ческой резьбой для трубопроводов. Муфты прямые короткие. Основные размеры»

ГОСТ 8955-75* «Соединительные части из ковкого чугуна с цилиндри-

ческой резьбой для трубопроводов. Муфты прямые длинные. Основные размеры»

ГОСТ  8956-75*    «Соединительные

части из ковкого чугуна с цилиндри- ческой резьбой для трубопроводов. Муфты компенсирующие. Основные размеры»

ГОСТ  8957-75*    «Соединительные

части из ковкого чугуна с цилиндри- ческой резьбой для трубопроводов. Муфты переходные. Основные раз- меры»

ГОСТ 8959-75* «Соединительные части из ковкого чугуна с цилиндри-

ческой резьбой для трубопроводов. Гайки соединительные. Основные раз- меры»

ГОСТ  8963-75*    «Соединительные

части из ковкого чугуна с цилиндри- ческой резьбой для трубопроводов. Пробки. Основные размеры»

ГОСТ   8966-75*    «Части   соедини-

тельные стальные с цилиндрической резьбой для трубопроводов Р 1,6МПа. Муфты прямые. Основные размеры»

ГОСТ 8968-75 «Части соедини- тельные стальные с цилиндрической резьбой для трубопроводов Р 1,6МПа. Контргайки. Основные размеры»

ГОСТ 8969-75 «Части соедини- тельные стальные с цилиндрической резьбой для трубопроводов Р 1,6МПа. Сгоны. Основные размеры»

ГОСТ 9544-93 «Арматура трубо- проводная запорная. Нормы герметич- ности затворов»

ГОСТ 9931-85* «Корпусы цилин- дрические стальных сварных сосудов и

аппаратов. Типы, основные параметры и размеры»

 

ГОСТ 10704-91 «Трубы стальные электросварные прямошовные. Сорта- мент»

ГОСТ 10705-80* «Трубы стальные электросварные. Технические усло- вия»

ГОСТ 10706-76*  «Трубы стальные

электросварные прямошовные. Техни- ческие требования»

ГОСТ 11032-97 «Аппараты водо- нагревательные емкостные, газовые, бытовые. Технические условия»

ГОСТ 11881-76* «ГСП. Регуляторы,

работающие без использования посто- роннего источника энергии. Общие технические условия»

ГОСТ 12821-80* «Фланцы стальные приварные   встык   на   Ру    от   0,1   до

20,0МПа (от 1 до 200кгс/см2). Кон- струкция и размеры»

ГОСТ 13726-97* «Ленты из алюми- ния и алюминиевых сплавов. Техни- ческие условия»

ГОСТ       14202-69       «Трубопроводы промышленных     предприятий. Опоз- навательная                  окраска,          предупрежда- ющие знаки и маркировочные щитки». ГОСТ  14249-89                  «Сосуды       и аппараты. Нормы и методы расчета на

прочность».

ГОСТ 15150-69* «Машины, при- боры и другие технические изделия. Исполнение для различных климати- ческих районов. Категории, условия эксплуатации, хранения и транспорти- рования в части воздействия климати- ческих факторов внешней среды»

ГОСТ 15180-86 «Прокладки плос- кие эластичные. Основные параметры и размеры»

ГОСТ 16338-85*  «Полиэтилен низ-

кого давлениея. Технические условия» ГОСТ  17375-2001  «Детали  трубо- проводов стальные бесшовные привар- ные на Ру£10МПа (£100кгс/см2). Отво- ды      крутоизогнутые.         Конструкция             и

размеры»

 

 

 

ГОСТ 17375-83* «Детали трубопро- водов стальные бесшовные приварные на Ру£10МПа(£100кгс/см2). Тройники. Конструкция и размеры»

ГОСТ 17378-2001 «Детали трубо- проводов стальные бесшовные привар- ные на Ру£10МПа(£100кгс/см2). Пере- ходы. Конструкция и размеры»

ГОСТ 17379-2001 «Детали трубо- проводов стальные бесшовные привар- ные на Ру£10МПа (£100кгс/см2). Заг- лушки эллиптические. Конструкция и размеры»

ГОСТ 19281-89* «Прокат из стали повышенной прочности. Общие техни-

ческие условия»

ГОСТ 19910-94 «Аппараты водо- нагревательные проточные газовые бытовые. Общие технические усло- вия»

ГОСТ  20448-90*   «Газы  углеводо-

родные сжиженные топливные для коммунально-бытового потребления. Технические условия»

ГОСТ 21204-97* «Горелки газовые промышленные. Общие технические требования»

ГОСТ 21552-84* «Средства вычис- лительной техники. Общие техничес-

кие требования, приемка, методы испы- таний, маркировка, упаковка, транс- портирование и хранение»

ГОСТ 21631-76* «Листы из алюми- ния и алюминиевых сплавов. Техни- ческие условия»

ГОСТ 25696-83*  «Горелки газовые

инфракрасного излучения. Общие тех- нические требования, приемка»

ГОСТ      28338-89*       (ИСО      6708-80)

«Соединение трубопроводов и арма- туры. Проходы условные (размеры но- минальные). Ряды»

3.   Terminlər, təriflər və ixtisarlar

3.1. Bu normativ sənəddə aşağıdakı terminlər və ixtisarlar işlədilir.

 

Terminlər və təriflər:

Qazpaylayıcı sistem – bir-biri ilə tex- noloji, təşkilatı və iqtisadi əlaqəsi olan qazın nəqlini və birbaşa istehlakçılara verilməsini həyata keçirən istehsalat kompleksi

Qazpaylayıcı şəbəkə – qazın mən- bəyindən istehlakçıların qaz kəməri giriş- lərinə qədər olan xarici qaz kəmərləri və onların üzərində olan tikili, avadanlıq və texniki qurğular sistemi

Qazpaylayıcı mənbə – qazın qaz- paylayıcı sistemlərə verilməsini təmin edən qaz təchizatı sistemlərinin ayrı-ayrı elementləri (məsələn: QPS – qazpaylayıcı stansiya)

Xarici qaz kəməri – binadan kənar- da çəkilmiş, binanın xarici divarının konstruksiyasına qədər olan yeraltı, yer- üstü və ya yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəməri

Daxili qaz kəməri – binanın xarici divarlarının konstruksiyasından binanın daxilində yerləşən qaz cihazlarının bir- ləşdirilməsinə qədər olan qaz kəməri

Qaz istifadə edən avadanlıq – qaz- dan yanacaq kimi istifadə edən avadanlıq

Qaz avadanlığı – qaz kəmərinin tər- kibində element kimi istifadə edilən za- vod  şəraitində  tam  hazırlanmış  texniki məmulatlar           (kompressorlar,           kondensat- yığıcılar, bağlayıcı boru armaturları və s.) Qaz  kəmərinin  mühafizə  zonası  – qaz          kəmərlərinin    və         onların   üzərində quraşdırılan qurğuların və avadanlıqların normal  şəraitdə  istismar  edilməsini  və zədələnmədən qorunmasını təmin etmək üçün  qaz  kəməri  boyu  və  qazpaylayıcı şəbəkələrin digər obyektləri üçün nəzərdə tutulan və xüsusi şərtlərlə istifadə olunan

ərazi

Qaz kəməri girişi – paylayıcı qaz kə- mərinə birləşən yerdən girişdə qoyulmuş bağlayıcı qurğuya qədər olan qaz kəməri

Binalara (tikililərə) qaz kəməri giri- şi – binanın girişində qoyulmuş bağlayıcı qurğudan (bağlayıcı qurğu binanın xari-

 

 

 

cində  qoyulduqda)  daxili  qaz  kəmərinə qədər çəkilən qaz kəməri

Məskənlərarası qaz kəməri – yaşa- yış məskənlərinin ərazilərindən kənarda çəkilən xarici qaz kəməri

Đxtisarlar

ABA – Aralıq balon anbarları.

A QDS – Avtomobil qazdoldurma stansiyası

FĐƏ – Faydalı iş əmsalı ĐM – Đdarəetmə məntəqəsi

ĐŞYO – Đnfraqırmızı şüa yayan odluq QDM – Qazdoldurucu məntəqə QDS – Qazdoldurucu stansiya

QPS – Qazpaylayıcı stansiya QTM – Qaztənzimləyici məntəqə QTQ  – Qaztənzimləyici qurğu QAK      – Qoruyucu atqı klapan QBK        – Qoruyucu bağlayıcı klapan

MKHQ – Mayeləşdirilmiş karbohirogen qazı

MĐM – Mərkəzi idarəetmə məntəqəsi NÖC – Nəzarət ölçü cihazı

NOM – Nəzarət olunan məntəqə SYS – Suyun yuxarı səthi

TM və

TPAĐS – Telemexanizasiya və Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırıl- mış idarəetmə sistemləri.

4.   Qaz təchizatı sistemləri və qaz təzyiqi normaları

• Paylayıcı sistemlərin seçilməsi, qazpaylayıcı stansiyaların (QPS) və qaz- tənzimləyici məntəqələrin (QTM) sayının təyin edilməsi, paylayıcı qaz kəmərləri sxemlərinin (həlqəvi, dalanlı, qarışıq) qəbul edilməsi, qaz tələbatının həcmi, strukturu, sıxlığı, qaz təchizatının etibar- lığı, həmçinin tikintinin aparıldığı yerin vəziyyəti və istismar şəraiti nəzərə alın- maqla, texniki-iqtisadi hesabatlar əsasın- da həyata keçirilməlidir.
• Qaz təchizatı sistemlərinin qaz kəmərləri, nəql edilən qazın təzyiqindən asılı olaraq, aşağıdakılara bölünürlər:

 

• I kateqoriyalı yüksək təzyiqli qaz kəmərləri – təbii qaz və qaz-hava qarışığı üçün qazın işçi təzyiqi 0,6 MPa-dan (6kqq/sm2-dən) yuxarı 1,2 MPa-ya (12kqq/sm2-ə) qədər (daxil olmaqla), MKHQ üçün 1,6MPa-ya (16 kqq/sm2-ə)

qədər;

• II kateqoriyalı yüksək təzyiqli qaz kəmərləri – işçi təzyiqi 0,3 MPa-dan (3kqq/sm2-dən) yuxarı 0,6MPa-ya (6 kqq/sm2-ə) qədər;
• orta təzyiqli qaz kəmərləri – qazın işçi təzyiqi 0,005MPa-dan (0,05 kqq/sm2- dən) yuxarı 0,3MPa-ya (3 kqq/sm2-ə) qədər;
• alçaq təzyiqli qaz kəmərləri – qazın işçi təzyiqi 0,005MPa-ya (0,05 kqq/sm2- ə) qədər (daxil olmaqla);
  • Qaz təchizatı sistemlərinə daxil olan qaz kəmərlərinin təsnifatı bu nor- maların sorğu olunan əlavə 1-də göstəri- lmişdir.
  • Binaların daxilində çəkilən qaz kəmərlərində qazın təzyiqi, cədvəl 1-də verilən göstəricilərdən artıq qəbul edilmə- məlidir.

Sənaye müəssisələrinin və ayrılıqda yerləşən qazanxanaların istilik qurğuları üçün təzyiqi 1,2MPa-ya (12 kqq/sm2-ə) qədər olan qazdan istifadə olunmasına o zaman yol verilir ki, istehsalat texnolo- giyasının şərtlərinə görə həmin obyektlər üçün göstərilən təzyiqdə qaz tələb olun- sun.

Đstehsalat binalarına sonradan əlavə edilmiş tikililərdə yerləşən qazanxana- larda təzyiqi 0,6MPa-ya (6kqq/sm2-ə) qə- dər olan qazdan istifadə olunmasına yol verilir.

• Məişət qaz cihazlarının qarşısında qazın təzyiqi cədvəl 1-in 4-cü bəndində göstərilən təzyiqdən artıq olmamaqla, ci- hazların pasport göstəricilərinə uyğun olaraq qəbul edilməlidir.

 

 

 

5.  Hesabi qaz sərfləri. Qaz kəmərlərinin hidravliki

hesabatı

Hesabi qaz sərfləri

• Hər bir kateqoriyalı istehlakçılar üçün qazın illik sərfi obyektlərin pers- pektiv inkişafı nəzərə alınaraq hesabat dövrünün axırına təyin edilməlidir.

Hesabat dövrünün müddəti qaz isteh- lakçıları obyektlərinin perspektiv inkişaf planı əsasında təyin edilir.

• Yaşayış evləri, məişət xidməti müəssisələri, ictimai iaşə obyektləri, çö- rək və şirniyyat məhsulları istehsal edən müəssisələr, həmçinin səhiyyə müəssisə- ləri üçün illik qaz sərfi cədvəl 2-də veril- miş istilik sərfi normaları ilə təyin edil- məlidirlər.

Cədvəl 2-də göstərilməyən istehlakçı- lar üçün qaz sərfi normaları, digər yana- caq növlərinin sərf normalarına və ya qaz yanacağına keçdikdə faydalı iş əmsalı (FĐƏ) nəzərə alınmaqla, faktiki sərfinə görə təyin edilməlidirlər.

Qaz istehlakçıları Qazın təz- yiqi, MPa (kqq/sm2) 1. Sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələrinin istehsalat bi- naları, həmçinin ayrılıqda yerləşən qazanxanalar və istehsalat xarakterli məişət xidməti müəssisələri (ha- mamlar,çamaşırxanalar, kim- yəvi təmizləmə fabrikləri, çörək və şirniyyat məhsulları müəssisələri və s.) 0,6 (6) 2. Bənd 1-də göstərilmiş isteh- salat xarakterli məişət xid- məti müəssisələri başqa məq- sədlər üçün nəzərdə tutulmuş istehsalat binalarına əlavə edilmiş tikililərdə yaxud on- ların daxilində yerləşdirildik- də. 0,3 (3)

Cədvəl 1

 

Cədvəl 1-in davamı

 

• Şəhərlərin və digər yaşayış məs- kənlərinin baş planları hazırlanarkən 1 nəfər üçün illik qaz tələbatı normasının, m3/il, qazın yanma istiliyi 34 MC/m3(8000 kkal/m3) olduqda, aşağıdakı kimi qəbul edilməsinə yol verilir:

• mərkəzləşdirilmiş isti su təchizatı olduqda – 100;
• isti su təchizatı qaz suqızdırıcı- larından olduqda – 250;
• heç bir növ isti su təchizatı olma- dıqda – 125 (kənd yerləri üçün 165).
  • Ticarət obyektləri, qeyri-istehsalat xarakterli məişət xidməti müəssisələri və

1. üçün tələb olunan illik qaz sərfi yaşayış evləri üçün cədvəl 2-də göstərilmiş istilik sərfləri cəminin 5%-i qədər qəbul edil- məlidirlər.

• Sənaye və kənd təsərrüfatı mü- əssisələrinin texnoloji tələbatı üçün illik qaz sərfləri bu müəssisələrin yanacaq tələbatının göstəricilərinə uyğun olaraq (qaz yanacağına keçildikdə FĐƏ-nin dəyişilməsi nəzərə alınmaqla) və onların perspektiv inkişafı və ya yanacağın (isti- liyin) texnoloji sərf normalarına əsasən təyin edilməlidirlər.
• Heyvanlar üçün yem hazırlan- masına və suyun isidilməsinə sərf olunan illik istiliyin sərfiyyatı cədvəl 3-ə əsasən qəbul edilməlidir.

 

 

Cədvəl 2

 

Qaz istehlakçıları	Qaz istehlakı göstəriciləri	Đstilik sərfi normaları, MC (min kkal)
1.  Yaşayış binaları Qazlaşdırılmış mənzildə qaz pilətəsi və mərkəzləşdirilmiş isti su təchizatı olduqda təbii qazla                                                                   Đldə 1 nəfərə MKHQ ilə                                                                   Đldə 1 nəfərə Qazlaşdırılmış  mənzildə  qaz  pilətəsi  və  qaz  suqızdırıcısı olduqda (mərkəzləşdirilmiş isti su təchizatı olmadıqda) təbii qazla                                                                   Đldə 1 nəfərə MKHQ ilə                                                                   Đldə 1 nəfərə Qazlaşdırılmış  mənzildə  qaz  pilətəsi  olduqda  və  mərkəz- ləşdirilmiş isti su təchizatı və qaz suqızdırıcısı olmadıqda təbii qazla MKHQ ilə                                                                   Đldə 1 nəfərə Đldə 1 nəfərə   2.  Əhaliyə məişət xidməti müəssisələri Camaşırxana fabrikləri: dəyişiklərin  mexanikləşdirilmiş  camaşırxanalarda         1 ton quru yuyulmasına                                                                dəyişik üçün dəyişiklərin      mexanikləşdirilməmiş,          qurutma          1 ton quru şkafları olan, camaşırxanalarda yuyulmasına                  dəyişik üçün dəyişiklərin qurudulması       və   ütülənməsi   daxil         1 ton quru olmaqla     mexanikləşdirilmiş    camaşirxanalarda        dəyişik üçün yuyulmasına Dezinfeksiya kameraları: dəyişik  və  geyimin  buxar  kameralarında  dezin-         1 ton quru feksiya olunmasına.                                                      dəyişik üçün dəyişiklərin  isti  hava  kameralarında  dezinfeksiya         1 ton quru olunmasına                                                                  dəyişik üçün Hamamlar: vannasız yuyunma                                                   1 yuyunma üçün vannalarda yuyunma                                                1 yuyunma üçün   3.  Đctimai iaşə müəssisələri Yeməkxanalar, restoranlar, kafelər:                                              1 xörək üçün xörəklərin hazırlanması üçün   (müəssisənin xidmətetmə qabiliyyətindən asılı olmayaraq)           1 səhər və ya şam səhər və şam yeməklərinin hazırlanması üçün                                 yeməyi üçün 4.  Səhiyyə müəssisələri		2800 (660) 2540 (610)     8000 (1900) 7300 (1750)       4600(1100) 4240 (1050)       8800 (2100)   12600 (3000)   18800 (4500)       2240 (535)   1260 (300)     40 (9,5) 50 (12)     4,2 (1)     2,1 (0,5)
Xəstəxanalar, doğum evləri:	Đldə 1 çarpayı	3200 (760)
yeməklərin hazırlanması üçün
	üçün
təsərrüfat, məişət və müalicə məqsədləri üçün isti	Đldə 1 çarpayı	9200 (2200)
suyun hazırlanması (dəyişiklərin yuyulması nəzərə	üçün
alınmır)

 

 

 

Cədvəl 2-nin davamı

 

 

Cədvəl 3

 

Sərf olunan qazın təyinatı	Bir heyvan üçün qaz sərfi	Heyvanlar üçün tələb olunan istilik sərfi nor- ması, MC (min kkal)
Kobud  yemlərin  buxarlandırılması  nəzərə  alınmaqla	1 at	1700 (400)
heyvanat üçün yem hazırlanması.	1 inək	8400 (2000)
	1 donuz	4200 (1000)
Đçmək və sanitar məqsədləri üçün suyun qızdırılması	1 heyvan üçün	420 (100)

 

 

5.7 Şəhərlərin və digər yaşayış məs- kənlərinin qaz təchizatı sistemləri qazın maksimum saatlıq sərfinə hesablanmalı- dırlar.

• Təsərrüfat-məişət və istehsalat tə- ləbatı üçün qazın maksimum saatlıq he-

 

qaz təchizatı rayonu üçün müxtəlif ölçüdə qəbul edilməlidir.

Qazla təchiz olunan əhalinin sayından asılı olaraq, təsərrüfat-məişət tələbatı üçün maksimum saatlıq qaz sərfi əmsal- ları cədvəl 4-də, hamamlar, camaşırxa- nalar, ictimai iaşə müəssisələri, çörək və

 

sabi sərfi

 

Qh , m3/saat, 00S-də və qazın

 

şirniyyat müəssisələri üçün cədvəl 5-də

 

d

təzyiqi 0,1MPa (760 mm.c. süt.) olduqda, illik sərfin bir hissəsi kimi aşağıdakı düsturla təyin edilməlidir:

 

verilmişdir.

 

Cədvəl 4

 

 

Qazla təchiz olu- nan əhalinin sayı, min nəfər Maksimum saatlıq qaz sərfi əmsalı (istilik təc- hizatı nəzərə alınma- dan), Кщ мак 1 1/1800 2 1/2000 3 1/2050 5 1/2100 10 1/2200 20 1/2300 30 1/2400 40 1/2500 50 1/2600 100 1/2800

h           h

Qd  = Kmak ×Г в ,                               (1)

 

 

mak

burada Kh

 

• maksimum saatlıq əmsalı (illik sərfdən mak- simum saatlıq qaz sərfinə keçid əmsalı);

 

Qv    –  illik qaz sərfi, m3/il.

Maksimum saatlıq qaz sərfi əmsalı kəmərləri sərbəst sistem kimi fəaliyyət göstərən, digər rayonların sistemləri ilə heç bir hidravliki əlaqəsi olmayan, hər bir

 

 

 

cədvəl 4-ün davamı

 

Ksim – cihazlardan eyni vaxtda istifadə edilmə əmsalı – yaşayış evləri üçün bu normalar əlavə 3-ə əsa- sən qəbul edilməlidir;

 

qnom– pasport göstəriciləri ilə və

 

 

Cədvəl 5

 

Müəssisələr	Maksimum saatlıq qaz sərfi əmsalı, Кщ мак
Hamamlar	1/2700
Camaşırxanalar	1/2900
Đctimai iaşə	1/2000
Çörək və konditer	1/6000
məhsulları istehsalı
üzrə
Qeyd. Hamamlar və camaşırxanalar üçün maksimum saatlıq qaz sərfi əmsallarında istilik təchizatına və ventilyasiya sisteminə sərf olunan qaz nəzərə alınmışdır.

• Sənayenin müxtəlif istehsal sa- hələri və istehsal xarakterli məişət xid- məti müəssisələri (cədvəl 5-də göstərilən müəssisələr istisna olmaqla) üçün, saatlıq hesabi qaz sərfi yanacaq tələbatının (qaz yanacağına keçilərkən FĐƏ nəzərə alın- maqla) göstəricilərinə əsasən və ya sənaye sahələri üzrə bu normaların tövsiyə olu- nan əlavə 2-də verilən maksimum saatlıq əmsallar nəzərə alınmaqla illik qaz sərf- lərindən asılı olaraq düstur(1) ilə təyin edilməlidir.
• Ayrı-ayrı yaşayış evləri və icti- mai binalar üçün saatlıq hesabi qaz sərfi

 

ya  cihazların  texniki  xa-

rakteristikalarına əsasən qəbul edilən qaz cihazları- nın və ya cihazlar qrupu- nun nominal qaz sərfləri, m3/saat;

ni  – eyni tipli cihazların və ya cihazlar qrupunun sayı;

m – cihazların və ya cihazlar qrupunun növlərinin sayı.

• Đstilik, isti su təchizatı və ventil- yasiya üçün illik və saatlıq hesabi istilik sərfləri СНиП 04.01, СНиП 2.04.05 və МСН 4.02.02 normativ sənədlərinə  uy- ğun olaraq təyin edilməlidirlər.

 

• Alçaq, orta və yüksək təzyiqli paylayıcı qaz kəmərlərinin hidravliki iş rejimləri qazın maksimum yol verilən təzyiq itkiləri zamanı QTM-in və QTQ- nin, həmçinin qazın yol verilən təzyiq diapazonlarında istehlakçıların odluqları- nın dayanıqlı işini təmin edən, istismar üçün ən sərfəli və etibarlı sistemlərin ya- radılması şəraitində qəbul edilməlidirlər.
• Qaz kəmərlərinin daxili hesabi diametrləri maksimum  qaz  sərf  olunan

 

h           3                                                                                         saatlarda     bütün     istehlakçıları       fasiləsiz

 

Qd ,  m /saat,  qaz  cihazlarının  nominal

qaz sərflərinin cəmi üzrə onlardan eyni vaxtda istifadə edilmə əmsalı nəzərə alınmaqla aşağıdakı düsturla təyin edilməlidir:

m

h

 

qazla təmin etmək şərtilə, bu normaların məlumat üçün olan əlavə 4-ə əsasən hid- ravliki hesabatla təyin edilməlidirlər.

6.   Xarici qaz kəmərləri və qurğuları

 

Qd = åK

i=1

 

sim ×

 

qnom ×

 

ni ,

 

(2)

 

Ümumi göstərişlər

 

m

burada     å

i=1

 

- Ksim  х qnom

 

• və ni-nin

 

• Bu bölmənin tələbləri QPS-dən və ya QTM-dən qaz istehlakçılarına (bina-

 

i-dən m-ə qədər kəmiyyət hasillərinin cəmidir;

 

ların  və  qurğuların  xarici  divarlarına)

qədər layihələndirilən xarici qaz kəmər- lərinə şamil edilir.

 

 

 

• Məskunlaşmış ərazilərdə çəkilən xarici qaz kəmərlərinin layihələri, ГОСТ 610 standartında nəzərdə tutulmuş miqyaslarda topoqrafik planlar üzərində hazırlanmalıdırlar. Qəsəbələrarası xarici qaz kəmərlərinin layihələrinin 1:5000 miqyaslı planlarda yerinə yetirilməsinə o zaman yol verilir ki, trassaların mərkəzi oxları naturada bərkidilmiş olsun. Düz relyefli yerlərdə çəkilən, təbii maneələrlə və müxtəlif qurğularla kəsişməyən qaz kəmərlərinin uzunluq profillərinin tərtib olunmamasına yol verilir.
• Məskunlaşmış ərazilərdə çəkilən xarici qaz kəmərləri, bir qayda olaraq, AzDTN 6 -1 normativ sənədinin tələb- lərinə uyğun olaraq yeraltı nəzərdə tutulmalıdırlar. Xarici qaz kəmərlərinin yerüstü dayaqlarda və yerüstü çəkilmə- sinə yaşayış məhəllələri və həyətlərinin daxilində, həmçinin trassaların ayrı-ayrı sahələrində yol verilir.

Qaz kəmərlərinin metropolitenlə əla- qəli çəkilməsi AzDTN 2.6-1 normativ sə- nədinin tələblərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.

Sənaye müəssisələrinin ərazilərində xarici qaz kəmərlərinin çəkilməsi, СНиП II-89 normativ sənədinin tələblərinə uy- ğun, bir qayda olaraq, yer səthindən yuxa- rı yerinə yetirilməlidir.

• Yeraltı qaz kəmərləri trassalarının seçilməsi, qruntların korroziya aktivliyi və azan cərəyanların mövcudluğu nəzərə alınmaqla ГОСТ 9.602 standartının tələb- lərinə uyğun olaraq aparılmalıdır.
• Qaz kəmərlərinin yaşayış evlərinə girişləri qaz kəmərlərinin yoxlanılması üçün əlverişli olan qeyri-yaşayış otaq- larında nəzərdə tutulmalıdırlar. Bağlayıcı qurğular binanın xaricində yerləşdirildik- də vətəndaşlara məxsus olan mövcud şəxsi evlərdə qaz kəməri girişlərinin isti- lik peçi qoyulmuş yaşayış otaqlarında yerləşdirilməsinə yol

 

Qaz kəmərlərinin ictimai binalara gi- rişləri bilavasitə qaz cihazları qoyulmuş otaqlarda və ya dəhlizlərdə nəzərdə tutul- malıdır.

Bağlayıcı qurğuların yerləşdirilməsi, bir qayda olaraq, binanın xaricində nə- zərdə tutulmalıdır.

• Qaz kəmərlərinin sənaye müəssi- sələrinin binalarına və digər istehsalat xarakterli binalara girişləri bilavasitə qaz- sərfedən aqreqatlar yerləşən otaqlarda, və ya açıq keçidlərlə onlara bitişik otaqlarda nəzərdə tutulmalıdırlar. Bu halda bitişik otaqda hava mübadiləsi 1 saat ərzində üç dəfədən az olmamalıdır.
• Qaz kəmərlərinin girişləri bina- ların bünövrələrindən və bünövrələrin altından keçməməlidir. Qaz kəmərlərinin QTM-ə girişlərində və çıxışlarında bü- növrələrlə kəsişməsinə yol
• Qaz kəmərlərinin texniki yarım- zirzəmilərə və texniki dəhlizlərə giriş- lərinə və bu otaqlarla yaşayış evlərində və ictimai binalarda paylayıcı xətlərə ayrıl- masına onlara ancaq məhəllədaxili kol- lektorlarda alçaq təzyiqli xarici qaz kə- mərləri çəkildikdə yol
• Qaz kəməri girişlərinin zirzəmi- lərdə, lift otaqlarında, ventilyasiya kame- ralarında və şaxtalarında, zibil toplanan otaqlarda, transformator yarımstansiyala- rında, paylayıcı qurğularda, maşın böl- mələrində, anbar otaqlarında, partlayış və partlayış-yanğın təhlükəsinə görə A və Б kateqoriyalaran aid edilən otaqlarda yer- ləşdirilməsinə yol
• Girişlərin konstruktiv həlli bu normaların 18. və 6.19. bəndlərinin tə- ləbləri nəzərə alınmaqla qəbul edilməli- dir.
• Polad boruların birləşdirilməsi qaynaqla nəzərdə tutulmalıdır.

Sökülə bilən (flanslı və yivli) birləş- mələr bağlayıcı armaturlar qoyulan yer- lərdə,  kondensatyığıcılarında  və  hidrav-

 

 

 

liki rəzələrdə, nəzarət-ölçü cihazlarının və elektrik mühafizə qurğularının birləş- dirildiyi yerlərdə nəzərdə tutulmalıdırlar.

• Torpaqda qoyulan qaz kəmərlə- rində sökülə bilən birləşmələrin nəzərdə tutulmasına yol

Yeraltı qaz kəmərləri

• Yeraltı və yerüstü (torpaq tö- kümündə) çəkilən qaz kəmərlərindən bi- nalara (QTM-dən başqa) və qurğulara qədər olan minimum üfüqi məsafələr AzDTN 6-1 normativ sənədinin tələb- lərinə uyğun olaraq qəbul edilməlidirlər. Göstərilən məsafələr QTM-dən qaz kə- mərlərinin girişlərinə və çıxışlarına qədər normalaşdırılmır.

Təzyiqi 0,6MPa-ya (6 kqq/sm2-ə) qə- dər  olan,  çətin  şəraitdə  binaların  ara-

sından və binaların tağları altından çəki- lən qaz kəməri trassalarının ayrı-ayrı sa- hələri üçün, həmçinin təzyiqi 0,6MPa-dan (6 kqq/sm2-dən) yuxarı olan qaz kəmər- lərindən ayrılıqda yerləşən qeyri-yaşayış və köməkçi tikililərə qədər AzDTN 2.6-1

normativ sənədində göstərilən məsafə- lərin 50 %-ə qədər azaldılmasına yol ve- rilir.

Belə hallarda yaxınlaşma sahələrində və bu sahələrdən hər tərəfə 5 m məsafədə aşağıdakılar nəzərdə tutulmalıdırlar:

• tikişsiz və ya zavodda yerinə yeti- rilmiş qaynaq birləşmələrinin dağıdıcı təsiri olmayan üsulla 100%-li nəzarətdən keçirilmiş elektrik qaynaqlı boruların və ya bu üsulla nəzarətdən keçməyən, ancaq futlyarda qoyulmuş, elektrik qaynaqlı bo- ruların işlədilməsi;
• bütün qaynaq (quraşdırma) birləş- mələrinin dağıdıcı təsiri olmayan üsulla yoxlanılması.

Qaz kəmərlərindən digər mühəndis şə- bəkələrinin quyularının və kameralarının divarlarına qədər olan məsafə 0,3 m-dən az olmamalıdır. O yerlərdə ki, qaz kəmər- lərindən digər  yeraltı mühəndis şəbəkə- lərinin quyularına və kameralarına qədər

 

olan məsafə 0,3 m-dən həmin şəbəkələr üçün tələb olunan normativ məsafələrə qədərdir, orada qaz kəmərlərinin çəkilmə- si, çətin şəraitdə çəkilən qaz kəmərləri üçün irəli sürülən tələblərə riayət olun- maqla yerinə yetirilməlidir.

Elektrik qaynaqlı borular futlyarda çə- kildikdə futlyarın ucları quyuların və ya kameraların divarlarından hər tərəfə 2 m- dən az olmamaqla çıxarılmalıdır.

Qaz kəmərlərindən hava-rabitə xətləri, tramvay, trolleybus kontaktlı şəbəkələri və elektrikləşdirilmiş dəmir yollarına qə- dər olan məsafələr həmin gərginlikli elektrikötürücü hava xətlərinin dayaqları- na qədər olduğu kimi qəbul edilməlidir- lər.

Qaz kəmərlərindən uzununa drenajla kanalsız çəkilən, istilik şəbəkələrinə qə- dər olan minimum məsafələr analoji ola- raq kanalda çəkilən istilik şəbəkələrinə qədər olduğu kimi qəbul edilməlidirlər.

Qaz kəmərindən kanalsız və drenajsız çəkilən istilik şəbəkəsinin yaxınlıqdakı boru kəmərlərinə qədər olan minimum məsafələr su kəmərinə qədər olduğu kimi qəbul edilməlidir. Đstilik şəbəkəsi boru- larının qabaritindən kənara çıxan, anker dayaqlarından olan məsafə istilik boru- larının qorunması nəzərə alınmaqla qəbul edilməlidir.

Qaz kəmərindən təzyiqli kanalizasiya xəttinə qədər olan minimum üfüqi mə- safə su kəmərinə qədər olduğu kimi qə- bul edilməlidir.

Qaz kəmərindən ensiz dəmir yollarına qədər olan məsafə AzDTN 2.6-1 norma- tiv sənədinə uyğun olaraq tramvay yol- larına qədər olduğu kimi qəbul edilməli- dir.

Qaz kəmərlərindən tez alışa bilən ma- teriallar yerləşən anbarlara və müəssi- sələrə qədər olan məsafələr AzDTN 2.6-1 normativ sənədində göstərilən məsafə- lərdən az olmamaqla, həmin müəssisə- lərin mövcud normalarına əsasən qəbul edilməlidirlər.

 

 

 

Qaz kəmərlərinin magistral qaz kəmə- rlərindən və neft kəmərlərindən olan minimum üfüqi və şaquli məsafələri AzDTN 2.9-2 normativ sənədinin tələb- lərinə uyğun olaraq qəbul edilməlidir.

Təzyiqi 0,6MPa və artıq olan qəsə- bələrarası qaz kəmərlərindən torpaq tökü- münün dabanına və qazıq yamacının kə- narına qədər və ya ümumi dəmir yolu şəbəkəsinin sıfır səviyyəsində kənar rel- sindən olan məsafələr 50 m-dən az olma- maqla qəbul edilməlidir. Cətin şərait- lərdə Azərbaycan Respublikası Nəqliyyat Nazirliyinin razılığı ilə həmin məsafələrin AzDTN 2.6-1 normativ sənədində göstə- rilən ölçülərə qədər azaldılmasına yol ve- rilir. Bu halda həmin sahədə qaz kəmər- ləri 2,0 m-dən az olmayan dərinlikdə çə- kilməli və boruların divarlarının qalınlığı hesabi ölçülərdən 2-3 mm artıq qəbul edilməlidir, eyni zamanda bütün qaynaq birləşmələri dağıdıcı təsiri olmayan nə- zarət üsulu ilə yoxlanılmalıdır.

 

ların altından və ya üstündən keçməklə), kəsişdiyi qurğuların xarici divarlarından hər tərəfə 2 m çıxmaqla futlyarda qoyul- malıdırlar. Eyni zamanda kəsişmə hüdud- larında və kəsişən qurğuların xarici di- varlarından hər tərəfə 5 m məsafədə bü- tün qaynaq birləşmələri dağıdıcı təsiri ol- mayan nəzarət üsulu ilə yoxlanılmalıdır.

Futlyarın bir ucunda mühafizə qurğu- sunun altına çıxan nəzarət borucuğu nə- zərdə tutulmalıdır.

• Qaz kəmərlərinin çəkilmə dərin- liyi qaz kəmərinin və ya futlyarın üstün- dən yerin səthinə qədər 0,8 m-dən az ol- mamaqla nəzərdə tutulmalıdır.

Nəqliyyat vasitələrinin hərəkəti nəzər- də tutulmayan yerlərdə qaz kəmərlərinin çəkilmə dərinliyinin 0,6 m-ə qədər azal- dılmasına yol verilir.

• Qurudulmamış qaz nəql edən qaz kəmərlərinin çəkilməsi, qruntun mövsümi  donma   zonasından   aşağıda

 

• Bir xəndəkdə eyni və ya müx-

 

kondensatyığıcılarına  tərəf

 

2 0 00

 

-dən  az

 

təlif səviyyədə (pillələrlə) iki və daha çox qaz kəmərlərinin çəkilməsinə yol verilir. Bu halda qaz kəmərləri arasında nəzərdə tutulan məsafələr boruların quraşdırılması və təmiri üçün kifayət qədər olmalıdır.

• Bütün təzyiqli qaz kəmərlərinin yeraltı mühəndis kommunikasiyaları ilə kəsişdiyi yerlərdə, onların xarici səthləri- nin arasındakı şaquli məsafə 0,2 m-dən az olmamalıdır, elektrik xətləri ilə kəsişdiyi yerlərdə isə elektrik qurğularının quraş- dırılmasını nizamlayan və tənzimləyən normativ sənədin (ПУЭ) tələblərinə uy- ğun olmalıdır. Rabitə kabel xətləri və ra- diotranslyasiya xətləri ilə kəsişdiyi yer- lərdə isə bu məsafə ВСН 116 və ВСН 600 normativ sənədlərinin tələblərinə uy- ğun olaraq qəbul edilməlidir.
• Yeraltı qaz kəmərləri istilik şə- bəkəsi kanalları, kommunikasiya kollek- torları və digər müxtəlif təyinatlı kanal- larla kəsişdiyi  yerlərdə  (kəsişən  qurğu-

 

olmayan mailliklə nəzərdə tutulmalıdır.

Qurudulmamış qazın binalara və qur- ğulara çəkilən qaz kəməri girişləri pay- layıcı qaz kəmərinə tərəf maili nəzərdə tutulmalıdırlar. Əgər yerin relyefindən asılı olaraq tələb olunan mailliyi yarat- maq mümkün deyilsə, aşağı nöqtələrdə kondensatyığıcıları qoymaqla, qaz kəmər- lərinin profildə sınıqlarla çəkilməsinə yol verilir.

MKHQ-nin buxar fazasının qaz kə- mərlərinin çəkilməsi bu normaların 11-ci bölməsinin göstərişlərinə uyğun olaraq nəzərdə tutulmalıdır.

• Qaz kəmərləri binaların xarici divarlarından keçdiyi yerlərdə futlyarda qoyulmalıdır.

Boru ilə futlyar arasındakı boşluq kə- sişən konstruksiyanın bütün qalınlığı bo- yu əsaslı surətdə doldurulmalıdır.

Futlyarın ucları elastiki materiallarla kipləşdirilməlidir.

 

 

 

• Tərkibində çürüntülər və inşaat zibilləri olan qruntlarda qaz kəmərlərinin çəkilməsi, qaz kəmərlərinin altında qalın- lığı 10 sm-dən az olmayan yumşaq və ya qumlu əsaslar düzəltməklə nəzərdə tutul- malıdır, qaz kəmərinin yerləşdiyi xəndək bütün dərinlik boyu həmin növ qruntla tam doldurulmalıdır.

Yükdaşıma qabiliyyəti 0,025 MPa-dan (0,25kqq/sm2-dən) az olan qruntlarda, həmçinin tərkibində çürüntülər və inşaat zibilləri olan qruntlarda xəndəklərin dibi beton tirlər, antiseptikalı taxta tirlər, paya əsaslar qoyulmaqla və ya çınqıl, qırmadaş ilə möhkəmləndirilməlidir. Bu halda qaz

kəmərinin altına və xəndəklərin doldu- rulmasına verilən qrunt bu bəndin birinci hissəsindəki kimi qəbul edilməlidir.

• Yeraltı qrunt suları olduqda qaz kəmərlərinin yuxarı qalxmasının qarşısını almaq üçün hesabatla təsdiq olunan təd- birlər nəzərdə tutulmalıdırlar.

Yerüstü və yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərləri

• Yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərləri yanmayan materiallardan olan ayrı-ayrı dayaqlar, sütunlar, rəflər üzərin- də və ya binaların divarları ilə çəkilməli-

Bu halda aşağıdakı çəkilmələrə yol verilir:

• ayrı-ayrı dayaqlarda, sütunlarda, es- takadalarda və rəflərdə – bütün təzyiqli qaz kəmərlərinin;
• B, Г və Д kateqoriyalı otaqları olan istehsalat binalarının divarları ilə təzyiqi 0,6MPa-ya (6 kqq/sm2-ə) qədər olan qaz kəmərlərinin;
• odadavamlılıq dərəcəsi III – IIIa-dan aşağı olmayan yaşayış evlərinin və ictimai binaların divarları ilə – təzyiqi 0,3MPa-ya (3 kqq/sm2-ə) qədər olan qaz kəmərlərinin;
• IV–V odadavamlılıq dərəcəsi olan yaşayış evlərinin və ictimai binaların di- varları ilə, bir qayda olaraq, şərti diametri

 

50 mm-dən yuxarı olmayan alçaq təzyiqli qaz kəmərlərinin, qaz təzyiq tənzimlə- yiciləri bu binaların xarici divarlarında və digər konstruksiyalarında yerləşdirildikdə isə təzyiqi 0,3MPa-ya (3kqq/sm2-ə) qədər

olan qaz kəmərlərinin – tənzimləyicilərin girişinə qədər olan sahələrdə.

Qaz kəmərlərinin tranzit çəkilməsi qa- dağan edilir:

– uşaq bağçalarının, xəstəxanaların, məktəb binalarının və tamaşa müəssi- sələrinin divarları ilə – bütün təzyiqli qaz kəmərlərinin;

–  yaşayış  binalarının  divarları  ilə  –

orta və yüksək təzyiqli qaz kəmərlərinin;

* A və Б kateqoriyalı binaların və me- tal üzlüklü və polimer isidici materialı olan panel divarlı binaların divarları ilə bütün təzyiqli qaz kəmərlərinin çəkilməsi qadağan edilir.

• Sənaye müəssisələrinin ərazisin- də, yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kə- mərləri və bu qaz kəmərləri üçün dayaq- lar СНиП II-89 və СНиП 09.03 norma- tiv sənədlərinin tələbləri nəzərə alınmaqla layihələndirilməlidirlər.
• Partlayış-yanğın və yanğın təh- lükəli B, Г və Д kateqoriyalı otaqları olan birmərtəbəli istehsalat binalarında və on- larla bloklanmış köməkçi binaların bütöv divarları ilə pəncərə və qapı yerlərinin üstündən, çoxmərtəbəli binalarda yuxarı mərtəbələrin pəncərə yerlərinin üstündən, həmçinin ayrılıqda tikilən qazanxana bi- nalarının divarları ilə yüksək təzyiqli qaz kəmərlərinin çəkilməsinə icazə

Đstehsalat binalarında alçaq və orta təzyiqli qaz kəmərlərinin açılmayan pən- cərə çərçivələrinin uzunluğu boyunca çə- kilməsinə və şüşə bloklarla hörülmüş işıq yerlərinin göstərilən qaz kəmərləri ilə kəsişməsinə yol verilir.

• Binaların divarları ilə çəkilmiş qaz kəmərləri ilə digər mühəndis şəbəkə- ləri arasındakı məsafələr otaqların daxili qaz kəmərlərinin çəkilməsi üçün qoyulan

 

 

 

tələblərə uyğun olaraq qəbul edilməlidir- lər. (bax bölmə 8-ə)

• Yaşayış binalarının və qeyri- istehsalat xarakterli ictimai binaların pən- cərələrinin və balkonlarının altından çəki- lən qaz kəmərlərində  sökülən birləşmə- lərin nəzərdə tutulmasına yol
• Yerüstü, yer səthindən yuxarı çəkilən və yeraltı qaz kəmərləri torpağa daxil olan və torpaqdan çıxan yerlərdə temperatur təsirindən ehtimal olunan uzunluq deformasiyası nəzərə alınmaqla layihələndirilməlidirlər.
• Yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərlərinin hündürlüyü СНиП II-89 normativ sənədinin tələblərinə uyğun ola- raq qəbul edilməlidir.

Nəqliyyat keçməyən və adamların ge- diş-gəlişi olmayan boş ərazilərdə qaz kə- mərlərinin alçaq dayaqlar üzərində, tor- pağın səthindən borunun altına qədər 0,35 m-dən az olmayan hündürlükdə çəkilmə- sinə yol verilir.

• Qaz kəmərləri torpağa daxil olan və torpaqdan çıxan yerlərdə futlyara sa- lınmalıdır.

O yerlərdə ki, qaz kəmərlərinin mexa- niki təsirlərdən zədələnmə ehtimalı yox- dur (ərazilərin işlək olmayan hissələri), futlyarların qoyulması məcburi deyildir.

• Qurudulmamış qaz nəql edən qaz kəməri alçaq nöqtələrdə kondensat- kənaredici qurğular (bağlayıcı qurğuları olan drenaj ştuserləri) qoyulmaqla, 3 0 00- dən az olmayan mailliklə çəkilməlidirlər. Göstərilən qaz kəmərləri üçün istilik izol- yasiyası nəzərdə tutulmalıdır.
• MKHQ qaz kəmərlərinin çəkil- məsi bu normaların 11-ci bölməsinin gös- tərişlərinə uyğun olaraq nəzərdə tutul- malıdır.
• Yer səthindən yuxarı dayaqlar üzərində və yerüstü (torpaqla örtül- məmiş) çəkilən qaz kəmərlərindən bina-

 

lara və qurğulara qədər olan üfüqi məsa- fələr cədvəl 6–da göstərilən qiymətlərdən az olmamaqla qəbul edilməlidirlər.

• Yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərləri ilə digər yerüstü və yer səthin- dən yuxarı çəkilən mühəndis kommunika- siyaları arasındakı məsafə, hər bir boru kəmərinin quraşdırılması, təmiri və baxıl- ması üçün əlverişli imkan yaradılması nəzərə alınmaqla qəbul edilməlidir.
• Qaz kəmərləri ilə hava elektrik- ötürücü xətləri, həmçinin kabelləri arasın- da olan məsafələr elektrik qurğularının quraşdırılmasını nizamlayan və tənzimlə- yən qaydaların (ПУЭ) tələblərinə uyğun olaraq qəbul edilməlidirlər.
• Yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərlərinin dayaqları arasındakı məsafə- lər СНиП 04.12 normativ sənədinin tə- ləblərinə uyğun olaraq təyin edilməlidir- lər.
• Qaz kəmərlərinin СНиП  II-89 normativ sənədinə əsasən başqa təyinatlı boru kəmərləri ilə birlikdə ayrılıqda yer- ləşən dayaqlarda, sütunlarda, estakadalar- da və rəflərdə çəkilməsinə yol
• Qaz kəmərlərinin elektrik kabel- ləri və naqilləri ilə, o cümlədən qaz kə- mərlərinə xidmət etmək üçün təyin edil- miş digər xətlərlə (güc kabelləri, siqna- lizasiya, dispetçerizasiya və siyirtmələrin idarə edilməsi üçün) birlikdə çəkilməsi elektrik qurğularının quraşdırılmasını ni- zamlayan və tənzimləyən qaydaların (ПУЭ) tələblərinə uyğun olaraq nəzərdə tutulmalıdır.
• Qaz kəmərlərinin dəmir və avto- mobil yolu körpüləri ilə çəkilməsi, buna СНиП 05.03 normativ sənədinin tələb- ləri ilə yol verildiyi hallarda nəzərdə tutulmalıdır, bu halda qaz kəmərləri kör- pünün konstruksiyalarında, qaz toplan- maları (qaz sızması) ehtimalı olmayan yerlərdən çəkilməlidir.

 

 

 

Qaz kəmərlərinin su maneələrindən və yarğanlardan keçidləri

• Qaz kəmərlərinin su maneə- lərindən sualtı keçidləri hidroloji, mühən- dis geoloji və topoqrafiya axtarış işlərinin göstəricilərinə əsasən nəzərdə tutulma- lıdırlar.
• Qaz kəmərlərinin sualtı keçid trassasının, çay məcrasının eninin az ol- duğu və sahili yuyulmayan, dayanıqlı və düzxətli hissəsindən keçirilməsi nəzərdə tutulmalıdır. Sualtı keçid trassalarının istiqaməti, bir qayda olaraq, çayın mər- kəzi dinamik oxuna perpendikulyar nə- zərdə tutulmalı və bu keçidlər çayın məc- rasının qaya və daşlı sahillərindən kənar- laşdırılmalıdır.
• Su maneələrinin orta mövsümi axın səviyyəsinə müvafiq olaraq, bu maneələrin eni 75 m və daha çox olduqda qaz kəmərlərinin sualtı keçidləri, bir qayda olaraq, iki xətli borulardan ibarət olmaqla bu boruların hər birinin hesabi qaz sərfinin 0,75 misli qədər qaz keçirmə qabiliyyətinə müvafiq nəzərdə tutul- malıdır.

Qaz kəmərlərinin ikinci (ehtiyat) xətti- nin nəzərdə tutulmamasına aşağıdakı hal- larda yol verilir:

– həlqəvi qaz kəmərləri olduğu hal- da, sualtı keçid bağlanıldıqda qaz isteh- lakçılarının fasiləsiz qaz ilə təchiz edil- məsi mümkün olarsa;

• sənaye istehlakçılarına dalanlı qaz kəməri çəkildiyi halda, sualtı keçidin tə- mir olunduğu müddətdə bu istehlakçıların başqa yanacaq növünə keçmək imkanı
  • Qaz kəmərləri təchizatında fa- siləyə yol verməyən istehlakçılara çəkil- miş olduğu halda, su maneələrinin eni 75 m-dən az olduqda və ya 10% təminatlı sərfə uyğun suyun yuxarı səthi (SYS) üzrə suların daşqın ərazilərinin eni 500 m-dən artıq olduqda, həmçinin daşqın sular ilə  ərazinin  basılma  müddəti  20

 

gündən çox davam etdikdə, həmçinin dayanıqlı dibi və sahili olmayan dağ çay- ları və digər su maneələri olduqda, bu kə- sişmələrdə ikinci (ehtiyat) boru xəttinin çəkilməsinə yol verilir.

• Yerüstü, yer səthindən yuxarı və yeraltı çəkilən qaz kəmərlərinin su ma- neələrindən keçdiyi yerlərdə, körpülərdən minimum üfüqi məsafələri cədvəl 7 üzrə qəbul edilməlidir.
• Sualtı keçidlərdə istifadə olunan boruların divarının qalınlığı 5 mm-dən az olmamaq şərti ilə hesabi qiymətlərdən, bir qayda olaraq, 2 mm çox ölçüdə qəbul edilməlidir. Diametri 250 mm-dən aşağı olan qaz kəmərlərinin su altından qalx- masına qarşı əks təsir göstərmək məqsə- dilə boru divarı qalınlığının artırılmasına yol

 

• Sualtı qaz kəməri keçidlərinin uzunluğunu müəyyən edərkən, keçidin sərhəddi 10% təminatlı sərfə uyğun su maneələrində suyun yuxarı səthinin (SYS) qiymətlərindən aşağı olmamaq şərti ilə müəyən edilən sərhədlərə uyğun qəbul Bağlayıcı qurğuların yerləş- dirilməsi bu sahənin sərhədlərindən kən- arda nəzərdə tutulmalıdır.
• Su altından paralel qaz kəmərləri çəkilərkən onların oxları arasındakı məsa- fələr 30 m-dən az olmamaq şərti ilə yeri- nə yetirilməlidir.

Gəmiçiliyə yararlı olmayan və sahili yuyulmayan çaylarda, həmçinin əhalinin məskunlaşdığı ərazilərin hüdudlarında olan keçidlərdə iki kəmərin bir xəndəkdə çəkilməsinə yol verilir. Bu halda qaz kə- mərlərinin arasındakı məsafə 0,5 m-dən az olmamalıdır.

Su hövzəsi ərazilərindən qaz kəmərləri çəkilərkən onların arasındakı məsafənin, bu kəmərlərin xətti hissələrindəki məsafə qədər qəbul edilməsinə yol verilir.

 

 

Cədvəl 6

 

Binalar və qurğular	Yer səthindən yuxarıda dayaqlarda və yerüstü (torpaqla örtülməmiş) çəkilmiş qaz kəmərlərindən binalara və qurğulara qədər olan məsafə, m
	Alçaq təzyiqli	Orta təzyiqli	II kateqoriyalı yüksək təzyiqli	I kateqoriyalı yüksək təzyiqli
A və Б kateqoriyalı otaqları olan istehsalat	5*	5*	5*	10*
və anbar binaları
Həmçinin, В, Г, Д kateqoriyalı	-	-	-	5
I-IIIa dərəcəli odadavamlı yaşayış və ictimai	-	-	5	10
binalar
Həmçinin, IV-V dərəcəli odadavamlıqlı	-	5	5	10
Tez alovlanan və yanan mayelərin açıq an-	20	20	40	40
barları və sənaye müəssisələrindən kənarda
yerləşən yanan material anbarları
Dəmir yolları və tramvay xətləri (yaxınlıq-	3	3	3	3
dakı relsə qədər)
Yeraltı mühəndis şəbəkələri: su, kanalizasi-	1	1	1	1
ya, istilik kəmərləri, telefon kanalizasiyası,
elektrik kabel blokları (qaz kəmərlərinin da-
yaqlarının kənarında)
Yollar (səki daşından, xəndəyin kənar xəttin-	1,5	1,5	1,5	1,5
dən və ya yol əsasının alt layından)
Açıq paylayıcı qurğuların və açıq yarımstan-	10	10	10	10
siyaların hasarları
* QPM-in qaz kəmərləri üçün (daxil olan və çıxan) məsafə normalaşdırılmır. Qeyd. « - » işarəsi məsafənin normalaşdırılmamasını göstərir.

 

 

• Qaz kəmərlərinin sualtı keçidlər- də kəsişdiyi su maneələrinin dibinə qədər dərinliyə salınmaqla nəzərdə tutulmalıdır. Ballastlaşdırılmış qaz  kəmərinin  yu- xarı layihə səthi çay dibinin proqnozlaş- dırılan profilindən 0,5 m, gəmiçiliyə ya- rarlı çaylarda isə 1 m aşağı səviyyədə, ti- kintinin qurtarmasından sonra 25 il müd- dətində  çay  dibinin  mümkün  ola  bilən yuyulmasını  nəzərə  almaqla  qəbul edil-

məlidir.

Gəmiçiliyə yararlı olmayan çayların hövzələrində su altından keçidlər tiki- lərkən, həmçinin məcrası qaya və daş qruntlarda olan ərazilərdə qaz kəmərləri- nin qoyulma dərinliyinin azaldılmasına yol verilir, lakin ballastdırılmış qaz kə- mərlərinin yuxarı səviyyəsinin ölçüləri

 

istənilən halda, istismarın hesabi müddəti üçün çayın müəyyən olunmuş yuyulma dərinliyinin dibindən aşağı olması şərtilə qəbul edilməlidir.

• Xəndəyin dibi üzrə eni, onun qa- zılma üsulundan, qruntların xarakterin- dən, su maneələrinin rejimindən və sualtı axtarış işlərinin aparılmasının zəruriliyin- dən asılı olaraq qəbul edilməlidir.

Sualtı xəndəklərdə yamacın mailliyi СНиП III-42 normativ sənədinin tələb- lərinə uyğun olaraq qəbul edilməlidir.

 

 

 

Cədvəl 7

 

Su maneələri	Körpünün tipi	Qaz kəmərləri çəkilərkən qaz kəmərləri ilə körpülər arasında üfüqi məsafə, m
		Körpüdən yuxarı		Körpüdən aşağı
		Suüstü qaz kəmərlərin- dən	Sualtı qaz kəmərlərin- dən	Suüstü qaz kəmərlərin- dən	Sualtı qaz kəmərlərin- dən
Gəmiçiliyə   yararlı   olan,   don- mayan Gəmiçiliyə    yararlı    olmayan, donmayan Gəmiçiliyə yararlı olmayan, qaz kəmərlərinin təzyiqinə uyğun: alçaq   orta və yüksək	Bütün tiplər   ---«---       Bir və iki aşırımlı ---«---	50   20       2   5	50   20       20   20	50   20       2   5	50   20       10   20

 

 

• Sualtı qaz kəmərlərinin səthə qalxmasına qarşı hesablanması və onun dayanıqlılığının saxlanması, həmçinin on- ların ballasdırılması AzDTN 9-2 nor- mativ sənədinin tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.
• Sualtı keçid sahələrində çəkilən qaz kəmərlərinin xarici izolyasiyasının zədələnmələrdən qorunması üçün mühən- dis mühafizə tədbirləri nəzərdə tutul- malıdır.
• Qaz kəmərlərinin gəmiçilik əhəmiyyətli çay və su maneələrindən ke- çirilməsi zamanı hər iki sahildə qəbul edilmiş qaydada göstərici nümunə nişan- ları nəzərdə tutulmalıdır.

Sualtı keçid ərazisinin sərhəddində da- imi reperlərin qoyulması tələb edilir: su hövzəsinin mövsümi orta sərfinə uyğun su səviyyəsi səthinin eni 75 m olduqda tikilən keçidin bir sahilində, məsafə çox olduqda isə hər iki sahilində.

• Qaz kəmərlərinin su maneələri və su hövzələri üstündən keçidləri çəki- lərkən onun hündürlüyü (boru altından və ya tikili aşırımı altından) aşağıdakı kimi qəbul edilir:

 

• gəmiçiliyə yararlı olmayan çaylar, yarğanlar və sair üçün – 2% təminatlı sər- fə uyğun suyun yuxarı səviyyəsindən ən azı 0,2 m;
• gəmiçiliyə yararlı çaylar üzərindən körpülərin yerləşdirilməsinə olan tələblər əsasında, gəmiçilik çaylarında körpü ke- çid ölçülərinin layihələndirmə normaları ilə müəyyən olunmuş ölçü qiymətlərindən az

Qaz kəmərlərinin dəmir yolları, tramvay və avtomobil yollarından keçidləri

• Qaz kəmərlərinin dəmir və tram- vay yolları ilə, həmçinin avtomobil yol- ları ilə kəsişmələri, bir qayda olaraq, 900- li bucaq altında nəzərdə tutulmalıdır.

Yeraltı qaz kəmərlərindən onların də- mir və tramvay yolları ilə kəsişdiyi yer- lərdə minimum məsafələr aşağıdakı kimi qəbul edilməlidirlər:

• körpülərə, borulara, tunellərə və dəmir yollarında piyadalar üçün nəzərdə tutulmuş körpülərə və tunellərə qədər – 30 m;
• tramvay yolları üçün yoldəyişənlərə (çarpaz quyruqların,   sorucu  kabellərin

 

 

 

relslə birləşdirilən yerləri) qədər – 3 m, dəmir yolları üçün 10 m;

• kontakt şəbəkəsinin dayaqlarına qədər – 3

Göstərilən məsafələrin azaldılmasına, kəsişən qurğuların tabeçiliyində olduğu təşkilatlarla razılığı əldə edildikdən sonra yol verilir.

Qaz kəmərlərinin ümumi dəmir yol- ları şəbəkəsi keçidlərində fərqləndirici sütuncuqların (nişanların) qoyulması zə- rurəti və onların sənədləşdirilməsi Azər- baycan Respublikası Nəqliyyat Nazirliyi- nin razılığı ilə həll edilir.

• Bütün təzyiqli yeraltı qaz kə- mərlərinin dəmir yolu və tramvay yolları ilə, I, II, və III – dərəcəli avtomobil yol- ları ilə, həmçinin şəhərin hüdudlarında sürətli yollarla, maqistral küçələrlə və ümumşəhər əhəmiyyətli yollarla kəsiş- diyi yerlərdə çəkilməsi polad futlyarlarda nəzərdə tutulmalıdır.

Qaz kəmərlərinin magistral küçələrlə və rayon əhəmiyyətli yollarla, həmçinin yerli əhəmiyyətli küçə və yollarla kəsiş- diyi yerlərdə futlyarların qoyulma zərurəti nəqliyyatın hərəkətinin intensivliyindən asılı olaraq layihə təşkilatları tərəfindən həll edilir. Bu halda öz davamlılığına və uzunömürlüyünə görə qoyulan şərtlərə cavab verən qeyrimetal futlyarların nəzər- də tutulmasına yol verilir.

Futlyarların ucları kipləşdirilməlidir. Futlyarların bir ucunda mühafizə qur- ğusunun altına çıxan nəzarət borucuğu nəzərdə tutulmalıdır, qəsəbələrarası qaz kəmərlərində isə torpaq yatağının kən- arından 50 m-dən az olmamaqla kənara çıxarılan, nümunə götürmək üçün qur- ğusu olan, sorucu şam nəzərdə tutulma- lıdır.

Futlyarların borulararası boşluğunda qaz təchizatı sistemlərinə xidmət etmək üçün təyin edilmiş istismar olunan rabitə, telemexanika, telefon və elektrik müha- fizə drenaj kabellərinin çəkilməsinə  yol verilir.

 

• Futlyarın ucları aşağıda gös- tərilən məsafələrdən az olmamaqla kənara çıxarılmalıdır, m:

• dəmir yolunun torpaq yatağının axırıncı sukənaredici (küvetlərdən, xən- dəklərdən) qurğularından – 3;
• dəmir yolunun kənar relsindən - 10; sənaye müəssisələrinin dəmir yolu xət- tindən isə – 3;
• tramvay xətlərinın kənar relsindən –

2;

• hərəkət üçün nəzərdə tutulan yolun kənarından – 2;
• avtomobil yollarının kənarından – 3,5.

Bütün hallarda futlyarın ucları torpaq tökümünün dabanından 2 m-dən az olma- maqla kənara çıxarılmalıdır.

• Dəmir yollarının, tramvay xət- lərinin və avtomobil yollarının altından çəkilən qaz kəmərlərinin dərinliyi hərə- kətin təhlükəsizliyini təmin etmək məq- sədilə, tikinti işlərinin aparılması üsul- larından və qruntun xarakterindən asılı olaraq qəbul edilməlidir.

Qaz kəmərinin relsin dabanından və ya sıfır qiymətlərində örtüyün üstündən və qazıqlardan futlyarın üstünə qədər mini- mum çəkilmə dərinliyi aşağıdakı kimi nə- zərdə tutulmalıdır, m:

• ümumi dəmir yolları şəbəkəsinin al- tında – 2,0 (sukənaredici qurğuların di- bindən – 1,5) işlər deşmə üsulu ilə yerinə yetirildikdə isə – 2,5;

- tramvay xətlərinin, sənaye müəssisə- lərinin dəmir yollarının və avtomobil yol- larının altında:

• işlər açıq üsulla yerinə yetirildikdə 1,0;
• işlər basılma, qazıma və ya şitlə ke- çilmə üsulu ilə yerinə yetirildikdə 1,5;
• işlər deşmə üsulu ilə yerinə yetiril- dikdə 2,5.

Bu halda ümumi dəmir yolları şəbə- kəsinin kəsişmələrində, futlyarların hüdu- dundan kənarda olan sahələrdə, torpaq yatağından hər tərəfə 50 m məsafədə, qaz

 

 

 

kəmərinin çəkilmə dərinliyi, torpağın sət- hindən qaz kəmərinin üstünə qədər 2,1 m- dən az olmamaqla qəbul edilməlidir.

Qış vaxtı temperaturu 50S-dən yüksək olan qaz nəql edən qaz kəmərləri üçün, ümumi dəmir yolu şəbəkələri  altında şişən qruntlarda keçidlər düzəldilərkən, onların minimum çəkilmə dərinliyi istilik ayrılması vaxtı torpağın bir bərabərlikdə şişməsini aradan qaldıra bilən, hesabatla yoxlanılmış dərinlikdə qəbul edilməlidir. Lazım olan temperatur rejiminin təmin edilməsi mümkün olmadıqda şişən tor- pağın dəyişdirilməsi və ya başqa layihə həlləri nəzərdə tutulmalıdır.

Qaz kəmərinin ümumi dəmir yolları şəbəkəsi keçidlərində divarının qalınlığı hesabi ölçülərdən 2-3 mm çox olan boru- lar qəbul edilməlidir və bu sahələr üçün bütün hallarda çox güclü tip izolyasiya örtüyü nəzərdə tutulmalıdır.

• Yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərlərinin elektrikləşdirilmiş və elek- trikləşdirilməmiş dəmir yolları, tramvay və avtomobil yolları ilə və trolleybusların kontaktlı şəbəkələri ilə kəsişdiyi yerlərdə, çəkilmə hündürlüyü СНиП II-89 nor- mativ sənədinin tələblərinə uyğun olaraq qəbul edilməlidir.

Bağlayıcı qurğuların qaz kəmər- lərində yerləşdirilməsi

• Qaz kəmərlərində bağlayıcı qur- ğular aşağıdakı yerlərdə nəzərdə tutul- malıdır:

• yaşayış evlərinin, ictimai, istehsalat binalarının girişlərində və ya bir-birinə bitişik binalar qrupunda qazsərfedən xari- ci qurğuların girişində;
• həlqələnmiş qaz kəməri olduqda, iki və daha artıq QTM olan sistemlərdə, QTM-ə girişlərdə və QTM-dən çıxışlarda;
• qaz kəmərlərindən ayrı-ayrı mikro- rayonlara, məhəllələrə, bir sahədə yer- ləşən evlər qrupuna və ya 400-dən çox mənzili olan evlərə ayrılan qollarda;
• qaz təchizatının etibarlığını və təh- lükəsizliyini təmin etmək məqsədilə, qaz

 

kəmərlərinin ayrı-ayrı hissələrinin bağla- nılması üçün;

• su maneələrinin iki və çox xətlə kəsişdiyi yerlərdə, həmçinin su maneə- lərinin suyun orta axın səviyyəsində eni 75 m və çox olduğu və bir xətlə kəsişdiyi yerlərdə;
• I və II dərəcəli avtomobil yolları və ümumi dəmir yolu şəbəkəsi ilə kəsişən yerlərdə.

Bağlayıcı qurğuların qoyulmamasına aşağıdakı hallarda yol verilir:

• müəssisələrin QTM-dən qabaqda, paylayıcı qaz kəmərlərindən müəssisəyə ayrılan qol üzərində olan bağlayıcı qurğu QTM-dən 100 m-dən artıq olmayan mə- safədə yerləşdikdə;
• ümumi dəmir yolu şəbəkələri və I və II dərəcəli avtomobil yolları ilə kəsiş- mələrdə keçid sahəsində qazın verilməsi- ni bağlamaq üçün, dəmir yolu və avtomo- bil yolundan 1000 m-dən artıq olmayan məsafədə bağlayıcı qurğu (xətti siyirtmə- lər, QTM və QPS-dən sonra bağlayıcı qurğu) yerləşdikdə.
  • Xarici qaz kəmərləri üzərində qoyulan bağlayıcı qurğular quyularda, yerüstü şkaflarda və ya hasarlanmış sa- hələrdə, həmçinin binaların divarlarında yerləşdirilməlidir.

Yeraltı qaz kəmərləri üzərində bağ- layıcı qurğuların yerləşdirilməsi, bir qayda olaraq, quyularda nəzərdə tutulmalıdır.

• Bağlayıcı qurğuların yerləşdiril- məsi onlara xidmət etmək üçün əlverişli olan yerdə nəzərdə tutulmalıdır.

Paralel çəkilən qaz kəmərlərində qoy- ulan bağlayıcı qurğular bir-birinə nisbətən elə qarşılıqlı məsafədə yerləşdirilməli- dirlər ki, onların sökülüb-yığılması və on- lara xidmət edilməsi üçün əlverişli şərait təmin olunsun.

• Bağlayıcı armaturların sökülüb- yığılmasını təmin etmək üçün, quyularda kompensasiya qurğuları nəzərdə tutul- malıdır.

 

 

 

I kateqoriyalı yüksək təzyiqli qaz kə- mərlərində polad flanslı armaturlar quyu- da qoyulduqda, kompensasiya qurğuları- nın əvəzinə çəp flanslı taxma nəzərdə tutulmasına yol verilir.

Qaynaqla birləşdirilmək üçün polad- dan hazırlanmış armaturların qoyulması, kompensasiya qurğusu və çəp flanslı tax- ma qoyulmadan nəzərdə tutulmalıdır.

• Quyular müəssisələrin ərazilər- inin hasarlarından və tikililərindən 2 m- dən az olmayan məsafədə nəzərdə tutul- malıdır.

Nəqliyyatın keçidi və adamların ge- diş-gəlişi olmayan yerlərdə quyuların lyukları yer səviyyəsindən yuxarı nəzərdə tutulmalıdır.

• Binaların divarlarında qoyul- maq üçün nəzərdə tutulan bağlayıcı qur- ğular pəncərə və qapı yerlərindən aşa- ğıdakı məsafələrdən az olmamaqla yer- ləşdirilməlidirlər, m:

• alçaq təzyiqli qaz kəmərləri üçün üfüqi xətt üzrə, bir qayda olaraq, – 0,5;
• orta təzyiqli qaz kəmərləri üçün üfüqi xətt üzrə – 3;
• II kateqoriyalı yüksək təzyiqli qaz kəmərləri üçün üfüqi xətt üzrə –

Bağlayıcı armaturlar 2,2 m-dən artıq hündürlükdə yerləşdirildikdə onlara xid- mət etmək üçün yanmayan materiallar- dan hazırlanmış pilləkənli meydançalar nəzərdə tutulmalıdır.

• Sənaye və digər müəssisələrin ərazilərindən keçən həlqələnmiş qaz kə- məri sahəsində qoyulmaq üçün layihələn- dirilən bağlayıcı qurğular müəssisələrin ərazilərindən kənarda yerləşdirilməlidir- lər.
• Qaz kəmərlərinin QTM bina- larının girişlərində və çıxışlarında bağ- layıcı qurğuların qoyulması QTM-dən 5 m-dən az və 100 m-dən artıq olmayan, məsafədə nəzərdə tutulmalıdır.

 

Binalara sonradan əlavə olunan tikili- lərdə və şkaflarda yerləşdirilən QTM-in bağlayıcı qurğularının yer səthindən yu- xarı çəkilən xarici qaz kəmərlərində, QTM-ə 5 m-dən yaxın məsafədə, xidmət etmək üçün əlverişli olan yerdə nəzərdə tutulmasına yol verilir.

• Bu normaların 58. bəndinə əs- asən qaz kəmərlərinin su maneələrindən keçən yerlərində qoyulmaq üçün nəzərdə tutulan bağlayıcı qurğular sahillərdə 10% təminatlı suyun yuxarı səthindən və dağ çaylarında 2% təminatlı suyun yuxarı sət- hindən aşağı olmamaqla, yerləşdirilmə- lidirlər. Bu halda həlqələnmış qaz kəmər- lərində bağlayıcı qurğular sahilin hər iki tərəfində, dalanlı bir xətli qaz kəmərlərin- də isə keçidə qədər (qazın hərəkəti üzrə) bir sahildə nəzərdə tutulmalıdır.
• Dəmir yolu keçidlərində qoyul- maq üçün nəzərdə tutulan bağlayıcı qur- ğular aşağıdakı kimi yerləşdirilməlidirlər:

• dalanlı qaz kəmərlərində – keçidə qədər 1000 m-dən uzaq olmayan məsafə- də (qazın hərəkəti istiqamətində);
• həlqəvi qaz kəmərlərində – keçidin hər iki tərəfində keçiddən 1000 m-dən uzaq olmayan məsafədə.

Qaz kəmərləri üzərində qurğular

• Qaz kəmərləri üzərində  bağla- yıcı qurğuların yerləşdirilməsi üçün olan quyular yanmayan, nəmliyə və bioloji tə- sirlərə davamlı olan materiallardan nəzər- də tutulmalıdır. Quyuların konstruksiya- ları və materialı elə qəbul edilməlidir ki, qrunt sularının onlara daxil olmasına yol verilməsin.

Quyuların divarlarının xarici səthləri hamar, suvaqlanmış və bitumlu hidroiz- olyasiya materialı ilə örtülmüş nəzərdə tutulmalıdır.

• Qaz kəmərinin quyuların divar- larından keçən yerlərində futlyarlar nəzər- də tutulmalıdır.

 

 

 

• Nəzarət borucuqlarını, nəzarət- ölçü məntəqələrinin kontakt çıxışlarını, kondensatyığıcılarının su kənaredici bo- rucuqlarını, hidravliki rəzələri və ar- maturları mexaniki zədələnmələrdən qo- rumaq üçün, onların dayanıqlığının və çö- kmələrinin qarşısının alınmasını təmin edə bilən beton, dəmir-beton və ya başqa əsaslar üzərində qoyulan xüsusi quyular (koverlər) nəzərdə tutulmalıdır.
• Qaz kəmərlərinin üzərində olan qurğuların yerini təyin etmək üçün, qaz kəmərlərinin üzərində və ya onların ya- xınlığında (binaların və qurğuların divar- larında və ya xüsusi dayaqlarda) göstərici lövhəciklər qoyulması nəzərdə tutulma- lıdır.

Korroziyadan mühafizə

• Polad qaz kəmərləri üçün ətraf mühitin və azan elektrik cərəyanının təsi- rindən yaranan, korroziyadan mühafizə nəzərdə tutulmalıdır.

Yeraltı qaz kəmərlərinin korroziya- dan qorunması ГОСТ 9.602 standartına və müəyyən edilmiş qaydada təsdiq ol- unmuş normativ-texniki sənədlərə əsasən və bu yarımbölmənin tələblərinə uyğun olaraq layihələndirilməlidir.

Mühafizə örtükləri üçün material bu normaların 13-cü bölməsinin tələblərinə uyğun olmalıdır.

• Yaşayış məskənləri hüdudların- da çəkilən yeraltı qaz kəmərlərində ara- larındakı məsafə 200 m-dən, yaşayış məs- kənləri ərazilərindən kənarda – 500 m- dən artıq olmamaqla, şumlanan torpaq- larda – layihəyə əsasən nəzarət-ölçü mən- təqələri nəzərdə tutulmalıdır. Bundan əla- və, nəzarət-ölçü məntəqələrinin qoyul- ması qaz kəmərlərinin yeraltı qaz kə- mərləri və digər yeraltı metal mühəndis şəbəkələri ilə (güc-elektrik kabellərindən başqa), elektrikləşdirilmiş relsli yollarla (ikidən çox relsli yollar olduqda – kə- sişmənin hər iki tərəfində), qaz kəmər- lərinin eni 75 m-dən artıq olan su ma-

 

neələri ilə kəsişdiyi yerlərdə nəzərdə tu- tulmalıdır.

Bu halda qaz kəmərlərinin bir-biri ilə və digər yeraltı şəbəkələr ilə kəsişdiyi yerlərdə nəzarət-ölçü məntəqələrinin qo- yulması zərurəti korroziyalaşma şəraitin- dən asılı olaraq, layihə təşkilatları tə- rəfindən həll edilir.

• Qaz kəmərlərinin mühafizə ol- unan elektrik potensiallarının ölçülməsi üçün qaz kəmərlərinin üzərində qoyulmuş bağlayıcı qurğuların, kondensatyığıcılar- ın və digər avadanlıqların istifadə  edil- məsinə yol
• Qaz kəmərlərinin elektrokimyə- vi mühafizəsi zamanı izolyasiya edən flanslı birləşmələr nəzərdə tutulmalıdır:

• qaz kəmərinin torpağa və QTM-ə girişində və çıxışında, qaz kəmərlərinin binalara girişində (harada ki, qaz kəməri- nin binaların metal konstruksiyaları və mühəndis şəbəkələrindən torpaqla elek- trik kontaktı ehtimal olunur), qaz kəməri- nin obyektə girişində, hansılar ki, azan cərəyan mənbəyidirlər;
• qaz kəmərlərinin seksiyalara bö- lünmələri üçün;
• qaz kəmərinin ayrı-ayrı sahələrinin yerdə qalan qaz kəmərindən elektrik izol- yasiyası üçün.

Əgər QTM-in və ya MKHQ-nin yer- altı çənlərinin torpaqla birləşmə kon- turunun yayılma müqaviməti 50 m-dən artıqdırsa, qaz kəmərlərində izolyasiya edən flanslı birləşmələrin qoyulmamasına yol verilir.

Yeraltı qaz kəmərləri yerin üstünə keçirildiyi zaman, qaz kəmərlərinin da- yaqlardan və konstruksiyalardan elektrik izolyasiyasını təmin etmək üçün izolya- siya edən flanslı birləşmələrin əvəzinə iz- olyasiya edən aralıqların qoyulmasına yol verilir.

• Xarici qaz kəmərlərində izol- yasiya edən flanslı birləşmələrin yer- ləşdirilməsi 2,2  m-dən  yuxarı  olmayan

 

 

 

hündürlükdə və pəncərə-qapı keçidlərin- dən bu normaların 6.63. bəndinə əsasən bağlayıcı qurğuların yerləşdirilməsi üçün qəbul edilən məsafədə və  ya quyularda nəzərdə tutulmalıdır. Quyularda yerləş- dirilən izolyasiya edən flanslı birləşmələr, onların inventar aralıqlarla şuntlaşdırıl- ması üçün (quyularda iş aparıldığı müd- dətdə) quyulardan kənarda qoyulan kon- takt qurğuları ilə təchiz olunmalıdırlar.

• Qaz kəmərlərinin flanslı birləş- mələri üçün quyularda daimi şuntlayıcı elektrik aralıqları nəzərdə tutulmalıdır.
• Elektrokimyəvi mühafizə qur- ğularından və onların kontakt qurğuların- dan MKHQ çənlərinə qədər olan məsafə 5 m-dən az olmamaqla qəbul edilməlidir.
• MKHQ polad çənlərinin kor- roziyadan mühafizəsi üçün işlədilən pro- tektorların, birbaşa ildırım zərbələrindən əsas torpaqlama mühafizə vasitələri kimi qəbul edilməsinə yol Bu halda РД
  • normativ sənədinin tələbləri nəzərə alınmalıdır.
• Boru kəmərləri arasında  polad zolaqlardan yerinə yetirilən elektrik ara- lıqlarının və polad futlyarların (deşmə üs- ulu ilə çəkilənlər istisna olmaqla) çox güclü tip izolyasiya örtükləri olmalıdır.
• Yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərləri tikinti aparılan rayonun hava- sının xarici hesabi temperaturuna uyğun olan, bayır işləri üçün nəzərdə tutulan, ikiqat astarlama və ikiqat boya məhlulu, lak və ya emal ilə rənglənərək atmosfer korroziyasından qorunmalıdırlar.

Polietilen borulardan çəkilən qaz kəmərləri

• Bu yarımbölmədə polietilen bo- rulardan təzə çəkilən və yenidən qurulan mövcud yeraltı qaz kəmərlərinin (bundan sonra bu yarımbölmənin mətnində «qaz kəmərləri») layihələndirilməsində nəzər- də tutulan əlavə tələblər verilmişdir.

 

Bu yarımbölmənin tələbləri, həmçinin çox köhnəlmiş yeraltı metal qaz kəmər- lərinin yenidən qurulması zamanı onların içindən polietilen borular (pletlər) çəkilər- kən yerinə yetirilməlidir.

• Qazın təzyiqindən və tərkibin- dən asılı olaraq qaz kəmərlərinin tikintisi üçün polietilen boruların istifadə sahələri bu normaların 84.-6.85. bəndlərinin tə- ləbləri nəzərə alınmaqla cədvəl 8-ə uyğun olaraq qəbul edilməlidir.
• Yaşayış məskənləri ərazilərində polietilen borulardan qaz kəmərlərinin quraşdırılması, bir qayda olaraq, buxtalar- da, sarğaclarda və ya barabanlarda göndə- rilən polietilen borulardan (uzun ölçülü) nəzərdə tutulmalıdır. Bu məqsədlər üçün standart ölçülü borulardan istifadə edil- məsinə icazə Bu halda bütün qay- naq çalaqları fiziki üsulla 100%-li sınaq- dan keçirilməlidir.

Qaz kəmərinin tikintisi üçün işlədilən polietilen boruların möhkəmlik ehtiyat əmsalı istehsal olunan borunun standartı üzrə 2,5-dən az olmamalıdır.

• Polietilen borulardan qaz kəmə- rinin çəkilməsinə yol verilmir:
  • yerüstü, yer səthindən yuxarıda, bi- naların daxilində, həmçinin tunellərdə, kollektorlarda və kanallarda;
  • bu normaların 94 bəndinin 1-ci abzasında göstərilmiş süni və təbii ma- neələrdən yeni layihələndirilən keçidlərin sahələrində;
  • yaşayış məskənləri ərazilərində – təzyiq 0,3 MPa-dan yuxarı olduqda;
  • yaşayış məskənləri ərazilərindən kə- narda – təzyiq 0,6 MPa-dan yuxarı ol- duqda;

- yaşayış məskənləri ərazilərində II tip çökmə qruntlarında;

• tərkibində aromatik və xlorlanmış karbohidrogen olan qazları, həmçinin ma- yeləşdirilmiş karbohidrogen qazının (MKHQ) maye fazasını nəql etmək üçün.

 

 

 

• Möhkəmlik ehtiyat əmsalı 2,8- dən az olmayan borular işlədilərkən ti- kililəri əsasən bir-iki mərtəbəli olan, ya- şayış məskənləri ərazilərində təzyiq 0,3- dən yuxarı 0,6 MPa-ya qədər olan poli- etilen qaz kəmərlərinin çəkilməsinə icazə Kiçik kənd yaşayış məskənləri ərazilərində möhkəmlik ehtiyat əmsalı

 

rilən məsafələrin 50%-ə qədər azaldılma- sına o şərtlə yol verilə bilər ki, yaxın- laşma sahələrində onlardan hər tərəfə 5 m məsafədə (alçaq təzyiq üçün 2 m) aşa- ğıdakı tələblərdən biri yerinə yetirilmiş olsun:

• birləşməsi olmayan uzun ölçülü bo- ruların işlədilməsi;

 

Cədvəl 8

 

Qazın təzyiqi, MPa (kqq/sm2), artıq olmamaqla	Polietilen boruların istifadə sahələri	Nəql olunmaq üçün yol verilən qazlar
0,3 (3)         0,6 (6)	Şəhərlərin və digər yaşayış məskənlərin ərazilərində olan qaz kəmərləri, o cümlədən yeraltı polad qaz kəmərlərinin yenidən- qurulması üçün   Kənd yaşayış məskənləri arasındakı qaz kəmərləri	Təbii qaz ГОСТ 5542 üzrə, həm- çinin tərkibində xlorlaşmış və aro- matlı karbohidrogen olmayan qaz-hava qarışıqları   ---------«--------

 

 

2,5-dən az olmayan, təzyiqi 0,6 MPa-ya qədər olan polietilen qaz kəmərlərinin çəkilməsinə icazə verilir. Bu halda qaz kəmərlərinin çəkilmə dərinliyi borunun üstünə qədər 0,8 m-dən az olmamalıdır.

• Çox şişən qruntlarda polietilen qaz kəmərləri mövsümi donma zonasın- dan aşağıda qoyulmalıdır.
• Qaz kəmərlərinin hidravliki he- sabatı bu normaların məlumat üçün olan əlavə 4-ə əsasən aparıla bilər.
• Alçaq təzyiqli metal qaz kə- mərlərinin yenidənqurulmasında onların içərisi ilə həm alçaq təzyiqli, həm də hesabata uyğun olaraq orta təzyiqli polietilen qaz kəmərləri çəkilə bilər.
• Polietilen qaz kəmərlərindən bi- nalara və qurğulara qədər üfüqi xətt üzrə olan məsafələr bu normaların (bənd 13) tələbləri nəzərə alınmaqla AzDTN 2.6-1 (bənd 9.23., cədvəl 14) normativ sənə- dinin tələblərinə uyğun olaraq, metal qaz kəmərləri üçün olduğu kimi qəbul edil- məlidirlər.

Ayrı-ayrı sahələrdə çətin şəraitdə, AzDTN 2.6-1 normativ sənədində göstə-

 

• qoyulma qızdırıcılı muftalarla bir- ləşdirilən ölçülü borulardan istifadə ol- unması;

– ölçülü boruların metal futlyarda çə- kilməsi;

• bu normaların 13. bəndinin (4,5 və 6 abzasları) tələblərinə uyğun olan polad borulara dəyişdirilməsi.

Polietilen boruların (polad borularda çəkilməyən) açıq çəkilən sahələri yaxın- laşma yerlərində mexaniki zədələnmə- lərdən (metal futlyarlar, torlar, dəmir- beton tavalar və. s.) mühafizə olunmalı- dırlar.

Yenidən qurulan alçaq təzyiqli polad qaz kəmərlərindən binalara və qurğulara qədər olan minimum məsafələrin onlar- dan orta təzyiqli (0,3MPa-ya qədər) polietilen qaz kəmərləri çəkildikdə, bu normaların 6.13. bəndinin tələbləri nəzərə alınmaqla alçaq təzyiqli polad qaz kə- mərləri üçün mövcud olan normalar üzrə qəbul edilməsinə yol verilir. Bu halda polietilen qaz kəmərinin qaynaq və digər birləşmələri və onun açıq sahələri bina- lardan və qurğulardan 5 m-dən az olma- yan məsafədə yerləşdirilməlidirlər.

 

 

 

• Polietilen qaz kəmərləri ilə yeraltı mühəndis kommunikasiyaları (istilik şə- bəkələri istisna olmaqla) arasındakı mini- mal şaquli məsafələr polad qaz kəmərləri üçün müəyyən edilmiş normalar üzrə qə- bul edilməlidirlər. Đstilik şəbəkələri üçün bu məsafə, polietilen boruların polietilen markaları üçün müəyyən olunmuş tem- peraturdan yuxarı, qızma ehtimalını ara- dan qaldırmaqla təyin edilməlidir.
• Polietilen qaz kəmərlərinin çə- kilməsi borunun yuxarı səthindən 1m-dən az olmayan dərinlikdə nəzərdə tutulmalı- dır. Đçərilərindən polietilen boruların çə- kilməsi nəzərdə tutulan metal qaz kəmər- lərinin dərinliyi bu normaların 17. bən- dinin tələblərinə uyğun olmalıdır.

6.93. Mailliyi 1:5 və daha çox olan yerlərdə çəkilən qaz kəmərləri üçün xən- dəklərin yuyulmasının qarşısını ala bilə- cək tədbirlər nəzərdə tutulmalıdırlar. Qaz kəmərilərinin 1:2 və daha çox mailliklə çəkilməsinə yol verilmir.

• Qaz kəmərlərinin ümumi dəmir yolu şəbəkələrindən və I-II dərəcəli av- tomobil yollarından, sürətli yolların, ma- gistral küçələrin və ümumşəhər əhəmiy- yətli yolların altından, həmçinin suyun or- ta axın səviyyəsində eni 25 m-dən artıq olan su maneələrindən və III tip bataqlıq- lardan (СНиП III-42 üzrə təsnifata bax) keçidləri, polad borulardan yerinə yetiril- məlidirlər.

Polad qaz kəmərləri yenidən quruldu- ğu zaman ümumi dəmir yolu şəbəkələri və futlyarların qoyulması normalarla nə- zərdə tutulmayan keçidlər istisna olmaq- la, göstərilən sahələrdə onların içərisi ilə polietilen boruların çəkilməsinə yol ve- rilir.

• Qaz kəmərlərinin keçidləri, sə- naye müəssisələrinə çəkilmiş dəmir yol- larından, bütün dərəcəli avtomobil yol- larından (bu normaların 94. bəndində qeyd edilənlər istisna olmaqla), məskun- laşmış  ərazilərdə   tramvay   xətlərinin,

 

magistral küçələrin, yerli, rayon əhəmiy- yətli və yük maşınlarının hərəkəti üçün nəzərdə tutulan yolların altından, həm- çinin kollektorlarla, tunellərlə, kanallarla kəsişmələrində və qaz kəməri quyularının divarlarından keçdiyi yerlərdə, metal futlyarlarda nəzərdə tutulmalıdır. Göstə- rilən sahələrdə metal boruların içərisindən polietilen boruları çəkildikdə əlavə fut- lyarların qoyulması tələb olunmur.

• Keçidlərin və kəsişmələrin qurul- ması zamanı futlyarın uclarının uzunluğu, basdırılma dərinliyi və. polad kəmərləri üçün olduğu kimi, bu normaların 6.16., 6.53.-6.56. bəndlərinin tələblərinə uyğun olmalıdır. Bu halda polietilen boruların basdırılma dərinliyi bütün hallarda 1,0 m- dən az olmamaqla nəzərdə tutulmalıdır. Futlyarın ucları qaz quyularının divarları ilə kəsişən yerlərdə 2 sm-dən az olma- maqla kənara çıxarılmalıdır.
• Polietilen qaz kəmərlərinin fut- lyarlarda çəkilən sahələrində və onlardan hər tərəfə 5 m məsafədə, həmçinin onlar- ın köhnəlmiş polad qaz kəmərlərində keçdiyi yerlərdə qaynaq birləşmələri və digər birləşmələr olmamalıdır. Uzun öl- çülü polietilen boruların mövcud metal boruların içərisi ilə çəkilməsi üzrə tələb- lərin yerinə yetirilməsi mümkün olmadıq- da, boruların birləşdirilməsi qoyulma qız- dırıcılı muftalarla və istisna olaraq, qay- naq birləşmələrinin 100% fiziki nəzarət üsulu ilə yoxlanılması təmin edilməklə, uc-uca qaynaqla yerinə yetirilməlidir.
• Polietilen və polad borular arasındakı boşluqlarda istismar olunan ra- bitə xətlərinin, telemexanika, telefon və elektrik mühafizə drenaj kabellərinin çə- kilməsinə yol Göstərilən kom- munikasiyalar yenidən qurulan polad qaz kəməri ilə onun futlyarı arasında qalan boşluqda qoyula bilər.
• Qaz kəmərlərinin kanalsız çəki- lən yeraltı mühəndis kommunikasiyaları ilə, dərəcəsi olmayan torpaq yollarla, o

 

 

 

cümlədən kənd məskənləri arasındakı yollarla kəsişdiyi yerlərdə futlyarların qoyulması zərurəti və onların kons- truksiyalarının qəbul edilməsi, layihə təş- kilatı tərəfindən həll edilir. Bu halda fut- lyarların asbesement və ya polietilen bo- rulardan nəzərdə tutulmasına və yolun al- tında 1,5 m-dən az olmayan dərinlikdə çəkilməsinə yol verilir.

• Polietilen qaz kəmərlərində ar- matur və avadanlıq polad qaz kəmərləri üçün olduğu kimi nəzərdə tutulmalıdır. Polietilen kranların torpaqda (quyusuz) qoyulmasına o şərtlə yol verilir ki, onlar xüsusi örtüklər (koverlər) qoyulmaqla futlyarlarda və ya digər mühafizə olunan konstruksiyalarda yerləşdirilsin.
• Binalara girişlər, bir qayda olaraq, polad borulardan yerinə yetiril- məlidirlər. Binanın bünövrəsindən poli- etilen qaz kəmərinə qədər olan məsafə, alçaq təzyiqli qaz üçün 1,0 m-dən və orta təzyiqli qaz üçün 2,0 m-dən az olma- malıdır.

Polietilen qaz kəməri girişlərinin, onların şkaf tipli qaztənzimləyici mən- təqələrinə və kombinasiya olunmuş təzyiq tənzimləyicilərinə qoşulan yerlərinə qədər binaların kürsülü hissəsində yerləş- dirilməsinə, həmçinin polietilen boruları yerin səthindən 0,8 m hündürlüyə çıxa- raraq onu və birləşmə qovşağını metal futlyara salmaqla, yerüstü metal qaz kə- mərlərinə birləşdirilməsinə yol verilir.

Girişin konstruksiyası layihə ilə təyin edilməlidir.

• Bir xəndəkdə iki və artıq poli- etilen qaz kəmərlərinin, həmçinin poli- etilen və polad qaz kəmərlərinin çəkil- məsinin nəzərdə tutulmasına yol Qaz kəmərləri arasındakı məsafə elə qə- bul edilməlidir ki, qaz kəmərlərinin qur- aşdırılması və təmir işlərinin aparılması üçün normal şərait yaradılmış olsun.
• Polietilen borular, boruların di- varının qalınlığı, bir qayda olaraq, 5 mm-

 

dən az olmamaqla, bir-biri ilə qaynaq qurğularında uc-uca qaynaqla və ya qoy- ulma qızdırıcılı muftalarla birləşdirilməli- dirlər.

Polietilen boruların birləşdirilməsin- də, müəyyən edilmiş qaydada təsdiq olun- muş sahə normativ sənədlərinin tələbləri- nə uyğun olaraq, başqa üsullardan istifadə edilməsinə yol verilir.

Təzyiqi 0,6MPa-ya qədər olan poli- etilen qaz kəmərlərinin polad sahələrlə birləşdirilməsi sökülə bilən (flanslı) və sökülə bilməyən (ağızlı borularla adi və güclü tip birləşmələr) nəzərdə tutulma- lıdır. Sökülə bilən birləşmələr quyularda, sökülə bilməyən birləşmələr isə torpaqda və ya quyularda yerləşdirilməlidir. Tək- tək flanslı birləşmələrin siyirtməsiz və kompensatorsuz bilavasitə torpaqda metal futlyarda yerləşdirilməsinə yol verilir. Adi tipli sökülə bilməyən birləşmələr təzyiqi 0,3MPa-dan yuxarı olmayan qaz kə- mərlərində nəzərdə tutulmalıdırlar.

• Ayrılan qolların polietilen qaz kəmərlərinə birləşdirilməsi polietilendən hazırlanmış birləşdirici hissələrin və ya polad əlavə etmələrin köməyi ilə nəzərdə tutulmalıdır. Polad əlavə etmələrin uzunluğu 0,8 m-dən az olmamalıdır.
• Polietilen boruların bir dia- metrdən başqa diametrə keçmələri, həm- çinin qaz kəmərlərinin dönmələri poli- etilendən hazırlanmış birləşdirici hissə- lərin köməkliyi ilə yerinə yetirilməlidir.

Polietilen dirsəklər olmadıqda qə- səbələrarası qaz kəmərlərinin dönmələr- inin, diametri 63 mm və aşağı olan diam- etlər üçün isə çəkilmə yerindən asılı ol- mayaraq, əyilmə radiusu boruların xarici diametrlərinin 25 mislindən az olmamaq şərti ilə elastik əyilmə ilə yerinə yetiril- məsinə yol verilir.

Diametri 63 mm-ə (daxil olmaqla) qə- dər olan alçaq təzyiqli qaz kəmərləri üçün polietilen boruların dönmələrinin texno- logiya üzrə isti vəziyyətdə və müvafiq la- yihəyə uyğun olaraq radiusu borunun xa-

 

 

 

rici diametrinin 3 mislindən az olmamaq şərti ilə, əyilmə üsulu ilə yerinə yetirilmə- sinə yol verilir.

• Polietilen qaz kəmərlərinin də- mir yolları, tramvay xətləri, avtomobil yolları, kanallar, kollektorlar və tunellərlə kəsişdiyi yerlərdə, həmçinin polietilen boruların torpaqdan çıxan yerüstü şaquli sahələrində sökülə bilən birləşmələr fut- lyarda quyusuz qoyulduğu yerlərdə və polietilen qaz kəməri çəkilən seksiyalarda futlyarların bir ucunda nəzarət borucuq- ları nəzərdə tutulmalıdır. Borular qaynaq birləşmələri olmadan çəkildikdə və seksi- yaların uzunluğu 150 m-dən artıq olma- yan hallarda nəzarət borucuqlarının qo- yulmamasına yol
• Qayalıq süxurlarda, I tip çökən qruntlarda, II tip (ancaq kənd yaşayış məskənləri arasında olan) çökən qrunt- larda, orta vəziyyətdə şişən və tərkibində qırmadaş olan qruntlarda, qaz kəmərləri polietilen borulardan çəkildikdə, həm- çinin metal qaz kəmərləri bərpa olunduğu zaman, polietilen boruların açıq (polad qaz kəmərlərində olmayan) çəkildiyi yer- lərdə, qaz kəmərlərinin altında tərkibində iri (2,0 sm-dən böyük olmayan) hissə- ciklər olmayan qumsal və ya digər yararlı qruntlardan qalınlığı 10 sm-dən az olma- maqla, əsaslar düzəldilməsi və boruların üstünün 20 sm-dən az olmayan hündür- lükdə həmin növ qruntla doldurulması nəzərdə tutulmalıdır.
• Yaşayış məskənlərindən kə- narda çəkilən polietilen qaz kəmərlərinin trassalarının göstərilməsi, bir-birindən 500 m-dən artıq olmamaqla, qaz kəmər- lərinin oxundan qazın hərəkəti üzrə sağ tərəfdən 1 m məsafədə, həmçinin dönmə- lərdə, qollar ayrılan və nəzarət borucuq- ları yerləşdrilən yerlərdə fərqləndirici nişanların qoyulması yolu ilə və ya (daimi bağlanma nöqtələri olmadıqda) qaz kə- mərlərinin  trassaları   boyu   izolyasiya

olunmuş en kəsiyi 2,5-4 mm2 olan alümi-

 

nium  və  ya  mis  naqillərinin  çəkilməsi üsulu ilə nəzərdə tutulmalıdır.

Qaz kəməri trassasının göstərilməsi üçün izolyasiya olunmuş naqil istifadə edildikdə, fərqləndirici nişanların naqilin yer səthinə çıxan yerlərində və nəzarət borucuqları yerləşən yerlərdə qoyulması- na yol verilir.

• Đçərilərindən polietilen borular çəkilməklə yenidən qurulan qaz kəmərləri ayrı-ayrı sahələrlə (seksiyalarla) məh- dudlaşdırılmalıdır, bu halda, polietilen və polad boruların ucları arasındakı boşluq- lar kipləşdirilməlidir. Kipləşdirmənin konstruksiyası layihə ilə təyin

Belə sahələrin uzunluqları buxtalarda (barabanlarda) olan bütöv boruların uzun- luqları nəzərə alınmaqla təyin edilir və bir qayda olaraq, 150 m-dən artıq olmama- lıdır.

Qaz kəmərinin qəbul edilmiş yenidən- qurma texnologiyasından, qaz kəməri trassasının keçdiyi yerli şəraitdən, ərazi- nin sıxlığından və tikilmiş binaların mər- təbələrinin sayından asılı olaraq, seksiya- ların uzunluqlarının 500 m-ə qədər artırıl- masına aşağıdakıların tətbiq edilməsi ilə yol verilir: qaynaq birləşmələrinin sayı 3- ə qədər olan uzun ölçülü boruların, qay- naq birləşmələri fiziki nəzarət üsul ilə yoxlanılmış uc-uca qaynaq tikişi ilə və ya qoyulma qızdırıcılı muftalarla birləş- dirilən ölçülü boruların.

Seksiyaların uzunluğu 150 m-dən ar- tıq olduqda qaz toplanmasını xəbər verən siqnalizasiya cihazlarının qoyulması töv- siyə olunur.

• Şəhərlərin ərazilərində yeni layihələndirilən və yenidən qurulan qaz kəmərlərinin açıq (polad qaz kəmər- lərində olmayan) sahələri üçün, bir qayda olaraq, torpaq işləri yerinə yetirilərkən polietilen qaz kəmərlərinin həmin sahə- dən keçməsini xəbər verən texniki həllər nəzərdə tutulmalıdır. Məsələn, borunun bütün uzunluq boyu üst səthindən 0,25 m məsafədə eni 0,20 m-dən az olmamaqla,

 

 

 

yuyulmayan yazı ilə «Qaz» sözü yazıl- mış polietilen siqnal lentinin çəkilməsi. Bütün mühəndis kommunikasiyaları ilə kəsişən sahələr üçün bu tələblərin yerinə yetirilməsi məcburidir. Polietilen qaz kə- mərlərinin açıq sahələri onların 1 m-dən az dərinlikdə çəkildiyi yerlərdə və yolun altında torpaq işləri aparıldığı zaman me- xaniki zədələnmələrdən mühafizə olun- malıdır. Mühafizə üsulu layihə ilə təyin edilir.

• Polietilen boruların xarici dia- metrlərinin ölçüləri yenidən qurulan po- lad qaz kəmərlərinin daxili diametrləri- nin ölçülərinə nisbətən kiçik ölçülərdə qəbul edilməlidir: uzun ölçülü borular- dan istifadə edildikdə (qaynaq birləş- mələri olmayan) – 20 mm-dən az olma- maqla, ayrı-ayrı ölçülü borulardan qay- naq olunmaqla hazırlanmış seksiyalardan istifadə edildikdə – 40 mm az
• Polad qaz kəmərlərinin yeni- dənqurulması üçün hazırlanan layihə sə- nədlərində polad əlavə etmələrin, giriş- lərin və qaz kəmərlərinin digər metal sahələrinin elektrokimyəvi korroziyadan mühafizə olunması həlləri nəzərdə tutul- malıdır. Yenidən qurulan qaz kəmərinin aktiv mühafizəsinin saxlanması zərurəti qaz kəməri xəttinin keçdiyi konkret şəra- itdən, birgə mühafizənin olub-olmama- sından və onun digər yeraltı qurğulara tə- sirindən, qaz kəmərinin ayrı-ayrı sahələri- nin məsuliyyət dərəcəsindən, onun texniki vəziyyətindən asılı olaraq layihə təşkilatı tərəfindən həll

7. Qaztənzimləyici məntəqələr (QTM) və Qaztənzimləyici

qurğular (QTQ)

• Qazın təzyiqinin aşağı salınması və tələb olunan səviyyədə saxlanılması üçün qaz təchizatı sistemlərində QTM və ya QTQ nəzərdə tutulmalıdır.

Qoruyucu qurğularla kombinasiya ed- ilmiş qaz təzyiq tənzimləyicilərinin tətbiq edilməsinə yol verilir.

 

QTM-in yerləşdirilməsi

• QTM texniki təyinatından və tex- niki məqsədəuyğunluğundan asılı olaraq aşağıdakı yerlərdə nəzərdə tutulmalıdır:

• binalara əlavə edilmiş tikililərdə;
• birmərtəbəli istehsalat binalarının və ya qazanxanaların daxilində əlavə tikili- lərdə;
• ayrılıqda dayanan binalarda;
• qazlaşdırılan binaların xarici divar- larında şkaflarda və ya ayrılıqda dayanan yanmayan materiallardan hazırlanan da- yaqlarda;
• qazlaşdırılan, I və II dərəcəli odada- vamlılığı olan istehsalat binalarının yan- mayan isidicili örtülərində;
• iqlim şəraiti texnoloji avadanlıq- ların (pasport göstəricilərinə əsasən) və nəzarət ölçü cihazlarının (NÖC) normal işini təmin edirsə, sənaye müəssisələr- inin ərazilərində açıq hasara alınmış sahə- lərdə talvarın altında.

QTM-in yaşayış və ictimai binaların daxilində və onlara əlavə edilmiş tikili- lərdə (istehsalat xarakterli binalardan başqa) nəzərdə tutulması, həmçinin təyi- natından asılı olmayaraq bütün binaların zirzəmi və kürsülü otaqlarında yerləşdiril- məsi qadağan olunur.

• Yaşayış məskənlərində ayrılıqda dayanan QTM-lər (dayaqlar üzərində şkaflarda qoyulanlar daxil olmaqla) yaşıl- lıq zonalarında, yaşayış məhəllələrinin daxilində cədvəl 9-da göstərilən məsafə- lərdən az olmamaqla yerləşdirilməlidirlər. Sənaye müəssisələrinin və digər isteh- salat xarakterli müəssisələrin ərazilərində yerləşdirilən QTM-lər СНиП II-89 normativ sənədinin tələblərinə uyğun ol- malıdır. QTM-dən, daxilində və onlara əlavə edilmiş tikililərdə QTM-in yerləş- dirilməsinə yol verilən binalara qədər olan məsafə məhdudlaşdırılmır.
• Đqlim şəraiti imkan verərsə, ava- danlıqların bir hissəsini (siyirtmələr, süz- gəclər və.s.)  QTM-dən  çıxarmağa  yol

 

 

 

verilir. QTM-dən kənarda yerləşdirilən avadanlıqlar QTM binasına bitişik hasarla və ya QTM-in ümumi hasarı ilə əhatə ol- unmalıdırlar.

• Girişdə qazın təzyiqi 0,6MPa-dan (6kqq/sm2-dən) artıq olmayan QTM-lər partlayış-yanğın təhlükəsizliyi üzrə Г və Д kateqoriyalı otaqları olan və odada- vamlılığı I və II dərəcədən aşağı olmayan istehsalat binalarına, həmçinin qazlaşdırı-

lan qazanxanaların, hamamların, cama- şırxanaların, kimyəvi təmizləmə müəs- sisələrinin ayrılıqda yerləşən binalarına və digər anoloji obyektlərə əlavə oluna bilər.

Girişdə qazın təzyiqi 0,6MPa-dan (6kqq/sm2-dən) yuxarı olan QTM-in istesalat binalarına, o cümlədən Г və Д kateqoriyalı otaqları olan və odadavam- lılığı I və II dərəcədən aşağı olmayan qazanxanalara əlavə olunmasına o zaman yol verilir ki, texnoloji şəraitə görə həmin

binalarda göstərilən təzyiqdə qazın istifa- də edilməsi tələb olunsun.

Əlavə edilən tikililər binaların bütöv, yanğına qarşı davamlı, qaz buraxmayan (QTM-ə bitişdirilən hissədə) divarlarına birləşdirilməlidirlər.

Daxilində QTM-in yerləşdirilməsi nə- zərdə tutulan  istehsalat binalarının  oda- davamlılığı və partlayış-yanğına qarşı təh- lükəsizlik dərəcələri yuxarıda göstərilən binalar kimi olmalıdır. Binaların daxilin-

də tikilmiş QTM-də qazın giriş təzyiqi 0,6MPa-dan (6kqq/sm2-dən) yuxarı olma- malıdır.

• QTM-in girişində qazın təzyiqi 0,6MPa-ya (6kqq/sm2-ə) qədər olduqda şkaf tipli QTM-lər odadavamlığı III dərəcədən aşağı olmayan (üzərinə metal üzlük çəkilmiş və yanar isidici materialı olan panel divarlarından başqa), qazlaş-

dırılan sənaye (o cümlədən qazanxana- ların), kənd təsərrüfatı müəssisələri, istehsalat xarakterli məişət xidməti müəs- sisələri binalarının xarici divarlarında qo- yula bilər.

 

Şkaf tipli QTM-lər binaların divar- larında qoyulduqda şkaflardan pəncərə, qapı yerlərinə və digər boşluqlara qədər olan üfüqi məsafələr qazın giriş təzyiqi 0,3MPa-ya (3 kqq/sm2-ə) qədər olduqda 3

m-dən az, qazın giriş təzyiqi 0,3 MPa-dan (3 kqq/sm2-dən) 0,6 MPa-ya (6kqq/sm2-ə) qədər olduqda isə 5 m-dən az olmamalı- dır. Şkafdan pəncərə yerlərinə qədər şa- quli məsafələr 5 m-dən az olmamalıdır.

QTM-in girişində qazın təzyiqi 0,3 MPa-ya qədər olduqda, şkaf tipli QTM-in yaşayış evlərinin bütöv divarlarında qo- yulmasına yol verilir.

 

• Ayrılıqda yerləşən QTM-in bina- ları birmərtəbəli, odadavamlılığı I və II dərəcəli, dam örtüyü qovuşuq olmalıdır. QTM-in bütün otaqlarının daş divarları- nın və bünövrələrinin  qovuşma tikişləri bağlanılmalıdır.

QTM-in otaqlarını ayıran divarlar I tip yanğına davamlı və qazkeçirməyən nə- zərdə tutulmalıdır. Otaqları ayıran daş di- varlar hər iki tərəfdən suvaq məhlulu ilə suvanmalıdır.

Otaqları ayıran divarlarda, eləcədə QTM-in əlavə olunduğu binaların divar- larında (QTM-lə birləşdiyi hədlərdə) tüstü və ventilyasiya kanallarının düzəldilmə- sinə yol verilmir.

Ayrılıqda yerləşən, binalara bitişik və onların daxilində yerləşdirilən QTM otaq- ları СНиП 2.09.02 və МСН 2.02-01 nor- mativ sənədlərinin A kateqoriyalı binalar üçün qoyulmuş tələblərinə cavab verməli- dir.

• QTM-in otaqlarının isidilməsi zərurəti iqlim şəraitindən, nəql edilən qa- zın nəmliyindən və tətbiq olunan avadan- lıq və nəzarət-ölçü cihazlarının kons- truksiyalarından asılı olaraq təyin edil- məlidir.

Đstilik daşıyıcılarının maksimum tem- peraturu 1300S-dən çox olmamalıdır.

QTM-də yerli istilik sistemi qurulduq- da isitmə qurğusu texnoloji, həmçinin digər otaqlardan aralıda yerləşən, sərbəst

 

 

 

çıxışı olan və QTM-dən bütöv, qaz burax- mayan və yanğına qarşı odadavamlılıq müddəti 2,5 saatdan az olmayan divarlar-

 

otaqlarda yerləşdirilməlidir. QTQ-nin partlayış-yanğın təhlükəsizliyi üzrə А, Б və В kateqoriyalı otaqlarda yerləşdirilmə-

Cədvəl 9

 

 

QTM-in girişində qazın təzyiqi, MPa (kqq/sm2)	Ayrılıqda dayanan QTM-dən üfüqi xətt üzrə məsafələr, m, qədər
	Binalara və qurğulara	Dəmir yolu və tram- vay yoluna (yaxın- lıqdakı relsə qədər)	Avtomobil yolları- na (yolun kənarı-na qədər)	Hava ötürücü xəttinə
0,6 (6)-ya qədər	10	10	5	Dayağın 1,5 hün-
				dürlüyündən az
				olmamaqla
0,6(6)-dan yuxarı	15	15	8	---«---
1,2 (12)-yə qədər
Qeyd. Məsafə binaların xarici divarlarından və ya QTM-in şkaflarından, avadanlıqlar açıq sahədə yerləşdikdə isə hasarın kənarından qəbul edilməlidirlər.

 

 

la əhatə olunmuş ayrıca otaqda yerləşdi- rilməlidir. Đsitmə qurğusuna çəkilən qaz borusu və istilik sistemi boruları tənzim- ləyicilərin otaqlarının divarlarından keç- dikdə, onların qazsızma ehtimalını istisna edən kipkəcli sıxıcıları və ya digər sıxıcı- ları olmalıdır.

• Şkaf tipli QTM-in isidilməsi üçün partlayış-yanğın təhlükəsizliyinin təmin olunması şərti ilə qaz odluqlarından isti- fadə edilməsinə yol
• QTM-in bütün otaqlarında təbii və süni işıqlandırma və 1 saat ərzində üç dəfədən az olmamaqla hava mübadiləsini təmin edən, daimi işləyən təbii ventil- yasiya nəzərdə tutulmalıdır.

QTQ-nin yerləşdirilməsi

• QTQ qazın giriş təzyiqi 0,6 MPa-dan (6kqq/sm2-dən) az olmamaqla ikidən artıq olmayan tənzimləyici xətlə nəzərdə tutulmalıdır.
• QTQ, bir qayda olaraq, qazlaş- dırılmış binalarda, qazın girişi yaxınlığın- da, qazanxanaların və sexlərin qaz sərf edən aqreqatlar yerləşdiyi otaqlarda və ya bir-biri ilə açıq keçidlərlə birləşdirilmiş və 1 saat ərzində üç dəfədən az olmamaq- la hava mübadiləsi nəzərdə tutulan yanaşı

 

sinə yol verilmir.

QTQ-dən ayrılıqda dayanan, digər bi- nalarda yerləşdirilən, istehlakçılara qaz verilməsinə yol verilmir.

QTQ-nin avadanlıqları mexaniki zə- dələnmələrdən qorunmalıdırlar, QTQ yer- ləşdirildiyi yer işıqlandırılmalıdır.

QTQ-nin pilləkən marşının altında yerləşdirilməsinə yol verilmir.

• Bir QTQ-dən qazın bir binanın digər otaqlarında yerləşən istilik aqre- qatlarına verilməsinə o şərtlə yol verilir ki, həmin aqreqatlar eyni təzyiqli qaz rejimlərində işləmiş olsunlar və qaz xid- məti işçilərinin bütün gün ərzində aqreqat yerləşən otaqlara daxil olmaları təmin

 

QTM-in və QTQ-nin avadanlıqları

• QTM-də və QTQ-də aşağıdakı- ların qoyulması nəzərdə tutulmalıdır: süzgəclərin, qoruyucu-bağlayıcı klapan- ların (QBK), qoruyucu-atqı klapanların (QAK), qaz təzyiq tənzimləyicilərinin, bağlayıcı armaturların, nəzarət-ölçü ci- hazlarının (NÖC), lazım gəldikdə qaz sərfini ölçmək üçün cihazların, həmçinin dövrələmə (baypas) qaz kəmərlərinin.

 

Şkaf tipli  QTM  üçün qoruyucu  atqı klapanını şkafdan kənara çıxarmağa yol verilir.

Əgər sənaye müəssisələrində istehsalat şəraitinə görə qazın verilməsində fasi- lələrə yol verilmirsə QTM-də və QTQ-də qoruyucu bağlayıcı klapanın qoyulmama- sına yol verilir. Belə hallarda qazın təz- yiqinin yol verilən həddən yuxarı qalx- masını və azalmasını xəbər verən siqna- lizasiya cihazları nəzərdə tutulmalıdır.

Əgər müəssisəyə qaz QTM-dən ve- rilirsə və QTM ilə QTQ arasındakı mə- safə 1000m-dən artıq deyilsə, QTQ-də süzgəclərin qoyulmamasına yol verilir.

Fərdi evlərin qaz təchizatında şkaf tipli QTM-də baypasların qoyulmamasına yol verilir.

• Dövrələmə qaz kəmərlərində (baypaslarda) ardıcıl olaraq iki bağlayıcı qurğu qoyulmalıdır.

Dövrələmə qaz kəmərinin diametri qaztənzimləyici klapanın yəhərinin dia- metrindən az olmamalıdır.

Girişdə qazın təzyiqi 0,6MPa-dan (6kqq/sm2-dən) yuxarı olan və buraxma qabiliyyəti 5000m3/saatdan artıq olan QTM-lər üçün, baypasların əvəzinə əlavə ehtiyat tənzimləyici xətləri nəzərdə tutul- malıdır.

• QTM-in və QTQ-nin təzyiq tən- zimləyicilərinin seçilməsi, istehlakçıların maksimum saatlıq hesabi qaz sərfinə və tələb olunan təzyiq düşgüsünə görə apa- rılmalıdır. Qaztənzimləyicisinin buraxma qabiliyyəti maksimum hesabi qaz sərfin- dən 15-20% artıq qəbul edilməlidir.

Sənaye müəssisələrinin QTM-də qa- zın maksimum hesabi sərfi 50000 m3/saat və yuxarı olduqda, tənzimləyici qurğu kimi tənzimləyici qapaq işlədilməsinə yol verilir.

• QBK-nın qoyulması qaztənzim- ləyicilərdən qabaqda nəzərdə tutulmalıdır.

 

QAK-ın qoyulması qaztənzimləyici- lərindən arxada, sərfölçən olduqda isə sərfölçəndən sonra nəzərdə tutulmalıdır.

QAK-dan qabaq bağlayıcı qurğu nə- zərdə tutulmalıdır.

• QAK-ın buraxma qabiliyyətinin yoxlanılması təzyiq altında işləyən tutumların (qabların) quruluşunu və təh- lükəsiz istismarını tənzimləyən gaydalara əsasən aparılmalıdır.

QAK-dan atılmalı olan qazın miqdarı aşağıdakı kimi təyin edilməlidir:

– qaz təzyiq tənzimləyicilərindən qabaq QBK olduqda:

Q ³ 0,0005 Qd – düstüru ilə,          (3) burada  Q  –  bir  saat  ərzində  QAK-dan

atılan,      qazın      miqdarı,

m3/saat (00S-də və 0,10132MPa-da);

Qd – qaz təzyiq tənzimləyicisinin hesabi buraxma qabiliyyəti m3/saat, (00S- də və 0,10132 MPa-da).

• qaz təzyiq tənzimləyicilərindən qa- baq QBK olmadıqda:

zolotnikli qaz təzyiq tənzimləyiciləri üçün

Q ³ 0,01Qd,               (4)

elektron tənzimləyicisi olan tənzim- ləyici qapaqlar üçün

Q ³ 0,02 Qd,              (5)

QTM (QTQ)-də paralel olaraq bir neçə qaztənzimləyici qoyulması lazım gəldikdə, QAK-dan atılan qazın miqdarı aşağıdakı düsturla təyin edilməlidir

Q¢ ³ Qn,                                  (6)

burada  Q¢  –  bir  saat  ərzində  QAK-dan

atılmalı olan, qazın ümumi miqdarı, m3/saat (00S-də və 0,10132MPa-da);

n – qaz təzyiqi tənzimləyiciləri- nin sayı – ədədlə;

Q – hər bir tənzimləyici üçün bir saat ərzində QAK-dan atılan

 

qazın miqdarı, m3/saat (00S- də və 0,10132MPa-da).

• Qazın girişdə və çıxışda təzyiqi- ni və temperaturunu ölçmək üçün, QTM- də və QTQ-də göstərici və qeyd-edici ci- hazların qoyulması nəzərdə tutulmalıdır. Şkaf tipli QTM-də qeydedici cihazların qoyulmamasına yol

Qazın uçotu aparılmayan QTM-də və QTQ-də temperaturun ölçülməsi üçün qeydedici cihazların qoyulmamasına yol verilir.

Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırıl- mış idarəetmə sistemləri və Telemexani- zasiyanın (TPAĐS və TM) tərkibinə daxil olan QTM-də, həmçinin onların qaz təc- hizatı sistemlərində yerləşdirilməsindən və funksional təyinatından asılı olaraq, yerli qaz nəzarəti orqanlarının razılığı ilə QTQ-də və digər QTM-də qaz təzyiqi qeydedici cihazlarının qoyulmamasına yol verilir.

• QTM-də və QTQ-də üfürmə və atqı boruları nəzərdə tutulmalıdır.

Üfürmə boruları aşağıdakı yerlərdə yerləşdirilməlidirlər:

• daxil olan qaz kəmərlərində birinci bağlayıcı qurğudan sonra;
• dövrələmə qaz kəmərlərində (bay- paslarda) iki bağlayıcı qurğunun arasında;
• təmir və proflaktiki işlərinin apa- rılması üçün bağlayıcı avadanlıqları olan qaz kəmərlərinin ayrı-ayrı sahələrində.

Üfürmə borusunun şərti diametri 20 mm-dən az olmamalıdır.

Eyni təzyiqli üfürmə borularının ümumi üfürmə boru kəmərinə birləş- dirilməsinə yol verilir.

QAK-dan qazkənaredici atqı borusu- nun şərti diametri 20 mm-dən az olma- maqla, klapanın çıxış borucuğunun şərti diametrinə bərabər olmalıdır.

Qazın yayılması üçün təhlükəsiz şərait yaratmaq məqsədi ilə, üfürmə və atqı bo- ruları binanın karnizindən 1 m-dən az ol- mamaqla yuxarı çıxarılmalıdır.

 

Üfürmə və atqı borularında dönmə- lərin sayı az olmalıdır. Atmosfer yağıntı- larının bu boruların içərilərinə daxil ol- masına yol verməmək üçün, üfürmə və atqı borularının başında xüsusi düzəltmə nəzərdə tutulmalıdır.

• Dayaqlarda qoyulan şkaf tipli QTM-in və kombinasiya edilmiş təzyiq tənzimləyicilərinin qoruyucu atqı klapa- nından qaz kənaredici boruları yerin sə- viyyəsindən 4 m-dən az olmayan hün- dürlüyə, şkaf tipli QTM-lər və kombi- nasiya edilmiş təzyiq tənzimləyiciləri bi- nanın divarında yerləşdirildikdə isə bina- nın karnizindən 1 m yuxarı çıxarılmalıdır.
• QTM otağının partlayış təhlü- kəli zonalarında yerləşdirilən, elektrik çıxış siqnalı olan NÖC və elektrik ava- danlıqları partlayışa qarşı mühafizə icralı nəzərdə tutulmalıdırlar.

Elektrik siqnallı çıxışı olan NÖC normal icrada yanmayan materiallardan düzəldilmiş bağlanan şkaflarda (yeşik- lərdə) partlayış təhlükəsi olan zonalardan xaricdə və ya QTM-in onları yerləşdir- mək üçün ayrılmış müvafiq otaqlarında, QTM-in qaz buraxmayan yanğına qarşı davamlı olan divarına (bitişmə həddində) əlavə tikili kimi yerləşdirilməlidir.

Đmpulslu qaz kəmərlərinin bu otaq- lara girişləri konstruksiyaları qazın NÖC yerləşən otaqlara daxil olma ehtimalını aradan qaldıra bilən ayırıcı qurğulardan keçməklə və ya hər bir impulslu qaz kə- mərində diametri 0,3 mm-dən böyük ol- mayan deşikli drossel şaybaları qoymaqla nəzərdə tutulmalıdır.

Sərfölçənlərə gedən impulslu qaz kə- mərlərində drossel şaybalarının qoyul- masına yol verilmir.

NÖC qoyulmuş otaqları ayıran divar- lardan, impulslu qaz kəmərləri keçən yer- lərdə, otaqlara qazın daxil olma ehtimalı- nı aradan qaldıra bilən, kipkəc sıxıcıları və ya başqa sıxıcılar qoyulmalıdırlar.

• QTM-in və QTQ-nin avadanlıq- ları quraşdırıldığı zaman onların avadan-

 

 

 

lıqlarının quraşdırılması, təmiri və onlara xidmət edilməsi üçün şərait yaradılması nəzərdə tutulmalıdır.

Paralel sırada qoyulmuş avadanlıqlar arasındakı məsafə 0,4 m-dən az olma- maqla qəbul edilməlidir. QTM-in otaqla- rına əsas girişin və QTQ-yə xidmət edilən tərəfdən keçidin eni 0,8 m-dən az olma- malıdır.

1,5 m-dən artıq hündürlükdə yerləş- dirilən avdanlıqlara xidmət etmək üçün, məhəccəri olan pilləkənli meydança nə- zərdə tutulmalıdır.

QTM-in qaz kəmərləri ГОСТ 14202 standartına əsasən rənglənməlidirlər.

Armaturların, avadanlıqların, həmçi- nin flanslı və yivli birləşmələrin kanal- larda qoyulmasına yol verilmir.

• QTM -in giriş və çıxış qaz kə- mərləri, bir qayda olaraq, futlyar və izol- yasiya edən flanslar qoyulmaqla bina- ların xarici hissəsindən keçərək yer sət- hindən yuxarı nəzərdə tutulmalıdır.

Qaz kəmərlərinin yeraltı girişləri və çıxışları qurulduğu zaman bu normaların 6-cı bölməsinin tələblərinə əməl olun- malıdır.

• QTM-in elektrik avadanlıqları və işıqlandırılması elektrik qurğularının quraşdırılmasını nizamlayan və tənzim- ləyən qaydaların (ПУЭ) tələblərinə və bu bölmənin əlavə göstərişlərinə uyğun ola- raq layihələndirilməlidir.

Elektrik təchizatının etibarlığına görə yaşayış məskənlərinin QTM-ləri 3-cü ka- teqoriyaya aid edilməlidirlər.

Sənaye müəssisələrinin QTM-in elek- trik təchizatının etibarlığı əsas istehsalat üzrə təyin edilməlidir.

• QTM üçün II kateqoriyalı ildı- rımdan mühafizə qurğuları nəzərdə tutul- malıdır. Đldırımdan mühafizə qurğuları la- yihələndirilərkən РД 21.122 normativ sənədinin tələblərinə əməl olunmalıdır.
• Elektrik və rabitə xətlərinin QTM-in binalarına girişləri II kateqoriyalı

 

ildırımdan mühafizə obyektlərində oldu- ğu kimi, kabellə nəzərdə tutulmalıdır.

• Telefon rabitəsi olduqda, tele- fon aparatının qoyulması tənzimləyicilər olmayan otaqlarda və ya binanın xaricin- də bağlanan qutuda nəzərdə tutulmalıdır.

Telefon aparatlarının bilavasitə tən- zimləyicilər yerləşən otaqlarda partlayışa qarşı mühafizə icralı vəziyyətdə qoyul- masına yol verilir.

Kombinasiya edilmiş tənzimləyici- lərin yerləşdirilməsi

• Kombinasiya edilmiş (birləş- dirilmiş) qaz təzyiq tənzimləyiciləri yan- mayan materiallardan olan dayaqlar üzə- rində və ya odadavamlığı III – IIIa dərə- cədən aşağı olmayan qazlaşdırılan bina- ların xarici divarlarında (metal üzlük çə- kilmiş və yanan istiləndiricisi olan panel divarlardan başqa) və ya binaların daxi- lində (yaşayış evlərindən və qeyri-istehsal xarakterli ictimai binalardan başqa) qo- yulmalıdırlar.

Kombinasiya edilmiş təzyiq tənzim- ləyicisinə qazın giriş təzyiqi aşağıdakı- lardan çox olmamalıdır:

• yaşayış evləri və qeyri-istehsal xa- rakterli ictimai binalar üçün – 0,3 MPa (3kqq/sm2) tənzimləyici qazlaşdırılan bi- naların divarlarında qoyulduqda və 0,6MPa (6,0 kqq/sm2) tənzimləyici ayrı- lıqda dayanmış dayaqlarda yerləşdiril- dikdə;
• sənaye (o cümlədən qazanxanalar) və kənd təsərrüfatı müəssisələri üçün – 0,6MPa (6,0 kqq/sm2), tənzimləyici bina- ların divarlarında qoyulduqda və 1,2MPa (12,0 kqq/sm2) tənzimləyici ayrılıqda da- yanmış dayaqlarda yerləşdirildikdə.
  • Kombinasiya edilmiş təzyiq tən- zimləyiciləri qaz kəmərinin üfüqi sahəsin- də, bir qayda olaraq, 2,2 m-dən artıq ol- mayan hündürlükdə qoyulmalıdırlar. Tən- zimləyicinin yuxarı hündürlükdə qoyul- ması zərurəti yarandıqda ona xidmət et-

 

 

 

mək  üçün  pilləkənli  meydança  nəzərdə tutulmalıdır.

• Binanın divarında qoyulan kom- binasiya edilmiş təzyiq tənzimləyicisin- dən pəncərə, qapı yerlərinə və digər boş- luqlara qədər olan məsafə aşağıda gös- tərilənlərdən az qəbul edilməməlidir:

• tənzimləyicinin girişində qazın təz- yiqi 0,3 MPa-dan (3 kqq/sm2-dən) yuxarı olmadıqda 1m şaquli istiqamətdə və 3 m üfüqi istiqamətdə;
• tənzimləyicinin girişində qazın təz- yiqi 0,3 MPa-dan (3 kqq/sm2dən) yuxarı olduqda 3 m şaquli istiqamətdə və 5 m üfüqi istiqamətdə.

Kombinasiya edilmiş təzyiq tənzim- ləyicilərinin balkonların altında qoyul- masına yol verilmir.

Dayaqlarda qoyulan təzyiq tənzim- ləyicisindən binalara və qurğulara qədər olan məsafə, eyni təzyiqli qaz kəmər- lərindən olduğu kimi qəbul edilməlidir.

• Kombinasiya edilmiş təzyiq tən- zimləyiciləri qazlaşdırılmış istehsalat bi- nalarının daxilində yerləşdirildikdə, QT- Q-nin yerləşdirilməsi üçün qoyulan tələb- lərə əməl edilməlidir.

8.   Daxili qaz təchizatı qurğuları

Ümumi göstərişlər

• Bu bölmənin normaları binaların və müxtəlif təyinatlı qurğuların daxilində yerləşdirilən qaz kəmərlərinin və qaz ava- danlıqlarının layihələndirilməsinə şamil edilirlər.

Konkret təyinatlı binalarda qaz kə- mərlərinin çəkilməsi və qaz avadanlıq- larının qoyulmasının mümkünlüyü həmin binaların layihələndirilməsi üzrə tikinti normalarına əsasən müəyyən edilməlidir.

Qaz kəmərlərinin çəkilməsi

• Binaların və qurğuların daxilində çəkilən qaz kəmərləri, bu normaların 13- cü bölməsinin tələblərinə cavab verən po- lad borulardan nəzərdə tutulmalıdır.

 

Səyyar aqreqatların, daşına bilən qaz odluqlarının, qaz cihazlarının, NÖC və avtomatika cihazlarının birləşdirilməsi üçün, rezin və rezin parçalı şlanqların nəzərdə tutulmasına yol verilir. Şlanqlar seçilərkən onların həmin təzyiqdə və temperaturda nəql edilən qazadavamlığı nəzərə alınmalıdır.

• Boruların birləşdirilməsi, bir qay- da olaraq, qaynaqla nəzərdə tutulmalıdır. Sökülə bilən (yivli və flanslı) birləşmə- lərin nəzərdə tutulmasına ancaq bağlayıcı armaturlar, qaz cihazları, NÖC, qaztən- zimləyicilər və digər avadanlıqlar quraş- dırılan yerlərdə yol

Qaz kəmərlərində sökülə bilən birləş- mələrin qoyulması, onların yoxlanılması və təmiri üçün əlverişli olan yerdə nə- zərdə tutulmalıdır.

• Binaların və qurğuların daxilində çəkilən qaz kəmərləri, bir qayda olaraq, açıq nəzərdə tutulmalıdır. Ventilyasiya üçün deşikləri olan, asan çıxarıla bilən lövhələrlə örtülən divarların şırımlarında qaz kəmərlərinin bağlı şəkildə (MKHQ qaz kəmərlərindən və yaşayış evlərinin və qeyri-istehsalat xarakterli ictimai binalar- ın daxili qaz kəmərlərindən başqa) çəkil- məsinə yol
• Sənaye müəssisələrinin istehsalat otaqlarında, o cümlədən qazanxanalarda, istehsalat təyinatlı məişət xidməti və ictimai iaşə binalarında, həmçinin labora- toriyalarda, ayrı-ayrı aqreqatlara və qaz cihazlarına çəkilən qaz kəmərlərinin son- radan üstünü sement məhlulu ilə örtməklə monolit konstruksiyalı döşəmələrdə çəkil- məsinə yol Bu halda boruların suyadavamlı yağlı boya və ya nitroemalla rənglənməsi nəzərdə tutulmalıdır.

Qaz kəmərinin döşəməyə giriş və çı- xış yerlərində ucları döşəmədən 3 sm-dən az olmamaqla yuxarı çıxarılan futlyarlar nəzərdə tutulmalıdır.

• Sənaye müəssisələrinin istehsalat otaqlarının döşəmələrində qaz kəmərləri-

 

 

 

nin üstü qumla doldurulmuş və lövhələrlə örtülmüş kanallarda çəkilməsinə yol veri- lir.

Kanalların konstruksiyaları döşəmənin altına qazın yayılma ehtimalını istisna et- məlidir.

Đstehsalat şəraitinə görə boruların kor- roziyaya uğramasına səbəb ola bilən mad- dələrin kanallara düşmə ehtimalı olarsa, o yerlərdə qaz kəmərlərinin kanallarda çə- kilməsinə yol verilmir.

• Qaz kəmərlərinin çəkilməsi üçün təyin edilmiş kanallar, bir qayda olaraq, digər kanallarla kəsişməməlidirlər.

Kanalların kəsişmə zərurəti olduqda sıxlaşdırıcı sədlərin düzəldilməsi və qaz kəmərlərinin çəkilməsi polad borulardan olan futlyarlarda nəzərdə tutulmalıdır. Futlyarın ucları səddən kənara hər iki tə- rəfə 30 sm çıxarılmalıdır.

• Qaz kəmərləri digər boru kəmər- ləri ilə bir yerdə ümumi dayaqlarda çəki- lərsə qaz kəmərləri onlardan yuxarıda, baxılmaq və təmir işləri aparmaq üçün əlverişli olan məsafədə yerləşdirilməli- dirlər.
• Alçaq və orta təzyiqli qaz kə- mərlərinin qaz istifadə olunmayan isteh- salat otaqlarından, tranzit kimi çəkilmə- sinə o şərtlə yol verilir ki, qaz kəmərində armatur qoyulmur və qaz kəmərinə xid- mət edən işçilərin bütün gün ərzində həmin otaqlara maneəsiz daxil olması tə- min
• Partlayış və partlayış-yanğın təh- lükəsizliyi üzrə A və Б kateqoriyalarına aid edilən otaqlarda, partlayış təhlükəli zonaları olan bütün otaqlarda, zirzə- milərdə, partlayış təhlükəli və yanan ma- teriallar saxlanılan anbar binalarında, paylayıcı qurğular və yarımstansiya otaq- larında, ventilyasiya kameralarından, şax- talardan və kanallardan, lift şaxtalarından, zibil toplanan otaqlardan, tüstü bacaların- dan, qaz kəmərinin korroziyaya uğrama təhlükəsi olan otaqlardan, həmçinin aq-

 

ressiv maddələrin təsiri və yanma mad- dələri ilə əhatə ola bilən yerlərdən və qaz kəmərlərinin qızmış və ya əridilmiş me- tallarla toxunma ehtimalı olan yerlərdən qaz kəmərinin çəkilməsinə yol verilmir.

• Temperatur təsirinə məruz qalan daxili qaz kəmərləri üçün, temperatur de- formasiyasının kompensasiya imkanı nə- zərdə tutulmalıdır.
• Nəm qaz nəql edən və havanın temperaturu 30S-dən aşağı ola bilən otaq- larda çəkilən qaz kəmərləri üçün, yan- mayan materiallardan istilik izolyasiyası nəzərdə tutulmalıdır.
• Sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələrinin, istehsalat xarakterli məi- şət müəssisələrinin istehsalat otaqlarında, qaz kəmərlərində aşağıdakı yerlərdə bağ- layıcı qurğular nəzərdə tutulmalıdır:

• qaz kəmərinin otaqların daxilinə girişində;
• hər aqreqata ayrılan qollarda;
• odluqların və fitillərin qabağında;
• üfürmə boru kəmərlərində, onların qaz kəmərlərinə birləşdirildiyi yerlərdə.

Otaqların daxilində qaz kəmərinin girişindən 10 m-dən uzaq olmamaqla yer- ləşdirilmiş qaz sayğacı və ya QTQ olarsa, qaz sayğacından və ya QTQ-dən qabaq olan siyirtmə və ya kran girişdə bağlayıcı qurğu kimi hesab edilir.

Beton döşəmələrdə kanallarda və ya divarların şırımlarında çəkilən qaz kəmər- lərində armaturların qoyulmasına yol ve- rilmir.

• Qaz təchizatı obyektlərində qaz sərfinin hesaba alınması «Təbii qazdan istifadə edilməsini müəyyən edən və nizamlayan qaydalar»a və digər qüvvədə olan normativ sənədlərə uyğun olaraq tə- yin edilməlidir.

Qazlaşdırılan yaşayış evlərində, həm- çinin istilikxanalar, hamamlar və həyət- yanı tikililər qazlaşdırıldıqda istehlakçı- ların qaz sərfini hesaba almaq məqsədilə qaz kəmərində (mənzildə, fərdi evdə) hər

 

 

 

bir abonent üçün qaz sayğacı cihazı qoy- maq nəzərdə tutulmalıdır.

• Qaz sərfini qeyd etmək üçün ci- hazlar QTM-də və ya qazlaşdırılan otaq- larda yerləşdirilməlidirlər. Qaz sərfini qeyd etmək üçün nəzərdə tutulan cihaz- ların, odadavamlığı II dərəcədən aşağı ol- mayan, sorucu ventilyasiyası olan digər otaqlarda yerləşdirilməsinə yol

Bir qaz kəmərində ikidən artıq olma- maqla qaz sayğacının paralel qoyulması- na yol verilir.

Qeyd. Yaşayış otaqlarında, vanna otaqların- da və sanitar qovşaqlarında qaz sayğaclarının qoyulmasına yol verilmir.

• Yaşayış evlərində qaz kəmər- lərinin çəkilməsi, yaşayış olmayan otaq- larla nəzərdə tutulmalıdır.

Mövcud olan və yenidənqurma işləri aparılan yaşayış evlərində başqa imkan olmadıqda, alçaq təzyiqli qaz kəmər- lərinin yaşayış otaqlarından tranzit kimi çəkilməsinə yol verilir. Tranzit çəkilən qaz kəmərlərinin yaşayış otaqlarından ke- çən hissəsində yivli birləşmələr və arma- turlar olmamalıdır.

Qaz dayaqlarının yaşayış otaqların- dan və sanitar qovşaqlarından çəkilməsi- nə yol verilmir.

• Hündürlüyü 10 mərtəbəyə (daxil olmaqla) qədər, olan yaşayış binalarında qaz kəməri dayaqlarının çəkilməsi bu normaların 16. bəndinin tələblərinə əsa- sən aparılır.
• Hündürlüyü 10 mərtəbədən yu- xarı olan yaşayış binalarında qaz kəməri dayaqlarının çəkilməsi binanın fasadı ilə aparılmalıdır.
• Yaşayış evlərində və ictimai binalarda (ictimai iaşə müəssisələri və is- tehsal xarakterli məişət xidməti müəssisə- ləri istisna olmaqla) çəkilən qaz kəmərlə- rində bağlayıcı qurğular nəzərdə tutulma- lıdır:

 

• beş mərtəbədən yuksək olan mərtə- bələrə xidmət edən dayaqları bağlamaq üçün;
• sayğaclardan qabaqda (əgər sayğaca gedən qazı bağlamaq üçün qaz kəmərinin girişində qoyulmuş bağlayıcı qurğudan istifadə etmək mümkün deyilsə);
• hər bir qaz cihazının, peçin və ya qurğunun qarşısında;
• bu normaların 49. bəndinin tələb- lərinə uyğun olaraq istilik peçlərinə və ya cihazlarına ayrılan qollarda.

Xörək hazırlanan qazanlara, restoran pilətələrinə, istilik sobalarına və digər anoloji avadanlıqlara çəkilən qaz kəmər- lərində ardıcıl olaraq iki bağlayıcı qurğu nəzərdə tutulmalıdır: birini – cihazın (avadanlığın) tam bağlanılması üçün; di- gərini – odluğun bağlanılması üçün.

O cihazların ki, konstruksiyasında (qaz pilətələri, suqızdırıcıları, soba odluq- ları və s.) odluqların qarşısında bağlayıcı qurğular nəzərdə tutulub, həmin cihazlara çəkilən qaz kəmərlərində bir bağlayıcı qurğu qoylmalıdır.

Beş və az mərtəbəli yaşayış evlərinin dayaqlarından qazın verilməsini (bina- ların girişlərində) kəsmək üçün bağlayıcı qurğuların qoyulması yerli konkret şəra- itdən, o cümlədən qəza-bərpaetmə və di- gər işlərin aparıldığı hallarda, bağlanı- lacaq mərtəbələrin və mənzillərin sayın- dan asılı olaraq layihə təşkilatı tərəfindən həll edilir.

Dayaqların bağlanılması üçün nə- zərdə tutulan qurğular imkan daxilində binanın xaricində qoyulmalıdırlar.

• Açıq və otaqların daxilində dö- şəmədə çəkilən qaz kəmərlərindən, inşaat konstruksiyalarına, texnoloji avadanlıqla- ra və başqa təyinatlı boru kəmərlərinə qə- dər olan məsafələr, qaz kəmərlərinin və onların üzərində qoyulan armaturların qu- raşdırılmasına, baxılmasına və təmir olunmasına imkan yaradılmaqla qəbul edilməlidir, bu halda qaz kəmərləri ventil- yasiya barmaqlıqlarını, pəncərə və qapı yerlərini kəsib keçməməlidir. Đstehsalat

 

 

 

otaqlarında qaz kəmərlərinin şüşə blok- larla tutulmuş işıq yerlərindən, həmçinin açılmayan pəncərə çərçivələrinin uzunlu- ğu boyu çəkilməsinə yol verilir.

• Binanın divarı ilə çəkilmiş qaz kəmərləri ilə, rabitə qurğuları və ötürücü yayım xətləri arasındakı minimum məsa- fələr, rabitə kabel və ötürücü yayımı xət- lərində işlərin texniki təhlükəsizliyini tən- zimləyən qaydalara uyğun olaraq qəbul edilməlidir.
• Otaqların daxilində yerləşən elektrik təchizatının mühəndis kommu- nikasiyaları ilə qaz kəmərlərinin yaxın- laşma və kəsişmə yerlərində aralarındakı məsafələr, elektrik qurğularının quraşdı- rılmasını nizamlayan və tənzimləyən qaydalara (ПУЭ) uyğun olaraq qəbul edilməlidir.
• Adamlar keçən yerlərdə, qaz kə- mərlərinin çəkilməsi döşəmədən qaz kə- mərlərinin altına qədər, istilik izolyasiyası olduqda isə izolyasiyanın altına qədər 2,2 m-dən az olmayan hündürlükdə nəzərdə tutulmalıdır.
• Binaların daxilində açıq çəkilən qaz kəmərlərinin divarlara, sütunlara və binadaxili örtüklərə, qazanların karkas- larına və digər istehsalat aqreqatlarına bərkidilməsi qaz kəmərlərinin və onların üzərində qoyulan armaturların təmir olun- masına, baxılmasına imkan yaradan mə- safədə dirsəklər (kronşteynlər), bəndlər (xamıtlar), asılmalar və.s. vasitəsi ilə nə- zərdə tutulmalıdır.

Qaz kəmərlərinin bərkidilmə dayaq- ları arasındakı məsafələr СНиП 2.04.12 normativ sənədinin tələblərinə uyğun ola- raq təyin edilməlidirlər.

• Nəm qaz (alçaq təzyiqli MKHQ- nin buxar fazasından başqa) nəql edən qaz kəmərlərinin çəkilməsi 3 0 00-dən az olma- yan mailliklə nəzərdə tutulmalıdır.

Qaz sayğacı olduqda qaz kəmərinin mailliyi sayğacdan nəzərdə tutulmalıdır.

 

• Şaquli qaz kəmərləri inşaat konstruksiyaları ilə kəsişən yerlərdə fut- lyarlarlarda çəkilməlidir. Qaz kəməri ilə futlyar arasında qalan boşluq qətranlaşmış liflə, rezin tıxacla və ya digər elastik materialla doldurulmalıdır. Futlyarın ucu döşəmədən 3 sm-dən az olmamaqla yu- xarı çıxmalıdır, onun diametri isə elə qəbul edilməlidir ki, qaz kəməri ilə fut- lyar arasında qalan həlqəvi aralıq qaz kə- mərininn nominal diametri 32 mm-ə qə- dər olduqda 5 mm-dən az və 32 mm-dən yuxarı olduqda 10 mm-dən az olmasın.
• Daxili qaz kəmərləri, o cümlə- dən kanallarda çəkilənlər rənglənməlidir- lər. Rənglənmək üçün suyadavamlı lak- boya materialları nəzərdə tutulmalıdır.
• Qaz cihazları və qaz odluq qur- ğuları qaz kəmərlərinə, bir qayda olaraq, bərk birləşmələrlə qoşulmalıdırlar.

Qaz cihazlarının, laboratoriya odluq- larının, həmçinin sənaye müəssisələrinin sexlərində qoyulan, daşına bilən səyyar qaz odluq qurğuları və aqreqatlarının qaz kəmərlərinə birləşdirilməsini, bağlayıcı krandan sonra, rezin parçalı şlanqlarla nə- zərdə tutulmasına yol verilir.

Məişət qaz cihazlarının və laborato- riya odluqlarının birləşdirilməsi üçün isti- fadə edilən rezin parçalı şlanqların calaqlı bitişikləri olmamalıdır.

• Sənaye (o cümlədən qazanxana- ların), kənd təsərrüfatı müəssisələri və istehsalat xarakterli məişət xidməti müəs- sisələrinin qaz kəmərlərində, qaz kəmər- lərinin giriş sahələrinin ən uzaq yer- lərindən, həmçinin qazın hərəkəti isti- qamətində hər aqreqata ayrılan qollardan axırıncı bağlayıcı qurğudan qabaq, üfür- mə boru kəmərləri nəzərdə tutulmalıdır.

Eyni təzyiqli qaz kəmərlərindən, üfür- mə boru xətlərinin (sıxlığı havanın sıxlı- ğından çox olan qazların üfürmə boru kə- mərləri istisna olmaqla) birləşdirilməsinə yol verilir.

 

 

 

Üfürmə boru xəttinin diametri 20 mm- dən az olmamaqla qəbul edilməlidir.

Fitili birləşdirmək üçün qoyulmuş ştuserdən nümunə götürmək məqsədilə is- tifadə etmək mümkün olmadıqda, üfürmə boru xətti üzərində bağlayıcı qurğudan sonra kranlı ştuser nəzərdə tutulmalıdır.

Ayrı-ayrı hallarda, (məsələn, çox bö- yük olmayan sənaye sobaları ücün; kəsən və qaynaq edən dəstə üçün) diametri 32 mm-dən artıq olmayan qaz kəmərləri çəkilərkən üfürmə boru xətlərinin əvəzinə bütöv qapayıcı ştuseri olan bağlayıcı qur- ğuların qoyulmasının nəzərdə tutulmasına yol verilir.

• Üfürmə boru xətlərinin sonuncu sahələrindən axın ventilyasiyasının hava- yığıcı qurğularına qədər olan məsafə 3 m- dən az olmamalıdır.

Binalar ildırımdan mühafizə zona- larından kənarda yerləşdirildikdə, üfürmə boru xətlərinin çıxışları torpaqla birləş- dirilməlidir.

Yaşayış evlərinin qaz təchizatı

• Yaşayış evlərində qaz pilətələ- rinin qoyulması nəfəslikli pəncərəsi, soru- cu ventilyasiya kanalı və təbii işıqlandırıl- ması olan, hündürlüyü 2,2 m-dən az ol- mayan mətbəx otaqlarında nəzərdə tutul- malıdır. Bu halda mətbəx otaqlarının həc-

mi, aşağıda göstərilənlərdən az olmamalı- dır, m3:

2 odluqlu qaz pilətələri üçün – 8; 3 odluqlu qaz pilətələri üçün – 12; 4 odluqlu qaz pilətələri üçün – 15.

• Mövcud yaşayış binalarında qaz pilətələrinin aşağıdakı hallarda qoyulma- sına yol verilir:

• hündürlüyü 2,2 m-dən aşağı olma- yan və həcmi bu normaların 31. bən- dində göstərilən ölçülərdən az olmayan, mətbəx otaqlarında ventilyasiya kanalı ol- madıqda və tüstü kanalından bu məqsədlə istifadə edilməsi qeyri-mümkün olan, ancaq otaqda nəfəslikli pəncərə və ya yu-

 

xarı hissədə xəfəngi olan, pəncərəli mət- bəxlərdə;

• fərdi istifadə üçün nəzərdə tutulan dəhlizlərdə, dəhlizdə nəfəslikli pəncərə və ya yuxarı hissədə xəfəngi olan pəncərə olduqda, bu halda pilətə ilə üzbəüz olan divarın arasındakı keçidin eni 1 m-dən az olmamalıdır, divarları və tavanları yanan materiallardan olan dəhlizlər suvaqlan- malıdır, yaşayış otaqları isə möhkəm ara- kəsmələr və qapılarla dəhlizlərdən ayrıl- malıdır;
• maili tavanı olan və orta hissədə hündürlüyü 2 m-dən az olmayan dəhliz- lərdə, qaz avadanlıqlarının qoyulması, dəhlizin hündürlüyü 2,2 m-dən az olma- yan hissəsində nəzərdə tutulmalıdır.
  • Şəxsi mülkiyyət kimi vətəndaş- lara məxsus olan mövcud yaşayış evlə- rində, bu normaların 31. və 8.32. bənd- lərinin tələblərinə uyğun olan, ancaqhün- dürlüyü 2,2 m-dən az 2 m-ə qədər (daxil olmaqla), olan və həcmləri normativ həcmlərdən 1,25 dəfə-dən az olmamaqla artıq olan otaqlarda, qaz pilətələrinin qoyulmasına yol verilir. Bu halda ayrıl- mış mətbəxi olmayan evlərdə, qaz pilətəsi qoyulan otağın  həcmi,  bu  normaların

8.31. bəndində göstərilən ölçülərdən iki dəfə böyük olmalıdır.

Göstərilən tələblərin yerinə yetiril- məsi mümkün olmadıqda, həmin otaq- larda qaz pilətələrinin qoyulmasına hər bir konkret halda yerli Dövlət sanitar nəzarəti orqanlarının razılığı ilə yol verilə bilər.

• Qaz pilətələrinin, istilik və di- gər cihazların yaşayış binalarından kənar- da yerləşdirilmiş tikililərdə qoyulmasının mümkünlüyü, konkret yerli şərait, o cüm- lədən bu məqsədlər üçün qazın olması nəzərə alınmaqla layihə təşkilatları və qaz təsərrüfatının istismar müəssisələri tərə- findən həll Bu halda qaz cihaz- larının qoyulması nəzərdə tutulan otaqlar, bu cür cihazların yerləşdirilməsinə yol verilən yaşayış evlərinin otaqları üçün irəli sürülən tələblərə cavab verməlidirlər.

 

 

 

 

• Suvaqsız taxta və digər yanan materialları olan divarlar pilətə qoyulan yerlərdə, yanmayan materiallarla izolya- siya olunmalıdırlar: suvaqla, qalınlığı 3 mm-dən az olmayan asbest təbəqələri üzərindən dam örtüyü üçün işlədilən po- lad təbəqələr çəkilməklə və sairə. Đzol- yasiya pilətənin qabaritindən hər tərəfə 10 sm və 80 sm-dən az olmamaqla yuxarı çıxmalıdır.

Qaz pilətələrindən yanmayan mate- riallarla izolyasiya edilmiş divarlara qədər olan məsafə 7 sm-dən az olmamalıdır; pi- lətə ilə üzbəüz olan divar arasındakı mə- safə 1 m-dən az olmamalıdır.

• Đsti su təchizatı üçün axarlı və ya tutumlu qaz-suqızdırıcıları, istilik sistemi üçün isə tutumlu qaz-suqızdırıcıları, kiçik ölçülü istilik qazanları və ya qaz yanacağı ilə işləyən digər istilik aparatları nəzərdə tutulmalıdırlar.

Qaz cihazları və aparatlarının qoyul- masına yol verilən yaşayış evlərinin mər- təbələrinin sayı, СНиП 2.08.01 normativ sənədinə əsasən qəbul edilməlidir.

• Zavodda hazırlanmış bərk və maye yanacaqları üçün təyin edilmiş ki- çik ölçülü istilik qazanlarının qaz yanaca- ğına keçirilməsinə yol

Qaz yanacağına keçirilən istilik qur- ğuları bu normaların 13-cü bölməsində nəzərdə tutulmuş tələblərə uyğun olaraq, təhlükəsizlik avtomatikası olan qaz od- luqları ilə təchiz olunmalıdırlar.

Bir otaqda ikidən artıq tutumlu su- qızdırıcılarının və ya iki kiçik ölçülü isti- lik qazanlarının və ya digər isitmə cihaz- larının qoyulmasının nəzərdə tutulmasına yol verilmir.

• Tüstü bacalarının düzəldilməsi istilik sobaları üçün olduğu kimi, СНиП
  • normativ sənədinin tələblərinə uyğun olmalıdır. Qaz cihazlarının tüstü bacalarına birləşdirilməsinin mümkün- lüyü həll edilərkən, bu normaların sorğu

 

olunan əlavə 5-də göstərilən müddəalara əsaslanmağa yol verilir.

• Suqızdırıcıların, istilik qazan- larının və istilik aparatlarının qoyulması, bunların yerləşdirilməsi üçün ayrılan və bu normaların 45. və 8.46. bəndlərinin tələblərinə cavab verən mətbəxlərdə və qeyri-yaşayış otaqlarında nəzərdə tutul- malıdır. Göstərilən cihazların vanna otaq- larında qoyulmasına yol verilmir. Əvəllər qüvvədə olan normalara uyğun olaraq vanna otaqlarında yerləşdirilmiş suqızdı- rıcıların, evdə və ya qaz təchizatı siste- mində yenidənqurma işləri aparılarkən vanna otaqlarından çıxarılıb, mətbəxlər- də və ya qeyri-yaşayış otaqlarında yerləş- dirilməsi, hər bir konkret halda, yerli qaz təsərrüfatı istismarı müəssisələrinin razılı- ğı ilə layihə təşkilatı tərəfindən həll edil- məlidir.

Mövcud yaşayış evlərində istilik qaz cihazlarının və istilik aparatlarının bu normaların 8.45. və 8.46. bəndlərinin tə- ləblərinə cavab verən, fərdi istifadə edilən dəhlizlərdə qoyulmasının nəzərdə tutul- masına yol verilir.

Qaz odluqlarının və ya armaturlarının kənara çıxan hissələrindən qarşıda yerlə- şən divara qədər olan məsafə 1 m-dən az olmamalıdır.

• Yaşayış binalarında, mərtəbələ- rin sayından asılı olmayaraq, qaz pilətə- ləri, suqızdırıcıları, isitmə və digər apa- ratlar mətbəxlərdə, yaşayış və qeyri-ya- şayış otaqlarında qoyularkən qazın veril- məsi dayandırıldıqda və havada təbii qaz alovunun yayılmasının aşağı qatılıq həd- dindən 10% miqdarında yuxarı qatılıq həddinə çatdıqda, avtomatik açılma ilə qaz toplanmasına qarşı nəzarət sistemi və siqnalizasiya qoyulması nəzərdə tutul- malıdır.
• Axarlı qaz suqızdırıcıların qo- yulması yanmayan materiallardan olan divarlarda, divardan (o cümlədən yan di-

 

 

 

vardan) 2 sm-dən az olmayan məsafədə nəzərdə tutulmalıdır.

Otaqda yanmayan materialdan divar olmadıqda axarlı suqızdırıcılarının su- vaqlanmış, həmçinin yanmayan və ya çətin yanan materiallardan üzlük çəkilmiş divarlarda, divardan 3 sm-dən az olmayan məsafədə qoyulmasının nəzərdə tutulma- sına yol verilir.

Çətin yanan divarların səthləri qalın- lığı 3 mm-dən az olmayan asbest təbə- qələri üzərində dam örtüyü üçün işlədilən, polad təbəqələrin çəkilməsi ilə izolyasiya edilməlidirlər. Đzolyasiya suqızdırıcının gövdəsinin qabaritindən 10 sm kənara çıxmalıdır.

• Qaz istilik qazanlarının, istilik aparatlarının və tutumlu qaz suqızdırıcı- larının qoyulması, yanmayan materiallar- dan olan divarlarda, divardan 10 sm-dən az olmayan məsafədə nəzərdə tutulmalı- dır.

Otaqda yanmayan materiallardan di- var olmadıqda yuxarıda göstərilmiş isti- lik cihazlarının, bu normaların 8.41. bən- dinin göstərişlərinə uyğun olaraq müha- fizə olunan divarlarda, divardan 10 sm- dən az olmayan məsafədə qoyulmasına yol verilir.

• Axarlı suqızdırıcıların kənara çıxan hissələri ilə qaz pilətələri arasında- kı üfüqi məsafə 10 sm-dən az olmamalı- dır.
• Qaz pilətəsi və axarlı su qız- dırıcısı mətbəxdə qoyulduqda, mətbəxin həcmi bu normaların 31. bəndinə uyğun olaraq qəbul edilməlidir.

Mətbəxdə qaz pilətəsi və tutumlu suqızdırıcısı, qaz pilətəsi, istilik qazanı və ya istilik aparatı, həmçinin qaz pilətəsi su qızdırmaq (isitmə, isti su təchizatı) üçün qurulan qurğu ilə qoyulduqda, mətbəxin həcmi bu normaların 8.31. bəndində nə- zərdə tutulmuş həcmdən 6 m3 artıq olma- lıdır.

 

• Yanma məhsullarının kənarlaş- dırılması tüstü bacalarına nəzərdə tutulan qaz suqızdırıcısı, həmçinin istilik qazanı və ya istilik aparatının yerləşdirilməsi üçün təyin edilmiş otaqların hündürlüyü

2m-dən az olmamalıdır. Otaqların həcmi bir cihaz qoyulduqda 7,5 m3-dən və iki istilik cihazı qoyulduqda 13,5 m3-dən az olmamalıdır.

• Qazanlar, aparatlar və qaz su- qızdırıcıları qoyulan mətbəxlərdə və ya otaqlarda ventilyasiya kanalları olmalıdır. Havanın daxil olması üçün bitişik otaq- lara çıxan divarın və ya qapının aşağı his-

səsində barmaqlıq və ya qapı ilə döşəmə arasında canlı en kəsiyi 0,02 m2-dən az olmayan ara nəzərdə tutulmalıdır.

• Qaz xətlərinin və bütün qaz ci- hazlarının zirzəmi mərtəbələrində (zir- zəmilərdə), qaz təchizatı MKHQ ilə təc- hiz edildikdə isə təyinatından asılı olma- yaraq bütün binaların zirzəmi və kürsülü mərtəbələrində çəkilməsinə və yerləşdi- rilməsinə yol

Qeyd. Əgər bu evlərin zirzəmilərində təbii işıqlanma varsa, qaz təchizatı isə təbii qazla təmin edilirsə, bu bəndin tələbləri vətəndaşlara şəxsi əmlak kimi məxsus olan yaşayış evlərinə şamil edilmir.

 

• Đstilik və istilik-bişirmə sobaları- nın qaz yanacağına keçirilməsinə o şərtlə yol verilir ki:
  • sobalar, tüstü və ventilyasiya kanal- ları qaz yanacağına keçirilən istilik soba- larının qurulması haqqında, müəyyən edilmiş qaydada təsdiq olunmuş sahə nor- malarının tələblərini təmin edirlər;
  • istilik və istilik-bişirmə sobalarında qoyulan qaz odluqları ГОСТ 16569 stan- dartının tələblərinə uyğun olaraq təhlü- kəsizlik avtomatikası ilə təchiz edilirlər.
• Qazlaşdırılan sobanın odluğu, bir qayda olaraq, dəhliz tərəfdən və ya digər qeyri-yaşayış (qeyri-xidmət) otağından nəzərdə tutulmalıdır.

Göstərilən tələblərin təmin edilməsi mümkün olmadıqda, qazlaşdırılan sobala- rın yandırılmasının yaşayış (xidmət) otaq-

 

 

 

larından nəzərdə tutulmasına yol verilir. Bu halda qaz kəmərlərinə birləşdirilən yerlərdə göstərilən otaqlardan kənarda bağlayıcı qurğular qoyulmaqla, qazın so- balara verilməsi sərbəst qollarla nəzərdə tutulmalıdır.

O otaqlara ki, qazlaşdırılan istilik və istilik-bişirmə sobalarının odluqları çıxır, həmin otaqlarda sorucu ventilyasiya ka- nalı, yaxud nəfəslikli pəncərə və ya qeyri- yaşayış otağına və ya tambura çıxan qapı olmalıdır. Sobanın qarşısında eni 1 m-dən az olmayan keçid nəzərdə tutulmalıdır.

• Otaqların isidilməsi üçün yan- ma məhsullarının tüstü bacalarına kə- narlaşdırılması ilə qaz kaminlərinin, ka- loriferlərin və zavodda hazırlanmış digər cihazların nəzərdə tutulmasına yol Həmin qurğuların qaz odluqları bu nor- maların 13-cü bölməsində nəzərdə tu- tulan tələblərə uyğun olaraq təhlükəsizlik avtomatikası ilə təchiz olunmalıdırlar.

O otaqlarda ki, qaz kaminlərinin və ya kaloriferlərin qoyulması nəzərdə tutulur, həmin otaqlarda nəfəslikli pəncərə və ya sorucu ventilyasiya kanalları olmalıdır.

Göstərilən cihazlar qoyulduqda bu normaların 8.42. bəndində nəzərdə tutu- lan tələblərə əməl olunmalıdır.

• Bu bölmədə göstərilməyən məi- şət qaz cihazlarının istifadə olunma im- kanı və yerləşdirilmə  şəraiti cihazın tə- yinatından, onların istilik yükündən, yan- ma məhsullarının kənarlaşdırılması zəru- rətindən və bu bölmə ilə normalaşdırılan digər göstəricilərdən asılı olaraq təyin edilməlidir.
• Qaz kəmərinin, qaz avadanlığı və cihazlarının, avtomatika və siqnali- zasiya vasitələrinin texniki xidməti və təmiri özünün qəza-dispetçer xidməti olan ixtisaslaşdırılmış təşkilatlar tərəfindən hə- yata keçirilməlidir.

 

Đctimai binaların qaz təchizatı

• Normativ sənədlərə əsasən qaz- laşdırılmasına yol verilən müvafiq ictimai binaların qaz cihazları, yanma məhsul- larının kənarlaşdırılması ilə nəzərdə tutul- malıdır.

Həmin binalarda ikidən çox olma- maqla məişət qaz pilətələrinin (tüstü bacaları olmadan), həmçinin laboratoriya odluqlarının nəzərdə tutulmasına yol veri- lir.

• Adamlar toplana bilən otaqların altında yerləşdirilmiş, (yemək və ticarət zalları, foye və ) mətbəxlərdə avadanlıq kimi saatlarla fasiləsiz işləməyə hesablan- mamaq şərti ilə, bir qaz pilətəsinin və bir qaz suqızdırıcısının və ya suqaynadıcısı- nın qoyulmasına Respublika Gigiyena və Epidiomologiya Mərkəzi və Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyi- nin Dövlət Yanğın Təhlükəsizliyi Xidmə- ti ilə razılaşdırmaqla yol verilir.

Yuxarıda göstərilən otaqlarda MKHQ balonlarının qoyulmasına yol verilmir.

• Qaz avadanlıqlarının qoyulması nəzərdə tutulan otaqlarda təbii işıqlan- dırma və iş vaxtı üç dəfədən az olmayan, iş vaxtından kənar isə bir dəfə hava mü- badiləsini təmin edən, hesabatla təyin olu- nan daimi axın-sorma ventilyasiyası ol- malıdır.
• Đctimai iaşə müəssisələrində bilavasitə bir-birinin yaxınlığında qo- yulmuş qaz cihazları qruplarından yanma məhsullarının kənarlaşdırılması, onların bir zontla qəbul edilərək sonradan sorucu ventilyatorla təchiz edilmiş toplayıcı tüstü bacasına birləşdirilməsinə yol
• Məişət qaz pilətəsi və digər ci- hazlar qoyularkən bu normaların 31., 8.35., 8.37., 8.42., 8.44., 8.48.-8.50. bəndlərinin tələblərinə əməl edilməlidir.
• Bərk və maye yanacaqla iş- ləmək üçün təyin edilmiş xörək bişirilən qazanları və pilətələri, su qaynadıcıları və

 

 

 

1. qaz yanacağına keçirməyə yol Bu halda qaz odluqlu qurğular bu norma- ların 13-cü bölməsində nəzərdə tutulmuş tələblərə uyğun olmalıdır. Xörək hazırla- nan pilətələrdə çıxarıla bilən konfor həl- qələrinin bütöv təbəqə ilə əvəz olunması nəzərdə tutulmalıdır.

Đstehsalat qurğularının və qazanların qaz təchizatı

• Qazanxanaların qaz avadanlıq- larının layihələndirilməsi zamanı və ya mövcud qazanxanalar qaz yanacağına keçirildiyi zaman bu normaların tələblə- rindən əlavə СНиП II-35 normativ sənə- dinin və buxar və suqızdırıcı qazanların quruluşunu və təhlükəsiz istismarını müəyyən və təyin edən qaydaların tələb- lərinə əməl olunmalıdır.

Fərdi qazan aqreqatının gücü 420 QC/saat (100 Qkal/saat) və artıq olan is- tehsalat və istilik qazanxanalarının qaz avadanlıqlarının layihələndirilməsi zama- nı bu normaların 9-cu bölməsinin göstə- rişlərinə əməl edilməlidir.

Mövcud qazanlar bərk və ya maye ya- nacağından qaz yanacağına keçirildiyi zaman, hesabatla təsdiq edilməlidirlər: is- tilik axınının həcmi, sıxlığı, tüstü baca- sının en kəsiyinin ölçülərinin kifayət et- məsi, tüstü sorucuların və yelvuran ventil- yatorların məhsuldarlığı və təzyiqi.

• Sənaye qurğularının, buxar və suqızdırıcı qazanlarının qaz yanacağı iş- lədən qaz odluqlu qurğuları bu norma- ların 13-cü bölməsində nəzərdə tutulmuş tələblərə uyğun olmalıdır.

Qaz odluqlarının kənara çıxan hissə- lərindən və ya armaturlarından binaların divarlarına və ya digər hissələrinə, həmçi- nin qurğulara və avadanlıqlara qədər olan üfüqi məsafə 1 m-dən az olmamalıdır.

Qaz odluqlarını yandırmaq və onların işini müşahidə etmək üçün qapaqlı baxıcı deşiklər nəzərdə tutulmalıdır.

Odluqlardan qabaqda, hansılara ki, hazır qaz-hava qarışığı verilir, həmçinin metal  kəsmək  və  qaynaq  etmək  üçün

 

odluqlara oksigen verildikdə alovun qaz borusuna keçməməsi üçün, odun qabağını kəsən maneələrin qoyulması nəzərdə tu- tulmalıdır.

• Qaz yanacağı ilə işləyən qazan aqreqatlarında və onlardan çıxan tüstü ba- calarında partlayıcı klapanlar nəzərdə tu- tulmalıdır.

Buxarın təzyiqi 0,07MPa-dan (0,7 kqq/sm2-dən) yuxarı olan buxar qazan- larında və suyun temperaturu 1150S-dən yuxarı olan suqızdırıcı qazanlarda part- layıcı klapanların qoyulması buxar və su- qızdırıcı qazanların quruluşunu və təhlü- kəsiz istismarını tənzimləyən qaydalara uyğun olaraq nəzərdə tutulmalıdır.

Buxarın təzyiqi 0,07MPa-dan (0,7 kqq/sm2-dən) artıq olmayan buxar qa- zanları və suyun temperaturu 1150S-dən artıq olmayan suqızdırıcı qazanları üçün, həmçinin qazan aqreqatlarının tüstü baca- ları üçün partlayıcı klapanların sayı, on- ların yerləşdirilməsi və ölçüləri layihə təşkilatı tərəfindən təyin edilməlidir.

Tüstü qazı bir tərəfə hərəkət edən qazanların kərpic hörgülərində (obmu- rovkalarında), şaquli slindrik qazanlar, paravoz tipli və lokomobillərin qazanları üçün, həmçinin tüstü bacalarında tüstü so- rucularından qabaqda partlayıcı-qoruyucu klapanların nəzərdə tutulmamasına yol verilir.

• Sənaye sobalarında və onların tüstü bacalarında partlayıcı klapanların qoyulmasının zəruriliyi, həmçinin part- layıcı klapanların qoyulduqları yer və onların sayı texnoloji layihələndirmə nor- malarına görə təyin edilməlidir, göstərilən normalar olmadıqda isə layihə təşkilatı tə- rəfindən həll edilməlidir.
• Bir partlayıcı klapanın sahəsi 0,05 m2-dən az olmamaqla qəbul edilmə-
• Partlayıcı-qoruyucu klapanların qoyulması odluqların və tüstü bacalarının yuxarı hissəsində, həmçinin qaz toplan-

 

 

 

ması ehtimal olunan digər yerlərdə nəzər- də tutulmalıdır.

Xidmətçi işçilər üçün təhlükəsiz yer- lərdə, partlayıcı klapanların qoyulması mümkün olmadıqda, klapanın işə düşmə halı üçün mühafizə qurğusu nəzərdə tu- tulmalıdır.

• Qazanxanaların, sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələrinin sexlərinin, is- tehsalat xarekterli məişət xidməti bina- larının ventilyasiyaları həmin binalarda yerləşdirilmiş istehsalat üzrə tikinti nor- malarının və qaydalarının tələblərinə uy- ğun olmalıdır.

Bu binaların qazlaşdırılan otaqlarına ventilyasiya üzrə əlavə tələblər irəli sürül- mür.

MKHQ istifadə edildikdə qazlaşdırı- lan otaqlardan havanın çıxarılması çıxarı- lan havanın ümumi miqdarının 2/3 hissə- sindən az olmamaqla aşağı zonadan nə- zərdə tutulmalıdır.

• Sənaye müəssisələrinə odorizə olunmamış qaz verildikdə qazlaşdırılan otaqlarda, həmçinin qaz kəmərlərinin çəkilməsi nəzərdə tutulan otaqlarda qaz toplanmasını xəbər verən siqnalizasiya ci- hazları nəzərdə tutulmalıdır.
• Qazlaşdırılan qazanlar СНиП II- 35 normativ sənədinin tələblərinə uyğun olaraq NÖC, təhlükəsizlik avtomatikası və avtomatik tənzimləmə avadanlıqları ilə təchiz edilməlidirlər.
• Qazlaşdırılan istehsalat aqre- qatları aşağıdakıları ölçmək üçün, NÖC avadanlıqları ilə təchiz edilməlidirlər:
• axırıncı (qazın hərəkəti istiqamə- tində) bağlayıcı qurğudan sonra, odluqda və ya odluqlar qrupunda və lazım gəldikdə aqreqatda qazın təzyiqini;
• axırıncı şiberdən və ya drossel qa- pağından sonra odluqların hava kəmərin- də havanın təzyiqini;
• ocaqda və lazım gəldikdə şiberə qə- dər tüstü bacasında – seyrəkləməni.

 

• NÖC-nin yerləşdirilməsi ölçü- lən parametrlərin tənzimlənən yerində və ya xüsusi cihaz lövhəsi üzərində nəzərdə tutulmalıdır.

Cihazlar lövhə üzərində qoyularkən dəyişdirici açarlı bir cihazdan bir neçə nöqtədə parametrlərin ölçülməsi üçün istifadə edilməsinə yol verilir.

• Qazlaşdırılmış istehsalat aqre- qatları aşağıdakı hallarda qazın verilmə- sini dayandırmaq üçün təhlükəsizlik avto- matikası avadanlıqları ilə təchiz olunmalı- dırlar:
• qazın verilmiş təzyiqindən yol verilməyən kənara çıxmalarda;
• bir blokda birləşdirilmiş işçi od- luqlarında və ya odluqlar qrupunda alov söndükdə;
• ocaqda seyrəklik azaldıqda (tüstü sorucuları və ya injeksiya odluqları ilə təchiz olunmuş aqreqatlar üçün);
• havanın təzyiqi azaldıqda (məcburi hava verilən odluqlarla təchiz olunmuş aqreqatlar üçün).

Əgər aqreqatların istismar şəraiti (yan- ma sahələrində temperaturu, odluqların sayı və yerləşdirilməsi, aqreqatların işə salınıb-dayandırılması və s.) və qazın yandırılmasının texnoloji prosesi qazlaş- dırılan aqreqatların təhlükəsiz işini təmin edirsə, istehsalat aqreqatlarının işçi od- luqlarında və ya odluqlar qrupunda alov söndükdə qazın verilməsini kəsən təhlü- kəsizlik avtomatika avadanlıqlarının qo- yulmamasına yol verilir.

Nominal istilik gücü 5,6 kVt-dən az olan istehsalat aqreqatları, ayrı-ayrı od- luqlar və ya bir bloka toplanmış odluqlar qrupu üçün təhlükəsizlik avtomatikasının nəzərdə tutulmamasına yol verilir.

• Yuxarıda göstərilməyən para- metrlərin pozulması zamanı qazın kəsil- məsi üçün istehsalat aqreqatlarının avto- matika avadanlıqları ilə təchiz edilmə zə- rurəti və yanma prosesinin avtomatik tən- zimlənməsinin təminedilməsi aqreqatların gücündən, iş texnologiyaları və rejimlə-

 

 

 

rindən asılı olaraq həll edilir və layihə tapşırığı ilə müəyyən olunur.

• Qaz təminatında fasilələrə yol verilməyən istehsalat aqreqatları üçün, təhlükəsizlik avtomatika sistemində qazın verilməsinin kəsilməsi, nəzarət olunan parametrlərin dəyişməsini xəbər verən siqnalizasiya ilə əvəz oluna bilər.
• NÖC və avtomatika cihazlarının qazın təzyiqi 0,1MPa-dan (1 kqq/sm2-ə) yuxarı olan qaz kəmərlərinə birləşdiril- məsi polad borular vasitəsi ilə nəzərdə tutulmalıdır. Avtomatika və NÖC lövhə- lərinin kommutasiyası üçün əlvan metal

borucuqlardan istifadə edilməsinə yol ve- rilir.

NÖC-yə ayrılan qollarda bağlayıcı qurğular nəzərdə tutulmalıdırlar.

Qazın təzyiqi 0,1MPa-ya (1kqq/sm2-ə)

qədər olduqda NÖC-nin birləşdirilmə- sinin bu normaların 8.2. bəndinin tələb- lərinə uyğun olaraq, uzunluğu 1 m-dən artıq olmayan, rezin və ya rezin parçalı şlanqlarla, həmçinin rezin borucuqlarla nəzərdə tutulmasına yol verilir.

• Đmpuls xətlərinin çəkilməsi СНиП 05.07 normativ sənədinin tələb- lərinə uyğun olaraq nəzərdə tutulmalıdır.

Đnfraqırmızı şüa yayan odluqlar

• Đnfraqırmızı şüa yayan odluqlar (ĐŞYO) bu normaların 13-cü bölməsində nəzərdə tutulmuş tələblərə uyğun olma- lıdır. ĐŞYO-nun stasionar qurğularda ol- duğu kimi, səyyar qurğularda da tətbiq edilməsinə yol
• Daimi xidmət işçiləri olmayan otaqların isidilməsi üçün təyin edilmiş ĐŞYO-lu istilik sistemləri, odluğun alovu söndüyü halda, qazın kəsilməsini təmin edən avtomatika ilə nəzərdə tutulmalıdır.

Otaqlardan kənarda qoyulan ĐŞYO- nun avtomatika avadanlıqları ilə təchiz olunmasının zəruriliyi, odluqların yer- ləşdirilməsinin və istismar olunmasının konkret  şəraitindən  asılı  olaraq  (ĐŞYO

 

texnoloji təyinatı, 2,2 m-dən artıq hün- dürlükdə qoyulmuş odluqların yandırıl- ması, xidmət işçilərinin olması və s.) layihə təşkilatı tərəfindən təyin edilməli- dir.

• Partlayış-yanğın və yanğın təh- lükəsi üzrə A, Б, В kateqoriyalı istehsalat otaqlarında, anbar otaqlarında, divarların- da, mərtəbəarası və üstmərtəbə örtülərin- də yanar və çətin yanar isidici materiallar olan yüngül metal konstruksiyalardan dü- zəldilmiş otaqlarda, samanla və qamışla örtülmüş otaqlarda, həmçinin zirzəmi otaqlarında ĐŞYO-nun qoyulmasına yol
• ĐŞYO-dan otaqların yanar və çə- tin yanar materiallardan hazırlanmış kon- struksiyalarına (tavanlara, pəncərə və qapı çərçivələrinə və ) qədər olan məsafə şüa yayan səthin temperaturu 9000S-yə qədər olduqda 0,5 m-dən, 9000S-dən yuxarı temperaturda 1,25 m-dən az olmamalıdır.

Yanar materiallardan olan tavanlar və ya konstruksiyalar odluqların üstündə, yanmayan materiallarla (asbest lövhələri- nin üzərinə dam örtükləri üçün işlədilən dəmir lövhələr çəkilməklə və s.) mühafizə olunmalıdırlar.

Açıq elektrik xətləri ĐŞYO-dan və şüalanma zonasından 1 m-dən az məsafə- də olmamalıdır.

• ĐŞYO-nun qoyulması nəzərdə tutulan otaqların ventilyasiyalarının he- sabatı CO2 və NO2 qazlarının işçi zonası- na toplanmasının yol verilən həddi nəzə- rə alınmaqla yerinə yetirilməlidir. Sorma qurğularının yerləşdirilməsi şüalandırıcı- lardan (odluqlardan) yuxarı, axın qurğu- ları isə odluqların şüalanma zonalarından kənarda nəzərdə tutulmalıdır.

 

 

 

9.   Đstilik elektrik stansiyalarının qaz təchizatı sistemləri

Ümumi göstərişlər

• Bu bölmədə istilik elektrik stan- siyalarının qaz təchizatı sistemlərinin la- yihələndirilməsində nəzərə almaq üçün, əlavə tələblər verilmişdir.
• Elektrik stansiyalarının qaz təchizatı sistemləri layihələndirilərkən bu normaların tələblərindən əlavə müəyyən edilmiş qaydada təsdiq olunmuş digər sahə normativ sənədlərinin tələbləri də nəzərə alınmalıdır.
• Qazın təzyiqi 1,2 MPa-dan (12 kqq/sm2-dən) yuxarı olan qaz kəmər- lərinin layihələndirilməsi müəyyən edil- miş qaydada təsdiq olunmuş xüsusi tex- niki şərtlərlə yerinə yetirilməlidir.

Xarici qaz kəmərləri və qurğuları

• Elektrik stansiyalarının xarici (həyətyanı sahədən kənarda) qaz kəmər- ləri, bir qayda olaraq, yeraltı çəkilməli- dirlər. Həmin qaz kəmərlərinə digər isteh- lakçıların birləşdirilməsinə ancaq Azər- baycan Respublikası Sənaye və Energe- tika Nazirliyinin razılığı ilə yol
• Xarici qaz kəmərlərində elektrik stansiyasının ərazisindən kənarda, onun hasarından 5 m-dən az olmayan məsafədə, elektrik intiqallı bağlayıcı qurğu nəzərdə tutulmalıdır.
• Elektrik stansiyalarının əraziləri ilə çəkilən qaz kəmərləri, digər boru kə- mərlərinin mövcud və ya layihələndirilən estekadalarından və dayaqlarından maksi- mum istifadə etməklə, bir qayda olaraq, yer səthindən yuxarı nəzərdə tutulmalı- dırlar.

Qaz kəmərlərinin açıq yarımstansiya- ların və yanacaq anbarlarının əraziləri ilə çəkilməsinin nəzərdə tutulmasına yol ve- rilmir.

 

Qaztənzimləyici məntəqələr

• Elektrik stansiyalarının ərazilər- ində yerləşən QTM-ə qaz kəmərlərinin girişində, QTM-in binalarından 10 m-dən az olmayan məsafədə, elektrik intiqallı bağlayıcı qurğu nəzərdə tutulmalıdır.

Gücü 800 MVt və yuxarı olan bir blok üçün QTM tikildikdə, bilavasitə bağlayıcı qurğudan sonra QTM-dən qabaqda tez işə düşən ayırma klapanı nəzərdə tutulmalı- dır.

Gücü 800 MVt və yuxarı olan bloklar üçün QTM-də qazın sərfini və təzyiqini azaltma qovşaqlarının  birləşdirilməsinə yol verilir, yəni qazana verilən qazda sərf tənzimləyicisini nəzərdə tutmamaq olar.

• QTM-də hər bir tənzimləyici xətdə qoyulan təzyiq tənzimləyicisinin buraxma qabliyyətinin seçilməsi, qazan aqreqatları işə düşdükcə qaz sərfinin art- ması, həmçinin yay aylarında qaz sərfləri nəzərə alınmaqla yerinə yetirilməlidir.
• Girişdə qazın təzyiqi 0,6MPa-dan (6kqq/sm2-dən) yuxarı olan QTM-də iki- dən az olmamaqla tənzimləyici xətt nə- zərdə tutulmalıdır.

QTM-də tənzimləyici qurğu kimi tən- zimləyici qapaqların işlədilməsinə yol ve- rilir.

• QTM-də ikidən az olmamaqla (biri ehtiyat) qoruyucu atqı klapanı (QAK) nəzərdə tutulmalıdır. QAK-nın buraxma qabliyyəti QTM-in maksimal məhsuldarlığının 10-15%-i ölçüsündə qə- bul edilməlidir. Hər bir QAK-dan qabaq bağlayıcı qurğu nəzərdə tutulmalıdır.

Hesabi  qaz  sərfi  100000  m3/saat  və

daha çox olan QTM-lər istehsalat otaqları- nın havayığıcı şaxtalarının yaxınlığında yerləşdirilərkən onlarda qoruyucu atqı klapanının qoyulmamasına yol verilir. Bu halda təzyiq tənzimləyicisindən arxada qazanın odluğunun qabağındakı bağlayıcı qurğuya (daxil olmaqla) qədər qoyulan bütün qaz kəmərləri və avadanlıqları, QTM-ə qədər olan qazın işçi təzyiqindən

 

 

 

asılı olaraq hesablanmalıdır və qəbul edil- məlidir.

• QTM-də ikinci dərəcəli  NÖC- nin, avtomatik tənzimləmə cihazlarının, idarəetmə və siqnalizasiya aparaturaları- nın, siyirtmələr toplanan şkafların, tən- zimləyici klapanların icraedici mexa- nizmlərinin və telefon lövhələrinin yerləş- dirilməsi üçün idarəetmə lövhə otağı nə- zərdə tutulmalıdır.
• QAK-dan atqı boru kəmərləri QTM binası tərəfdən ventilyasiya system- lərinin havayığıcı qurğularının əks tə- rəfində nəzərdə tutulmalıdır. Atqı boru kəmərlərinin axırıncı sahələrindən axın ventilyasının havayığıcı yerinə qədər olan məsafə üfüqi istiqamətdə 10 m-dən, şaquli istiqamətdə 6 m-dən az olmamalıdır.

Əgər QAK-nın atqı qaz kəmərlərin- dən üfüqi istiqamətdə ən hündür qonşu binanın işıqaerasiya fənərinə qədər olan məsafə 20 m-dən azdırsa, atqı qaz kə- mərləri həmin binanın fənərindən 2 m yuxarı çıxarılmalıdır.

Üfürmə qaz kəmərləri, yerin səviy- yəsindən 5 m-dən az olmamaqla QTM-in deflektorlarından 1m-dən az olmayan hündürlükdə, yuxarı çıxarılmalıdır.

• QTM-də hər bir tənzimləyici xətdə qazın hərəkəti istiqamətində birinci bağlayıcı qurğudan sonra və axırıncı bağ- layıcı qurğudan qabaqda təbəqəli qapayı- cılar nəzərdə tutulmalıdır.
• Đcraedici mexanizmlərin və tən- zimləyici vasitələrin birləşdirici lingləri və tənzimləyici salonun divarından keçən hərəkət qüvvələri, divarlara betonla bərki- dilmiş futlyarlarda nəzərdə tutulmalıdır- Futlyarlar asbest lifləri ilə doldurul- malıdır. Kipkəclər futlyarın hər iki tərə- findən asbestli kəndirlə doldurulmalıdır.
• QTM-in təzyiq tənzimləyicilər- indən sonrakı qaz kəmərləri, o cümlədən QTM-dən uzunluğu 20 m-dən az olmayan

 

sahədə yer səthindən yuxarı çəkilən xarici qaz kəmərləri səsuducu izolyasiya ilə tə- min edilməlidirlər.

• QTM-in tənzimləyici və bağla- yıcı armaturlarının idarə edilməsi, QTM- in yerli lövhədən idarə etmək imkanı saxlanılmaqla, baş korpusun idarəetmə lövhəsindən nəzərdə tutulmalıdır.

Tənzimləyici armaturların vəziyyət- lərinin göstəricisi baş korpusun lövhə- sində və QTM-in yerli lövhəsində nə- zərdə tutulmalıdır.

Blok üçün qoyulan QTM-in tənzim- ləyici və bağlayıcı armaturlarının idarə edilməsi zərurət olduqda QTM-in yerli lövhədən idarə etmək imkanı saxlanıl- maqla, enerji blokunun blok idarəetmə lövhəsindən nəzərdə tutulmalıdır.

Daxili qaz avadanlıqları

• Qazanxananın paylayıcı kollek- toruna iki və artıq QTM-dən qaz veril- dikdə, kollektorda bağlayıcı qurğular nə- zərdə tutulmalıdır.
• Hər bir qazan aqreqatına ayrılan qaz kəmərində odluqlara qazın verilmə- sini 3 saniyədən artıq olmayan müddətdə kəsə bilən, tez işə düşən bağlayıcı (ayırı- cı) klapan nəzərdə tutulmalıdır.
• Tez işə düşən ayırıcı klapan- ların elektrik intiqallarının qidalanması elektrik stansiyalarının akkumlyator bata- reyalarının şinlərindən və ya ehtiyat qida- landırıcısını avtomatik işə sala bilən, iki bir-birindən asılı olmayan, dəyişən cərə- yan mənbələrindən və ya qabaqcadan dol- durulmuş kondensatorların batareyaların- dan nəzərdə tutulmalıdır.
• Qazana qaz sərfini tənzimləyən qurğular (qapaq, klapan və ) əl ilə və məsafədən idarə olunmaqla nəzərdə tutul- malıdırlar.
• Hər bir odluğun qabağında bir- birinin ardınca iki bağlayıcı qurğu nəzər- də tutulmalıdır. Qazın hərəkəti istiqamə-

 

 

 

tində birinci bağlayıcı qurğu elektrik inti- qalı ilə, ikinci elektriklə və ya əl ilə idarə olunmalıdır. Həmin bağlayıcı qurğular arasında üzərində elektrik intiqallı bağla- yıcı qurğu qoyulmaqla, üfürmə borusu (təhlükəsizlik şamı) nəzərdə tutulmalıdır.

• Qazan aqreqatlarında qazın ve- rilməsini tənzimləyən əsas klapandan əla- və (yanacaq tənzimləyicisi), qazın veril- məsini alışdıran tənzimləyici qoyulması- na yol
• Nümunə götürmək üçün qazan- xananın daxilində qaz kəmərində ştuser

 

Yeraltı qaz kəmərləri üçün əyilmə dir- səkləri, bir qayda olaraq, tikişsiz borular- dan hazırlanmalıdır.

9.27. Dəmir yolları və avtomobil yol- ları keçidlərində, su maneələri və digər təbii və süni maneələrdə, həmçinin xarici havanın temperaturu mənfi 300S-dən aşa- ğı olan rayonlarda yer səthindən yuxarı çəkilən, divarlarının qalınlığı 5 mm-dən yuxarı olan qaz kəmərləri üçün, boru metalının və qaynaq birləşmələrinin zərbə

özlülüyünün       qiyməti       tikinti      aparılan rayonun      xarici   hesabı              temperaturunda

 

nəzərdə tutulmalıdır.

• Qaz istifadə olunan yerdə QTQ

 

29C/sm2

malıdır.

 

(3 kqq×m/sm2)-dən aşağı olma-

 

qoymaqla laboratoriyaların və metal kə- sən dəstələrin tələbatı üçün, onların qaz kəmərlərinin qazanxanaların daxili qaz kəmərlərinə birləşdirilməsinə yol verilir.

Boru kəmərləri və NÖC

• Elektrik stansiyalarının qaz kə- mərləri üçün bu normaların məcburi olan əlavə 6-ya uyğun olaraq polad borular nəzərdə tutulmalıdır.

Qaynaqlı boruların işlədilməsinə o şərtlə yol verilir ki, zavodda yerinə yeti- rilmiş qaynaq tikişləri dağıdıcı təsiri ol- mayan üsulla 100%-li nəzarətdən keçiril- sin, hansı ki, borunun sertifikatında gös- tərilməlidir.

• Elektrik stansiyalarının ərazilə- rində quraşdırılan hissələr, bloklar, tək- tək yığılan boru kəmərləri, dayaqlar və qaz kəmərlərini asmaq üçün detallar təz- yiqi 4MPa-dan (40kqq/sm2-dən)  artıq, temperaturu 4250S-dən yuxarı olmayan istilik elektrik stansiyalarının buxar və isti su kəmərləri üçün, mövcud olan normativ texniki sənədlərə uyğun olaraq qəbul edilməlidirlər.

Fasonlu hissələr və detallar sakit po- laddan hazırlanmalıdırlar.

Diametri 100 mm-ə qədər olan dirsək- lər əyilmə və ya ştamplanmış olmalıdır.

 

• Elektrik stansiyalarının qaz təc-

hizatı sistemlərində siqnalizasiya və avto- matik tənzimləmələrin ölçmə həcmləri bu normaların tövsiyə olunan əlavə 7-yə uyğun olaraq nəzərdə tutulmasına yol ve- rilir.

• QTM-ə çəkilən ümumi qaz kə- mərində qaz sərfini ölçmək üçün nominal sərflərdə olduğu kimi, həmçinin kiçik (nominalın 30%-i qədər) sərflərin ölçül- məsi təmin edilməklə cihaz nəzərdə tutul- malıdır.

10.   Qazdoldurucu stansiyalar, qazdoldurucu məntəqələr, aralıq balon anbarları, avtomobil qazdoldurma

stansiyaları

Ümumi göstərişlər

• Bu bölmə qazdan yanacaq məq- sədilə istifadə edən istehlakçıları maye- ləşdirilmiş karbohidrogen qazı (MKHQ) ilə təchiz etmək üçün, təyin edilmiş qaz- doldurucu stansiyaların (QDS), qazdoldu- rucu məntəqələrin (QDM), aralıq ballon anbarlarının (ABA) və avtomobil qazdol- durma stansiyalarının (AQDS) layihələn- dirilməsinə tələblər müəyyən

 

 

 

• MKHQ-nin reqazifikasiya qurğu- ları (stansiyaları) layihələndirilərkən qaz saxlanması üçün çənlərin ümumi tutum- ları belə olan, QDS-ə aid edilən tələblərə əməl edilməlidir.
• Bu bölmənin normaları tərkibin- də izotermik və qeyri-metal çənlər olan qurğuların və tikililərin, yeraltı anbarların layihələndirilməsinə, həmçinin kimya, neftkimya və sənayenin digər sahələrində xammal kimi istifadə olunan MKHQ sax- lamaq üçün təyin edilmiş anbarların layi- hələndirilməsinə şamil edilmirlər.
• Xüsusi iqlim və təbii şəraiti olan rayonlarda tikiləcək QDS, QDM, ABA və AQDS obyektlərinin layihələndirilməsi zamanı bu normaların 12-ci və 13-cü böl- mələrinin tələbləri əlavə olaraq nəzərə al- ınmalıdır.

Mayeləşdirilmiş qazların qazdoldurucu stansiyaları

• Qazdoldurucu stansiyalar dəmir yolu, su, avtomobil yolu və boru kəməri nəqliyyatı ilə daxil olan MKHQ-ni qəbul etmək, MKHQ-nin saxlanmasını, avtosis- ternlərlə və balonlarla istehlakçılara gön- dərilməsini təmin etmək, balonların tex- niki yoxlanılmasını, təmirini və rənglən- məsini həyata keçirmək üçün təyin edilir- lər.

Mayeləşdirilmiş qazların qruplaşmış bazalarının layihələndirilməsinə irəli sürülən tələblər, bu normalarda qazdoldu- rucu stansiyaların (QDS) layihələndi- rilməsinə irəli sürülən tələblərlə eynidir.

• QDS-lər, bir qayda olaraq, məskunlaşma ərazisindən kənarda, yaşayış məskənləri istiqamətində külək tutmayan tərəfdə yerləşdirilməlidir.
• QDS-in tikintisi üçün sahələrin seçilməsi, bu normaların 12. bəndində göstərilən QDS-i əhatə edən binalara və qurğulara qədər olan məsafələr, həmçinin tikinti aparılacaq rayonda dəmir və avto-

 

mobil yollarının mövcudluğu nəzərə alın- maqla həyata keçirilməlidir.

• QDS-in tikintisi üçün ayrılan sahə xaricdən yanğına qarşı eni 10 m olan zolağın və meşə massivlərinə qədər mini- mum məsafələrin (yarpaqlı növ üçün – 20 m, iynə yarpaqlı növ üçün – 50 m) təmin edilməsi ilə nəzərdə tutulmalıdır.
• Giriş dəmir yolu, bir qayda ola- raq, digər müəssisələrin ərazilərindən keçməməlidir. QDS-ə giriş dəmir yolu- nun birdən artıq olmayan müəssisənin (həmin müəssisənin razılığı ilə) ərazisin- dən keçməsinə o şərtlə yol verilir ki, mü- əssisənin ərazisində QDS üçün sərbəst tranzit yol çəkilsin.

QDS-in əsas binaları və qurğuları

• QDS-in əraziləri texnoloji prosesdən, qazın nəql edilməsindən, sax- lanmasından və istehlakçılara göndəril- məsindən asılı olaraq onların sərhədləri daxilində, aşağıdakı əsas binalar (otaqlar) və qurğular yerləşdirilməklə istehsalat və köməkçi zonalara bölünür.

Đstelsalat zonasında:

• dəmir yolu sisternlərindən MKHQ-ni saxlama bazalarının çənlərinə boşaltmaq üçün estakadalı və boşaltma qurğusu olan dəmir yolu xətti;
• MKHQ-ni saxlamaq üçün çənləri olan saxlama bazası;
• nasos-kompressor bölməsi;
• buxarlandırıcı bölmə;
• doldurucu sex;
• balonların texniki yoxlanılma böl- məsi;
• balonların rənglənmə bölməsi;
• MKHQ-ni avtosisternlərə doldur- maq üçün kolonkalar, avtomobil nəqliy- yatı ilə QDS-ə gətirilən sisternlərdən qa- zın boşaldılması üçün kolonkalar və qaz təsərrüfatı müəssisələrinə məxsus olan qazbalonlu avtomaşınların doldurulması üçün kolonkalar;
• qazı isitmək üçün istilik müba- diləetmə qurğuları;

 

 

 

• balonlardan buxarlanmayan və nor- madan artıq doldurulmuş və nasaz balon- lardan qazı boşaltmaq üçün çənlər;
• relsyanı balonlar üçün

Köməkçi zonada:

• inzibati təsərrüfat və məişət otaq- ları, laboratoriyalar, nasosxana, QDS-in avadanlıqlarını, balonları və ventilləri tə- mir etmək üçün mexaniki emalatxanalar, akkumlyatorların və digərotaqların yerləş- dirilməsi üçün təyin edilmiş köməkçi sex;
• qazanxana (mövcud istilik təchizatı sistemlərinə birləşdirmək imkanı olma- dıqda);
• transformator yarımstansiyası;
• yanğına qarşı su ehtiyatı saxlamaq üçün rezervuarlar;
• su təzyiq qülləsi;
• anbar və digər məqsədlər üçün otaqlar;
• avtomobillərə texniki xidmət etmək üçün bina;
• avtomobillər üçün açıq dayanacaq;
• avtomobillərin yuyulması üçün yer;
• texniki nəzarət məntəqəsi;

Köməkçi zonada olduğu kimi, elə də istehsalat zonasında aşağıdakıların nəzər- də tutulmasına yol verilir:

• hava kompressoru üçün otaq;
• avtotərəzi.

Nasos-kompressor və buxarlandırıcı bölmələrdə QDS-in xüsusi tələbatı üçün, qaztənzimləyici qurğusunun nəzərdə tu- tulmasına yol verilir.

Đstehsalat zonasının hər bir binasında sanitar qovşağı və qarderob nəzərdə tutul- malıdır.

QDS-in bina və qurğularının siyahısı layihələndirmənin texniki şərtlərinə uy- ğun olaraq dəqiqləşdirilməlidir.

Đstehsalat zonasında dəmir yolu tərə- zisinin nəzərdə tutulmasına yol verilir.

QDS-in ərazisindən kənarda qaraj yer- ləşdirməklə onun müstəqil təsərrüfat kimi ayrılmasına yol verilir.

• QDS-in ərazisinə bitişdirilmək- lə qaz təsərrüfatının istismar xidmətinin

 

köməkçi zona tərəfdən yerləşdirilməsinin nəzərdə tutulmasına yol verilir.

QDS-in bina və qurğularının yerləşdirilməsi

• MKHQ-ni saxlamaq üçün QDS-də yerləşdirilən çənlərdən QDS-ə aid olmayan binalara və qurğulara qədər minimum məsafələr cədvəl 10 üzrə, yol- lara qədər isə cədvəl 11 üzrə qəbul edil- məlidirlər.
• QDS-in yerüstü çənlərindən bir vaxtda 800 nəfərdən artıq adam ola bilən yerlərə (stadionlar, bazarlar, parklar və ) qədər, həmçinin məktəblərin və uşaq müəssisələrinin ərazilərinə qədər (yerlərin sayından asılı olmayaraq) olan minimum məsafələr cədvəl 10-da göstərilənlərə nis- bətən 2 dəfə artırılmalıdır.
• Müxtəlif tutumlu çənlərlə sax- lama bazalarına qədər olan məsafə ən bö- yük tutumlu çən üzrə qəbul edilməlidir.
• Tək-tək tutumu 200 m3-dən artıq olan kürəvari çənlərin QDS-də yer- ləşdirilməsi neft və neftkimya sənaye- sinin mal anbarlarının layihələndirmə normaları ilə nəzərdə tutulmalıdır. Bu halda həmin çənlərdən binalara və qurğu- lara qədər olan məsafələr, həmçinin çən- lərin arasındakı məsafələr bu yarımböl- mədə göstərilən qiymətlərdən az qəbul edilməməlidirlər.
• QDS-in dəmir yolunun boşalt- ma estakadasından olan məsafəsi aşağıda- kılardan az olmamaqla qəbul edilməlidir:

• QDS-ə aid olmayan binalara və qurğulara qədər – eyni vaxtda boşaldıl- maq üçün QDS-in ərazisində yerləşə bi- lən, ümumi tutumu dəmir yolu sistern- lərinin tutumuna bərabər olan, yerüstü çənlərə qədər olduğu kimi cədvəl 10 və 11 üzrə;
• QDS-in ərazilərində yerləşən bina- lara və qurğulara qədər – cədvəl 14 üzrə;

 

 

 

• QDS-in saxlama bazalarının yer- üstü çənlərinə qədər – 20 m-dən az olma-
  • Çənlərin ümumi tutumu 100 m3-dən yuxarı olan QDS-dən asan alov- lanan materiallarla işləyən müəssisələrə (neft bazaları, neft emalı zavodları, aseti- len stansiyaları, kino-plyonka anbarları və ) qədər  olan  məsafələr  cədvəl  10-da

göstərilən məsafələrdən az olmamaqla, həmin müəssisələr üçün mövcud olan normalar üzrə qəbul edilməlidirlər.

• Sənaye müəssisələrinin ərazi- lərində yerləşdirilən QDS-in çənlərindən həmin müəssisələrin binalarına və qurğu- larına qədər  olan  minimum  məsafələr cədvəl 12 və 13 üzrə qəbul edilməlidirlər. Dəmir yolunun boşaltma estakadasın- dan müəssisələrin binalarına qədər olan

məsafə 40 m-dən az olmamalıdır.

• QDS üçün sənaye müəssisə- lərinin ərazilərində yerləşdirilən ümumi tutumu 500 m3və az olan MKHQ çənlə- rindən müəssisəyə aid olan Г kateqoriyalı binalara, aqreqatlara və qurğulara qədər

olan məsafə cədvəl 12-də göstərilənlərdən 30% artıq qəbul edilməlidir.

• QDS-in ərazilərində yerləşdiri- lən, binalar və qurğular arasındakı məsa- fələr cədvəl 14-də göstərilmiş qiymətlər- dən az olmamaqla qəbul edilməlidirlər.
• QDS-in ərazisində yerləşən bi- nalarda yaşayış və QDS-ə aid olmayan is- tehsalat otaqlarının nəzərdə tutulmasına yol

Ərazilərin, yolların planlaşdırılması.

Bina və qurğulara qoyulan tələblər

• QDS-in əraziləri СН 441 nor- mativ sənədinin göstərişlərinə uyğun ola-

 

raq yanmayan materiallardan hava çəkən hasarla əhatə olunmalıdır.

• Đstehsalat və köməkçi zonalar və avtomobil təsərrüfatı yerləşdirilən sa- hələr yanmayan materiallardan, yüngül tipli konstruksiyalarla və ya hündürlüyü 1 m-dən artıq olmayan kollar əkilməklə, bir-birindən ayrılmalıdırlar.

 

 

Cədvəl 10

 

Çənlərin ümumi tutumu*, m3	Bir çənin maksi-mum tutumu, m3	Çənlərdən QDS-ə aid olmayan binalara (yaşayış, ictimai, sənaye və s.) və qurğulara qədər olan məsafə, m
		yerüstü	yeraltı
50-dən yuxarı 200-ə qədər 50-dən yuxarı 200-ə qədər 50-dən yuxarı 200-ə qədər 200-dən yuxarı 500-ə qədər 200-dən yuxarı 500-ə qədər 200-dən yuxarı 500-ə qədər     500-dən yuxarı 2000-ə qədər 500-dən yuxarı 2000-ə qədər     2000-dən yuxarı 8000-ə qədər (daxil olmaqla)   *  Daxili həcm	25 50 100 50 100 100-dən yuxarı, ancaq 200-dən artıq olmamaqla 100 100-dən artıq, ancaq 600-dən artıq olmamaqla 100-dən yuxarı, ancaq 600-dən artıq olmamaqla	80 150 200 150 200 300     200 300     300	40 75 100 75 100 150     100 150     150

 

Cədvəl 11

 

QDS-in ərazilərindən kənarda olan yollar	QDS-də  çənlərdən  (çənlərin  aşağıdakı  ümumi  tu- tumlarında) yollara qədər olan məsafə, m
	200m3-a qədər		200m3-dan yuxarı
	yerüstü çənlərdən	yeraltı çənlərdən	yerüstü çənlərdən	yeraltı çənlərdən
Ümumi dəmir yolları şəbəkəsi (çənlər tərəfdən	75	50	100	75
torpaq tökümünün dabanına qədər və ya qazma-
nın kənarına qədər).
Sənaye   müəssisələrinin   giriş   dəmir   yolları,	30	20	40	25
tramvay yolları, (yolun mərkəzi oxuna qədər) və
avtomobil  yolları  (hərəkət  hissəsinin  kənarına
qədər).

 

Cədvəl 12

 

Sənaye müəssisəsinin ərazisində yer- ləşdirilən QDS-in çənlərinin ümumi tu- tumu, m3	Bir çənin maksi- mal tutumu, m3	Çənlərdən  müəssisələrin  binalarına  və qurğularına qədər olan məsafə, m
		yerüstü	yeraltı
50-yə qədər 50-dən yuxarı 100-ə qədər 100-dən yuxarı 200-ə qədər 200-dən yuxarı 300-ə qədər 300-dən yuxarı 500-ə qədər 500-dən yuxarı 2000-ə qədər 2000-dən yuxarı 8000-ə qədər (daxil olmaqla)	10 25 50 50 50 100 100-dən yuxarı, ancaq 600-dən artıq olmamaqla	30 50 70 90 110 200 300	15 25 35 45 55 100 150

 

 

Cədvəl 13

 

Sənaye müəssisələrinin yolları	Sənaye müəssisələrinin ərazisində yerləşdirilən QDS-in çənlərinin ümumi tutumu, m3	Çənlərdən olan məsafə, m
		yerüstü	yeraltı
Dəmir yolları (yolun mərkəzi oxuna qədər) və avtomobil yolları (hərəkət hissəsinin kənarına qədər)	100-ə qədər 100-dən yuxarı	20 30	10 15

 

Cədvəl 14

 

QDS-in binaları və qurğuları	QDS-in binaları və qurğuları arasındakı məsafə, m
	1-ci qrafada göstərilmiş binaların və qurğuların sıra nömrələri
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1.    Saxlama bazalarının yerüstü çənləri və dəmir yolu boşaltma estakadası 2.  Saxlama bazalarının yeraltı çənləri 3.     A kateqoriyalı otaqlar və balonlar üçün yükləmə-boşaltma meydançaları 4.  MKHQ-ni avtosisternlərə tökmək üç- ün kolonkalar və doldurma kolonkaları 5.  Qazanxana, təmir emalatxanası, avto- mobillərə texniki xidmət göstərmək üçün binalar, anbar binaları 6.  Relsyanı balonlar üçün anbar     7.   Açıq od işlədilmədən köməkçi bina- lar   8.    Avtomobil yolları, yerli girişlərdən əlavə (hərəkət hissəsinin kənarına qə- dər) 9.  Ərazinin hasarı 10.    Yanğınların söndürülməsi üçün re- zervuarlar (suqəbuledici quyulara qə- dər)	-   10 15   30   40     15     30     10     10 40	10   - 10   20   30     10     20     10     5 40	15   10 - 15 40     15     30     5     10 40	30   20 15         30     15     15     10     10 15	40   30 40   30   -     Cədvəl 20 üzrə *     *     * **	15   10 15   15   Cədvəl 20 üzrə -     Cədvəl 20 üzrə 5     * 40	30   20 30   15   *     Cədvəl 20 üzrə -     *     * **	10   10 5   10   *     5     *     -     1,5 *	10   5 10   10   *     *     *     1,5     - *	40   40 40   15   **     40     **     *     * -
*  Məsafələr СНиП II-89 üzrə qəbul edilməlidirlər. ** Məsafələr СНиП 2.04.02 üzrə qəbul edilməlidirlər. Qeyd. QDS-in ərazilərində yerləşdirilən binalardan və qurğulardan yarımstansiyalarının binalarına və elektrik qurğularının otaqlarına qədər olan məsafə elektrik qurğularının quraşdırılmasını nizamlayan və tənzimləyən qaydaların (ПУЭ) tələblərinə uyğun olaraq, bilavasitə partlayış təhlükəsi olmayan istehsalat otaqlarında yerləşdirilmiş elektrik paylayıcı qurğularına qədər isə cədvəl 14 üzrə qəbul edilməlidirlər.

 

 

• QDS-in ərazilərinin planlaşdı- rılması maye qazların bir yerə toplanma- sı ehtimalını aradan qaldırmalıdır, ərazi- nin yağış və qar sularından mühafizə olunmasını və suaxıdan novlar sistemi va-

 

sitəsi ilə suyun kənarlaşdırılmasını təmin etməlidir.

• QDS-in meydançalarının plan- laşdırılması, meydançadaxili və giriş yol- larının layihələndirilməsi  СНиП  II-89,

 

 

 

СНиП   2.05.02,   МСН   3.03-01,   СНиП

• normativ sənədlərinin və bu nor- maların tələblərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməli

• QDS-in ərazisi daxil olmaqla dəmir yolunun qovuşma yerindən olan sahəsi – V dərəcəli giriş yoluna; QDS-in avtomobil giriş yolu isə – IV dərəcəyə aid edilməlidir.
• Qaz boşaldılan yerlərdə QDS-in dəmir yolu xətləri, üfüqi formada və ya

 

Avtomobillərin kolonkalara toxunma- ması üçün kolonkaların mühafizə olun- ması nəzərdə tutulmalıdır.

• Sənaye müəssisələrinin əra- zilərində yerləşdirilən QDS və MKHQ re- qazifikasiya qurğuları üçün QDS-in ərazi- sinə bir giriş yolu nəzərdə tutulmasına yol
• QDS-in meydançadaxili yolla- rında nəqliyyat qurğuları yanmayan mate- riallardan nəzərdə tutulmalıdırlar.

 

2,5 0 00

 

maillikdən çox dik olmayan sahə-

 

lər şəklində nəzərdə tutulmalıdır.

Dəmir yolu sisternlərinin ayrılması üçün dalan tərəfdən ВУП СНЭ-87 nor- mativ sənədinə uyğun olaraq uzunluğu 30 m-dən az olmayan əlavə dəmir yolu xətti nəzərdə tutulmalıdır.

• QDS-in ərazisi ümumi təyi- natlı avtomobil yoluna IV dərəcəli giriş yolu ilə birləşdirilməlidir.

Çənlərin tutumu 500 m3-dən yuxarı olan QDS üçün iki yanaşı olmayan çıxış

yolu nəzərdə tutulmalıdır: əsas yol və qəza vaxtı avtonəqliyyatın köçürülməsi üçün ehtiyat yolu.

Ehtiyat çıxış yolunun giriş yoluna bir- ləşdirilməsi əsas çıxış yolundan 40 m-dən az olmayan məsafədə nəzərdə tutulmalı- dır.

Yanğın maşınlarının hərəkəti üçün ВУП СНЭ-87 normativ sənədinə uyğun olaraq 20 m məsafədə iki zolaqlı yol layihələndirilməlidir.

QDS-in ərazilərində iki zolaqlı hərəkət üçün avtomobil yollarının eni 6 m, bir zo- laqlı hərəkət üçün isə 4,5 m qəbul edilmə- lidir.

QDS-in ərazisinə girişdən qabaq avto- maşınların dayanması və dönmələri üçün meydança nəzərdə tutulmalıdır.

• Avtosisternlərin və qaz balon- lu avtomobillərin doldurulması üçün, ko- lonkalar arasında eni 6 m-dən az olma- maqla, iki tərəfdən girişi və çıxışı olan keçid yolu nəzərdə tutulmalıdır.

 

• QDS-in binalarının və qurğu-

larının layihələndirilməsi zamanı bu böl- mənin tələblərindən əlavə СНиП 2.09.02, СНиП 2.09.03, МСН 2.02-01 normativ sənədlərinin tələbləri də yerinə yetirilmə- lidir.

• Nasos-kompressor bölməsi, bir qayda olaraq, ayrılıqda dayanan binada yerləşdirilməlidir, hansında ki, həmçinin buxarlandırıcı (istilik mübadiləedici) qur- ğuların yerləşdirilməsinə yol

Nasos-kompressor bölməsinin doldur- ma sexi ilə bloklanmasına yol verilir.

• Doldurucu sexin binasında aşa- ğıdakılar nəzərdə tutulmalıdırlar:
  • boşaltmaq, doldurmaq, kipliyin yox- lanılması və balonların doldurulmasına nəzarət etmək üçün avadanlıqlarla təchiz olunmuş doldurma bölməsi;
  • balonların deqazasiya bölməsi;
  • balonlar üçün yükləmə-boşaltma meydançası.

Balonların texniki yoxlanılma bölmə- si və balonların rənglənmə bölməsi ya doldurucu sexin binasında, ya da ayrılıq- da yerləşən binada nəzərdə tutulmalıdır.

• Balonların texniki yoxlanılma bölməsində texniki yoxlanılmaya qəbul edilən balonlar üçün, yükləmə-boşaltma meydançası nəzərdə tutulmalıdır.

Balonların rənglənmə bölməsi, bir qayda olaraq, balonların texniki yoxla- nılma bölməsi ilə bloklanmış vəziyyətdə nəzərdə tutulmalıdır.

 

 

 

QDS-də yenidənqurma işləri aparıldı- ğı zaman balonların rənglənmə bölməsi- nin ayrılıqda yerləşən binada nəzərdə tu- tulmasına yol verilir.

• QDS-in partlayış-yanğın təh- lükəli mühit yaranması ehtimalı olan bina- larında və otaqlarında (nasos-kompressor, doldurma-boşaltma, balonların deqazasi- ya və rəngləmə bölmələri, həmçinin bu- xarlandırıcı qurğuların otaqları və sorma ventilyasiya kamerası) istehsalat proses- ləri partlayış-yanğın təhlükəsi üzrə A ka- teqoriyasına aid edilməlidir. Binaların və otaqların kateqoriyaları layihədə göstəril- məlidir.
• QDS-in istehsalat binaları, qur- ğuları və tikililəri  elektrik avadanlıqları işlədildikdə təhlükəsizlik cəhətdən aşağı- dakı siniflərə aid edilməlidirlər:
  • В-Ia sinfinə - nasos-kompressor, ba- lonların doldurulması və boşaldılması, balonların qazdan təmizlənməsi (deqaza- siyası), rəngləmə və buxarlanma bölmə- lərinin otaqları, həmçinin bu otaqlar üçün sorucu ventilyasiyaların ventilyasiya ka- meraları;
  • В-Iq sinfinə - çənlər, boşaltma esta- kadaları, mayeləşdirilmiş qazların tökül- məsi və boşaldılması üçün kolonkalar, qazbalonlu avtomobillərin doldurulması üçün kolonkalar, avtosisternlərin açıq da- yanacaqları üçün meydançalar, yükləmə- boşaltma meydançaları, həmçinin açıq meydançalarda yerləşdirilmiş buxarlandı- rıcı qurğular. Açıq sahələr üçün В-Iq zonasının ölçüləri elektrik qurğularının quraşdırılmasını nizamlayan və tənzimlə- yən qaydalara (ПУЭ) uyğun olaraq təyin edilməlidirlər.
• Nasos-kompressor və dolduru- cu bölmələrin otaqlarında sahəsi 200 m2-ə qədər (daxil olmaqla) olan otaqlar üçün, 100 kq-dən və otağın sahəsi 500 m2-ə qə- dər (daxil olmaqla) olduqda 250 kq-dən az olmayan toz hesabı ilə tozlu odsöndü- rənlər nəzərdə tutulmalıdırlar.

 

• Boş və doldurulmuş balonların yerləşdirilməsi üçün yükləmə-boşaltma meydançaları bilavasitə doldurucu bölmə- lərə əlavə edilmiş tikililərdə nəzərdə tu- tulmalıdır.

Meydançaların ölçüləri keçidlər nəzə- rə alınmaqla, doldurucu bölmənin iki günlük məhsuldarlığının balonlarda yer- ləşdirilməsi təmin edilməklə təyin olun- malıdır.

Yükləmə-boşaltma meydançalarının üstündə yanmayan materiallardan talvar, perimetri üzrə isə yarımçıq hasar (zərurət olduqda) nəzərdə tutulmalıdır.

Döşəmələr qığılcım verməyən, yanma- yan örtük materialları ilə nəzərdə tutul- malıdır.

Boşaltma qurğuları

• Dəmir yolu estakadasında bo- şaltma qurğularının sayı dəmir yolu sis- ternləri ilə qazın qeyri-müntəzəm daxil olması nəzərə alınmaqla (qeyri-müntə- zəmlik əmsalı 2,0-yə bərabər qəbul edil- məlidir) QDS-dən buraxılan qazın maksi- mum gündəlik miqdarından asılı olaraq təyin edilməlidir.

Boşaltma qurğularına xidmət etmək məqsədilə boşaltma qurğularını sistern- lərə birləşdirmək üçün yanmayan materi- allardan meydançası olan estakada nəzər- də tutulmalıdır. Estakadanın axırında ma- illiyi 450-dən artıq və eni 0,7 m-dən az ol-

mayan pilləkən nəzərdə tutulmalıdır. Pil- ləkənlərin, meydançaların və estakada- ların aşağıdan hündürlüyü 90 mm-dən az olmayan, başdanbaşa üzlük çəkilmiş, 1 m hündürlüyündə məhəccəri olmalıdır.

• Dəmir yolu sisternlərindən qazın boşaldılması üçün boru kəmərlərin- də bilavasitə QDS-in stasionar boru kəmərlərinin nəqliyyat vasitələrinin bo- şaltma qurğuları ilə birləşmə yerlərinin yaxınlığında nəzərdə tutulmalıdır:
  • maye fazasının boru kəmərlərində – əks klapan;

 

 

 

• buxar fazasının boru kəmərlərində – sürət klapanı;
• bağlayıcı qurğuya qədər – qazın qalığını boru kəməri sistemlərinə və ya üfürmə şamına ötürmək üçün bağlayıcı qurğusu olan ştuser.

Qazın şlanqsız boşaldılması (xüsusi konstruksiyalı metal boru kəmərləri ilə) zamanı sürət klapanının qoyulmamasına o şərtlə yol verilir ki, həmin konstruksiyanın etibarlığı əsaslandırılsın və istismar təş- kilatı ilə razılaşdırılsın.

• QDS-ə avtosisternlərdə daxil olan, qazın boşaldılması üçün, boşaltma kolonkaları nəzərdə tutulmalıdır və on- ların bağlanmaları avtosisternləri saxlama bazalarının çənlərinin maye və buxar fazalarının boru kəmərləri ilə birləşməsini dəmir yolu boşaltma qurğularındakı kimi bağlayıcı-qoruyucu armaturlardan təmin edilməlidir.

MKQ üçün çənlər

• MKQ-ni QDS-ə qəbul etmək və saxlamaq üçün təyin edilmiş çənlər, bu normaların 13-cü bölməsinin tələblərinə uyğun olmalıdırlar.

Çənlərin bağlanmaları ГОСТ 20448 standartında göstərilmiş müxtəlif markalı qazların ayrı-ayrı qəbul edilməsi və sax- lanması imkanı hesaba alınmaqla nəzərdə tutulmalıdır.

• Saxlama bazalarının tutumları QDS-in gündəlik məhsuldarlığından, çən- lərin doldurulma dərəcəsindən və qazdol- durucu stansiyalarda ehtiyat üçün saxla- nılan MKHQ-nin miqdarından asılı olaraq təyin edilməlidir. MKHQ-nin saxlanması üçün ehtiyat miqdarı qaz daxil olmadan, QDS-in hesabi iş vaxtından (t, gün,) asılı olaraq aşağıdakı düsturla təyin edilməli- dir:

Л

 

burada  L – mayeləşdirilmiş qaz tədarük

edən zavoddan QDS-ə qə- dər olan məsafə, km;

V – vaqonlarla yola salmaq üçün dəmir yolu ilə çatdırı- lan yüklərin gündəlik nor- mativ sürəti, km/gün (330 km/gün yol verilir);

t1 – yükün yola salınması və gəlib çatması ilə əlaqədar olan əməliyyatlara sərf olu- nan vaxt (1 gün qəbul edi- lir);

t2 – QDS-də istismar üçün ma- yeləşdirilmiş qaz ehtiyatı nəzərdə tutulan vaxt (yerli şəraitdən asılı olaraq 3–5 gün qəbul edilir)

Müvafiq əsaslandırmalar olduqda (nəqliyyat əlaqələrinin etibarsızlığı və s.) t2-nin 10 gündən artıq olmamaqla artırıl- masına yol verilir.

• QDS bilavasitə mayeləşdirilmiş qaz istehsal edən müəssisədən yaxınlıqda yerləşdirildikdə və qazın QDS-ə nəql olunması avtosisternlərdə və ya boru kə- mərləri ilə həyata keçirildikdə, həmçinin AQDS üçün maye qazı QDS-dən almaqla t-nin 2 günə qədər azaldılmasına yol veri-

QDS sənaye müəssisəsinin ərazisində yerləşdirildikdə mayeləşdirilmiş qaz ehti- yatı, həmin müəssisə üçün ehtiyat yanaca- ğı saxlanması üzrə qəbul edilmiş norma- tivdən asılı olaraq təyin edilməlidir.

• QDS-də mayeləşdirilmiş qazlar üçün çənlər yerüstü və yeraltı qoyula bilərlər.

Yerüstü o çənlər hesab edilir ki, hansı- larda aşağı hissə yerin səthi ilə bir səviy- yədə və ya bitişik ərazilərin planlaşdırma ölçülərindən yuxarıda yerləşir.

Yeraltı yerləşdirilmiş çənlər o çənlər

 

т=     + т1 + т2

В

 

,                 (7)

 

hesab  edilir  ki,  hansılarda  yuxarı  hissə

torpağın planlaşdırma ölçülərindən 0,2 m- dən az olmamaqla aşağıda yerləşir.

 

 

 

Yuxarı hissəsi 0,2 m-dən az olmayan hündürlükdə torpaqla örtülən və divar- larından torpaq tökümünün kənarına qə- dər eni 6 m-dən az olmayan yerüstü çən- lər yeraltı çənlərə bərabər tutulurlar.

Çənlərin otaqlarda yerləşdirilməsinə yol verilmir.

Qeyd. Çənin divarlarından 6 m məsafədə olan ərazilər çənə bitişik ərazi hesab edilir.

 

• Çənlər boşaltma qısa boru qo-

 

Cədvəl 15

 

QDS-də çənlərin ümumi tutumu, m3	Qrupda çənlərin ümumi tutumu, m3
2000-nə qədər 2000-dən      yuxarı 8000-ə qədər	1000 2000

Çən qrupları arasındakı maksimum məsafələr cədvəl 16 üzrə qəbul edilməli- dirlər.

 

luna  tərəf  2-3 0 00

dırlar.

 

mailliklə  qoyulmalı-

 

Cədvəl 16

 

 

 

• Yerüstü çənlər stasionar metal pilləkənli meydançalar düzəltməklə yan- mayan materiallardan (odadavamlıq müd- dəti 2 saatdan az olmamaqla) hazırlanmış dayaqlar üzərində qoyulmalıdırlar.

Meydançalar armaturlardan, cihazlar- dan və lyuklardan hər iki tərəfə nəzərdə tutulmalıdır. Ventilyasiya üçün qoyulan ştuserə meydança bir tərəfdən nəzərdə tutulmalıdır.

Meydançalar və pilləkənlər bu norma- ların 10.40. bəndində nəzərdə tutulan tə- ləblərə uyğun olaraq yerinə yetirilməli- dirlər.

Bir neçə çən üçün bir meydança dü- zəldildikdə pilləkənlər meydançaların başlanğıcında nəzərdə tutulmalıdır. Mey- dançanın uzunluğu 60 m-dən artıq ol- duqda onun orta hissəsində əlavə pilləkən nəzərdə tutulmalıdır. Pilləkənlər torpaq bəndindən kənara çıxarılmalıdırlar.

• Yerüstü çənlər günəş şüası ilə qızmadan mühafizə olunmalıdırlar (məsə- lən çənləri ağ və ya gümüşü rəngli boya ilə rəngləmək, bu normaların 91. bən- dinə uyğun olaraq su ilə soyutmaq).
• Yerüstü çənlər qrup şəklində, bir qayda olaraq, QDS-in meydançasının planlaşdırma qiymətlərinin aşağı sahələ- rində yerləşdirilməlidirlər. Yerüstü çənlə- rin qrupda maksimum ümumi tutumu cədvəl 15-ə uyğun olaraq qəbul edilməli-

 

 

 

 

 

 

 

 

•  

Qrupda çənlərin ümumi tutumu, m3 Yerüstü yerləşdiril- miş qruplarda axı- rıncı çənlərin xarici səthləri aralarındakı məsafələr, m 200-ə qədər 5 200-dən yuxarı  700-ə 10 qədər   700-dən yuxarı 2000-ə 20 qədər

• Qruplar daxilində yerüstü çənlər arasındakı məsafələr bir sırada dayanan çənlərin ən böyüyünün diametrindən az, çənlərin diametri 2 m-ə qədər olduqda isə 2 m-dən az olmamalıdır.

Đki və daha çox sırada yerləşdirilən, yerüstü çənlərin sıraları arasındakı məsa- fələr 10 m-dən az olmamaqla, ən böyük çənin uzunluğuna bərabər qəbul edilməli- dir.

• Yerüstü çənlərin hər qrupu üçün, perimetri üzrə qapalı torpaq bəndi və ya qrupda çənlərin tutumunun 85%-nə hesablanmış, yanmayan materiallardan (məsələn, kərpicdən, but daşından, beton- dan və ), hündürlüyü 1 m-dən az olma- yan hasar nəzərdə tutulmalıdır. Torpaq bəndinin yuxarıdan eni 0,5 m-dən az ol- mamalıdır. Çənlərdən torpaq bəndinin da- banına və ya hasara qədər olan məsafələr 1 m-dən az olmamaqla, yaxınlıqdakı çə- nin diametrinin yarısına bərabər olmalı- dır.

Çənlərin yerləşdiyi ərazilərə daxil ol- maq üçün, torpaq bəndinin və ya hasara alan divarın hər iki tərəfində ayrı-ayrı yerlərdə, hər qrup üçün ikidən az olma-

 

 

 

maqla, eni 0,7 m olan pilləkənlər – keçid- lər nəzərdə tutulmalıdır.

• Yeraltı yerləşdirmək üçün an- caq silindrik çənlərin nəzərdə tutulması- na yol

Ayrı-ayrı yeraltı çənlər arasındakı mə- safələr 1 m-dən az olmamaqla, yaxındakı daha böyük çənin diametrinin yarısına bərabər olmalıdır.

• Torpaqla örtülən yeraltı və yer- üstü çənlər, bir qayda olaraq, bilavasitə torpaq üzərində qoyulmalıdırlar.

Yararsız torpaq şəraitində aşağıdakı hallarda, çənlər üçün bünövrələr nəzərdə tutulmalıdır: bünövrə yerləşən dərinlikdə qrunt suları və ya qruntun yükdaşıma qa-

biliyyəti 0,1MPa-dan (1 kq/sm2-dən) az

olduqda və ya çən şişən qrunta söykən- dikdə və s.

Çənlərin altında yanmayan material- lardan, məsələn, daşdan, betondan, dəmir- betondan və s. bünövrələr nəzərdə tutul- malıdır.

Çənlərin örtülməsi tərkibində üzvi qa- rışıqlar olmayan qumlu və ya gilli qruntla nəzərdə tutulmalıdır.

• Yeraltı çənlər şişən qruntda yerləşdirildikdə, həmin qruntlar donma dərinliyinə qədər qumlu qruntla əvəz olunmalıdır, qrunt sularının səviyyəsi yüksək olan yerlərdə isə (çənin aşağı sət- hindən yuxarı) çənlərin yuxarı qalxmasını aradan qaldıra bilən tədbirlər nəzərdə tu- tulmalıdır.
• Çənlər korroziyadan mühafizə olunmalıdırlar:
  • yeraltı çənlər – ГОСТ 602 stan- dartının tələblərinə və müəyyən edilmiş qaydada təsdiq olunmuş normativ-texniki sənədlərə uyğun olaraq;
  • yerüstü çənlər – tikinti aparılan rayonun hesabi temperaturunda bayır işləri üçün təyin edilmiş ikiqat astarlama və iki-qat boya məhlulu, lak və ya emalla örtülməklə.

 

QDS-in texnoloji avadanlıqları

• Qazdoldurma stansiyalarının boru kəmərləri üzrə maye və buxar fa- zalarının nəql edilməsi ücün nasoslar, kompressorlar və ya buxarlandırıcı qurğu- lar nəzərdə tutulmalıdır.

Təbii qaz enerjisinin MKHQ-nin bo- şaldılması və doldurulması üçün istifadə edilməsinə yol verilir, hansılarda ki, 450S temperaturda doymuş buxarların təzyiqi 1,2MPa-dan (12kqq/sm2-dən) artıq olmur. Bu halda boşaldılan çənlərdə təbii qazın parsial təzyiqi 0,2 MPa-dan (2kqq/sm2- dən) artıq olmamalıdır. Böyük parsial təz- yiqdə, ancaq 0,5MPa-dan (5kqq/sm2-dən) yuxarı olmamaqla MKHQ-nin tərkibində olan komponentlərə nəzarət edilməsi nə- zərdə tutulmalıdır. Bu halda təbii qazda olan etan – etilen fraksiyalarının miqdarı 5%-dən artıq olmamalıdır, mayeləşdiril- miş  qazlarda  metanın  miqdarı  isə  K1

%(mol), aşağıdakı  düsturla  təyin edilən

kəmiyyətdən artıq olmamalıdır.

K1=0,05K2+0,35,                    (8)

burada K2  – MKHQ-də butan fraksiya-

larının qatılığı, % (mol).

• Kompressorlar qızdırılan otaq- larda yerləşdirilməlidirlər.

Nasoslar və kompressorlar yerləşdiri- lən otaqların döşəmələri bitişik ərazilərin planlaşdırma qiymətlərindən 0,15 m-dən az olmamaqla yuxarıda olmalıdır.

• Nasoslar və kompressorlar di- gər avadanlıqların bünövrələri və bina- ların divarları ilə əlaqəsi olmayan bünöv- rələr üzərində qoyulmalıdırlar.

Bir sırada iki və daha çox nasos və ya kompressor yerləşdirildikdə məsafələr, m-lə, aşağıda göstərilənlərdən az olma- maqla nəzərdə tutulmalıdırlar:

• xidmət olunan tərəfdən əsas keçidin eni ××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××× 1,5;
• nasoslar arasında məsafə××××××××××××××××0,8;
• kompressorlar arasında məsafə××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××× 1,5;

 

 

 

• nasoslar və kompressorlar arasındaməsafə×××××××××××××××××××××××××××××××× 1,0;
• nasoslardan və kompressor-

lardan otaqların divarlarına

qədər məsafə××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××1,0.

• Nasosların və kompressorların sorma boru kəmərlərində bağlayıcı qurğu- lar, təzyiqli boru kəmərlərində isə bağla- yıcı qurğular və əks klapanlar nəzərdə tu- tulmalıdırlar.

Nasoslardan qabaqda üfürmə boru kə- mərləri ilə süzgəclər, nasoslardan arxada isə təzyiqli kəmərlər üzərində üfürmə boru kəmərləri nəzərdə tutulmalıdır, han- sılar ki, süzgəclərin üfürmə boru kəmər- ləri ilə birləşdirilməsinə yol verilir. Na- sosların təzyiqli kollektorunda nasosun sorma boru kəməri ilə birləşdirilmiş bo- şaltma qurğusu nəzərdə tutulmalıdır. Boşaltma qurğusunda bağlayıcı armatur- un qoyulmasına yol verilmir.

Kompressorların sorma xətləri üzərin- də kondensatyığıcıları, kompressorlardan arxada isə, basqılı xətlər üzərində yağayı- rıcıları nəzərdə tutulmalıdır. Kondensat- yığıcıları, səviyyə siqnalizatorları və dre- naj qurğuları ilə təchiz olunmalıdırlar.

Kondensatyığıcılarında qazın maksi- mal səviyyəsində kompressorun saxlan- masını təmin etmək üçün, səviyyə siqnali- zatorları kompressorla bloklanmalıdırlar.

• Kompressorlar və nasoslar, on- ların texniki pasportlarında nəzərdə tutul- muş bütün hallarda, həmçinin aşağıdakı hallarda elektrik mühərriklərini dövrədən ayıra bilən avtomatika ilə təchiz olunma- lıdırlar:
  • otaqlara qaz toplandıqda bu norma- ların 104. və 10.105. bəndlərinin gös- tərişlərinə uyğun olaraq;
  • nasosun və kompressorun basqılı xətlərində təzyiq 1,6MPa-dan (16 kqq/sm2dən) yuxarı olduqda;
  • doldurulan çənlərdə maksimum sə- viyyə əldə edildikdə (çənləri doldurmaq məqsədi ilə nəzərdə tutulan aqreqatlar üçün).

 

• Buxarlandırıcılar (istilik-müba- diləedicilər), bu normaların 11.25. bən- dində göstərilən hallarda, həmçinin çənlər buxarlandırıcılar vasitəsi ilə dolduru- larkən doldurulan çənlərdə qazın səviy- yəsi maksimum həddə çatdıqda buxar- landırıcıların saxlanmasını təmin edən, avtomatika ilə təchiz olunmalıdırlar.
• Elektrik mühərriklərinin nasos- larla və kompressorlarla birləşdirilməsi muftalı dielektrik aralıqlar və şaybalarla nəzərdə tutulmalıdır.

Mövcud nasos-kompressor bölmələ- rinin yenidənqurulması zamanı mühərri- kin nasosla və kompressorla çivli qayış ötürməsi ilə birləşməsinin saxlanmasına o şərtlə yol verilir ki, qığılcım əmələ gəlmə ehtimalı aradan qaldırılsın.

• Doldurucu sexin avadanlıqları, bir qayda olaraq, boşaltmaq, doldurmaq, balonların doldurulmasına nəzarət etmək və kipliyinin yoxlanılması üzrə əməliy- yatların mexanikləşdirilmiş kompleks şə- kildə yerinə yetirilməsi təmin edilmək şərtilə qəbul edilməlidirlər.
• Balonların doldurulma dərəcə- sinə nəzarət olunması, onların doldurul- masının çəki ilə və ya digər üsullarla apa- rılmasından asılı olmayaraq bütün balon- ların doldurulma dəqiqliyi (100%) təmin edilməklə nəzərdə tutulmalıdır.

Đlin soyuq vaxtlarında balonların kip- liyinin yoxlanılmasını təmin etmək məq- sədi ilə qazın qızdırılması üçün qurğu nə- zərdə tutulmasına yol verilir.

• Həddindən artıq doldurulmuş balonlardan qazın və buxarlanmayan qa- zın boşaldılması üçün, aşağıdakı yerlərdə çənlər nəzərdə tutulmalıdır:
  • saxlama bazalarının hüdudlarında – çənlərin ümumi tutumu 10 m3-dən yuxarı olduqda;
  • doldurma sexinin binasından 3 m- dən az  olmamaqla  məsafədə  (nəqliyyat

 

 

 

hərəkəti  olmayan  ərazilərdə)  –  çənlərin ümumi tutumu 10 m3-ə qədər olduqda.

• Qaz təsərrüfatına məxsus olan qazbalonlu avtomobillərin və avtosistern- lərin MKHQ ilə doldurulması üçün, ümu- mi meydançalarda yerləşdirilməklə, dol- durucu və doldurma kolonkaları nəzərdə tutulmalıdır. Doldurma kolonkalarının QDS-in ərazilərindən kənarda QDS-in hasarlarından 20 m-dən az olmayan mə- safədə nəzərdə tutulmasına yol
• Maye və buxar fazalarının boru kəmərlərində bilavasitə avtomobillərin doldurma qurğuları ilə kolonkaların stasi- onar boru xətlərinin birləşmə yerlərindən yaxınlıqda doldurucu və doldurma qurğu- larının kipliyi pozulduqda, qazın atmosfe- rə daxil olmasının qarşısının alınmasını təmin edən xüsusi klapanlar nəzərdə tu- tulmalıdır.

Qazın şlanqsız üsulla doldurulması (boşaldılması) zamanı göstərilən klapan- ların qoyulmamasına o şərtlə yol verilir ki, qəbul olunmuş konstruksiyaların eti- barlılığı əsaslandırılsın və istismar təşki- latı ilə razılaşdırılsın.

• Avtosisternlərin doldurulma dərəcəsini yoxlamaq üçün avtotərəzilər nəzərdə tutulmalıdır.

Qızdırılmış qaz istifadə edildikdə onun temperaturuna nəzarət olunmalıdır ki, 450S-dən yuxarı qalxmasın.

• Kolonkalara verilən maye və buxar fazalarının boru kəmərlərində ko- lonkalardan 10 m-dən az olmayan məsa- fədə, bağlayıcı qurğular nəzərdə tutulma- lıdır.
• MKHQ-nin qızdırılması üçün otaqdan kənarda nəzərdə tutulan buxar- landırıcılar və istilikmübadiləedicilər (sonradan – buxarlandırıcı  qurğular) MKHQ-nin saxlama çənlərindən 10 m- dən, nasos kompressor bölməsinin və ya doldurma    sexinin    binalarının    divar-

 

larından isə 1 m-dən az olmayan məsafə- də yerləşdirilməlidirlər.

• Otaqlarda yerləşdirilən buxar- landırıcı qurğular, doldurma sexinin bina- sında və ya həmin binanın qaz sərfedən qurğular olan yerlərində ayrı-ayrı otaq- larda və ya A kateqoriyalı binalar üçün qoyulmuş tələblərə cavab verən, ayrılıqda yerləşən otaqda qoyulmalıdırlar. Bu halda daimi xidmət işçisi olmayan QDS-in otaq- larında yerləşdirilən buxarlandırıcı qurğu- lar, QDS-in xidmət işçisi olan otaqlarında yerləşdirilən, texnoloji proseslərə nəzarət edən əvəzedici cihazlarla təchiz edilməli- dirlər.
• Məhsuldarlığı 200kq/saata qə- dər olan buxarlandırıcı qurğuların nasos- kompressor bölməsində və ya bilavasitə yeraltı və yerüstü çənlərin boğazlarının qapaqlarında (ştuserlər üzərində), həm- çinin saxlama bazasının hüdudlarında çənlərdən 1 m-dən az olmayan məsafədə yerləşdirilməsinə yol
• Buxarlandırıcılar arasındakı məsafə buxarlandırıcının diametrindən az olmamaqla qəbul edilməlidir, ancaq bü- tün hallarda 1 m-dən az olmamalıdır.
• QDS-də açıq alov işlədilməklə buxarlandırıcı qurğuların nəzərdə tutul- masına yol

Qaz kəmərləri, armaturlar və NÖC

• QDS-in qaz kəmərləri ГОСТ 20448 standartında nəzərdə tutulmuş müxtəlif markalı qazın ayrı-ayrılıqda qə- bul olunması, saxlanması və verilməsinin nəzərə alınması təmin edilməklə layihə- ləndirilməlidirlər.

Qaz kəmərlərinin nasos-kompressor və doldurucu bölmələrə girişində binanın xaricində 5 m-dən az və 30 m-dən artıq olmayan məsafədə elektrik intiqalı olan bağlayıcı qurğu nəzərdə tutulmalıdır.

• Maye və buxar fazalarının işçi təzyiqi 1,6 MPa-ya (16kqq/sm2-ə) qədər

 

 

 

olan qaz kəmərləri bu normaların 13-cü bölməsində göstərilmiş tələblərə uyğun olaraq, polad borulardan nəzərdə tutulma- lıdır.

QDS-in boşaltma və doldurma qur- ğularının birləşdirilməsi üçün, bir qayda olaraq, tələb olunan təzyiqdə və tempe- raturda qazın dayanıqlı nəql olunmasını təmin edən rezin və rezin parçalı şlanqlar nəzərdə tutulmalıdır.

• QDS-in istehsalat zonasında qaz kəmərlərinin çəkilmə hündürlüyü ye- rin səviyyəsindən 0,5 m-dən az olmamaq- la, yanmayan materiallardan olan dayaq- lar üzərində yer səthindən yuxarı nəzərdə tutulmalıdır.

Qaz kəmərlərinin QDS-in əsas isteh- salat binalarının xarici divarları ilə (metal üzlük çəkilmiş və polimer istiləndiricisi olan panel divarlardan başqa), pəncərə yerlərindən 0,5 m aşağı və ya yuxarı və qapı yerlərindən 0,5 m yuxarı çəkilməsinə yol verilir. Belə hallarda armaturların, flanslı və yivli birləşmələrin, pəncərə və qapı yerlərinin altında və üstündə yerləş- dirilməsinə yol verilmir.

Qaz kəmərləri xarici divarlardan keç- dikdə bu normaların 6.19. bəndinin tələb- ləri nəzərə alınmalıdır.

• Qaz kəmərlərinin və digər kommunikasiyaların В-Ia sinfinə aid edi- lən, partlayış təhlükəli zonalarda yerləşən otaqları partlayış təhlükəsi olmayan zona- ların otaqlarından ayıran divarlardan ke- çidləri, partlayış təhlükəsi olan otaqlar tə- rəfdən kipkəclər qoymaqla futlyarlarda kipləşdirilmiş vəziyyətdə nəzərdə tutul- malıdırlar.
• Mayeləşdirilmiş qazların boru kəmərlərinin hidravliki hesabatı bu nor- maların məlumat üçün olan əlavə 4-nə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.
• Maye fazasının bağlayıcı qur- ğularla əhatə edilmiş, yer səthindən yuxa- rı çəkilən qaz kəməri sahələrində, boru kəmərləri günəş şüaları ilə qızdıqda təz-

 

yiqin artmasından mühafizə olunmaq üçün bağlayıcı qurğuya paralel olaraq saxlama bazalarının çənlərinə qazın bura- xılmasını təmin edən, əks klapanın və ya qoruyucu klapanın qoyulması nəzərdə tu- tulmalıdır. Bu halda qoruyucu klapandan qazın atılması yerin səthindən 3 m-dən az olmayan hündürlükdə, şamdan nəzərdə tutulmalıdır.

• Nasos-kompressor, doldurma və boşaltma, balonların deqazasiyası, rəngləmə, həmçinin A kateqoriyalı digər otaqlarda otağın havasında qazın təhlükəli qarışığını xəbər verən siqnalizatorlar nə- zərdə tutulmalıdır.
• MKHQ-nin yeraltı və yerüstü çənləri üçün təzyiq altında işləyən tutum- ların (qabların) quruluşunu və təhlükəsiz istismarını tənzimləyən normativ sənədin göstərişlərinə əsasən, NÖC və qoruyucu armaturlar nəzərdə tutulmalıdırlar.
• Qoruyucu klapanların buraxma qabiliyyəti (qoruyucu klapanlardan atılan qazın miqdarı) yerüstü çənlər üçün, yanğın vaxtı ətraf mühitin temperaturu 6000S olduqda,  yerüstü  çənlər  ilə  ətraf

mühitin arasındakı istilik mübadiləsi şəraitində təyin edilməlidir, yeraltı çənlər üçün isə yerüstü çənlər üçün təyin edilmiş hesabi buraxma qabiliyyətinin 30%-i ölçüsündə, qəbul edilməlidir.

• Çənlərin klapanlarından qazın atılması üfürmə (atqı) boruları vasitəsilə nəzərdə tutulmalıdır. Atqı boruları yer- üstü çənlərin xidmət meydançalarının örtüyündən və ya yeraltı çənlərin üzərinə tökülmüş torpağın səthindən 3 m-dən az olmamaqla hesabatla təyin edilən hün- dürlüyə çıxarılmalıdır. Bir neçə qoruyucu klapanın bir atqı boru xəttinə birləşdiril- məsinə yol

Atqı boru kəmərlərinin uclarında, at- mosfer yağıntılarının həmin boru kəmər- lərinə daxil olmasını və qazın axın isti- qamətinin aşağı salmasını aradan qaldıra bilən başlıqlar nəzərdə tutulmalıdır.

 

 

 

Qoruyucu klapanların atqı boru kə- mərlərində bağlayıcı qurğuların qoyulma- sına yol verilmir.

• Yeraltı çənlərin qoruyucu və bağlayıcı armaturlarını tənzimləyən NÖC, çənin torpaqla örtülmüş hissəsi üzərində qoyulmalıdır və onların zədələnmədən mühafizəsi nəzərdə tutulmalıdır.

Su təchizatı, kanalizasiya, istilik təchizatı və ventilyasiya

• QDS-in su təchizatı, kanali- zasiya, istilik təchizatı və ventilyasiyası layihələndirilərkən СНиП 04.01, СНиП 2.04.02, СНиП 2.04.03, СНиП 2.04.05, МСН 4.02-02, МСН 2.02-01 normativ sənədlərinin və bu bölmənin tələbləri ye- rinə yetirilməlidir.
• QDS-də yanğının söndürül- məsi üçün, su ehtiyatı saxlanılan rezer- vuarlar, nasos stansiyası və yanğın hi- drantları olan yüksək təzyiqli həlqəli xa- rici su kəməri sisteminin çəkilməsi nəzər- də tutulmalıdır.

Saxlama bazasında çənlərin ümumi tutumu 200 m3 və az olduqda, yanğının söndürülməsi üçün alçaq təzyiqli su kəməri sistemi və ya yanğınların söndü- rülməsi su  yövzələrindən nəzərdə tutul- malıdır.

• QDS-də xarici yanğınların sön- dürülməsi üçün su sərfləri cədvəl 17 üzrə qəbul edilməlidir.

 

siyası etibarlığına görə I kateqoriyaya aid edilməlidir.

QDS-in elektrik təchizatı bir mənbə- dən həyata keçirildikdə, daxili yanma mü- hərrikli ehtiyat yanğın nasoslarının qo- yulması nəzərdə tutulmalıdır.

• MKHQ yerüstü çənlərdə sax- lanılan QDS-də çənlərin ümumi tutumu

200 m3-dən artıq olduqda, çənlərin sta- sionar avtomatik soyudulma sistemi nə-

zərdə tutulmalıdır, hansı ki, 75 dəqiqə ər- zində çənlərin bütün yan və baş səth- lərinin intensiv suvarılması 0,1 l/(san·m2) su sərfi ilə və armaturları olan baş tərəflər üçün 0,5 l/(san·m2) su sərfi ilə təmin edil- məlidir.

Qrupda çənlər bir sırada yerləşdikdə su sərfi üç çənin və bir qrupda çənlər iki sırada yerləşdikdə altı çənin eyni vaxtda suvarılması hesabı ilə  qəbul  edilməlidir və cədvəl 17-də göstərilmiş sərflərə əlavə olaraq nəzərə alınmalıdır.

Xarici yanğınların söndürülməsinə və çənlərin suvarılmasına sərf olunan suyun ümumi miqdarı təyin edilərkən, hidrant- lardan sərf olunan suyun miqdarı cədvəl 17-də göstərilən su sərflərinin 25%-i miq- darında nəzərə alınmalıdır.

• Boşaltma estakadalarında yan- ğınların söndürülməsi QDS üçün yanğına qarşı qəbul edilmiş su təchizatı siste- mindən səyyar vasitələrlə nəzərdə tutul- malıdır.

 

Cədvəl 17

 

Saxlama bazasında maye- ləşdirilmiş qaz çənlərinin ümumi tutumu, m3	Su sərfi, l/san, rezervuarlarla
	yerüstü	yeraltı
200-ə (daxil olmaqla) qədər	15	15
1000-ə  (daxil  olmaqla) qə-	20	15
dər
2000-ə (daxil olmaqla) qə-	40	20
dər
2000-dən    yuxarı,      ancaq	80	40
8000-dən artıq olmamaqla

10.90. QDS-də yanğına qarşı yerüstü rezervuarlarla nəzərdə tutulan nasos stan-

 

• Partlayış-yanğın təhlükəli  A

kateqoriyalı binalardan, həmçinin В-Iq sinfinə aid edilən QDS-in xarici qurğu- larından və tikililərindən 50 m radiusda olan zonada su quyuları iki qapaqla nə- zərdə tutulmalıdırlar, qaz sızmasında qa- zın quyulara daxil olmasına yol vermə- mək üçün, qapaqlar arasındakı boşluq 0,15m-dən az olmamaqla qum qatı ilə doldurulmalıdır və ya digər materialla kipləşdirilməlidir.

• QDS-də istehsalat  və  məişət kanalizasiyası nəzərdə tutulmalıdır.

 

 

 

• QDS-in kanalizasiya sistemi layihələndirilərkən məişət və istehsalat tullantı sularının (mümkün olduqda) bir yerdə kənar edilməsi və çirklənməmiş is- tehsalat sularının, həmçinin çirklənmiş is- tehsalat sularının yerli təmizləyici qurğu- larda təmizləndikdən sonra təkrar istifadə olunması nəzərdə tutulmalıdır.
• Çənlərin, avtosisternlərin və balonların buxara verilməsindən (yuyul- masından) sonra, tullantı suları durul- ducudan keçməklə, istehsalat kanalizasi- yasına axıdılmalıdır. Durulducunun kons- truksiyası tərkibcə neft məhsullarına ox- şar olan üzən çirkabların tutulmasına im- kan verməlidir.
• Yerüstü suların, həmçinin çən- lər hidravliki üsulla sınaqdan keçirildik- dən sonra əmələ gələn çirkab sularının torpaq bəndi olan saxlama bazalarının ərazilərindən kənarlaşdırılması, hidravliki rəzəsi olan yağış suqəbuledicilərindən keçməklə həmin ərazilərin planlaşdırıl- ması hesabına nəzərdə tutulmalıdır.
• Partlayış-yanğın təhlükəsi A kateqoriyasına aid edilən otaqlardan kə- nar edilən istehsalat tullantı sularının çı- xışlarında hidravliki rəzəsi olan quyular nəzərdə tutulmalıdır. Bu binalardan, həm- çinin В-Iq sinfinə aid edilən partlayış- yanğın zonalı QDS-in xarici qurğuların- dan və tikililərindən 50 m-ə qədər radiusda olan zonada kanalizasiya quyu- ları iki qapaqla nəzərdə tutulmalıdırlar. Qaz sızmasında qazın quyulara daxil olmasına yol verməmək üçün qapaqlar arasındakı boşluq 0,15 m-dən az olmamaqla qum qatı ilə doldurulmalıdır və ya digər materialla kipləşdirilməlidir.
• QDS-in ərazilərində istilik şə- bəkələrinin boru kəmərləri, bir qayda ola- raq, yer səthindən yuxarı nəzərdə tutul- malıdır. Yer səthindən yuxarı çəkilmənin yerinə yetirilməsi  mümkün  olmadıqda,

 

ayrı-ayrı sahələrdə yeraltı çəkilməyə yol verilir.

• Partlayış-yanğın təhlükəsiz- liyi üzrə A kateqoriyalı istehsalat otaqla- rının daxilində istilik kəməri sistemləri- nin çəkilməsi açıq nəzərdə tutulmalıdır. Boru kəmərlərinin ştrabda çəkilməsinə yol
• Partlayış-yanğın təhlükəsizliyi üzrə A kateqoriyalı bağlı otaqlar üçün süni axın-sorma ventilyasiya sistemi nə- zərdə tutulmalıdır. Hesabi hava mübadi- ləsini təmin etmək üçün, otaqların yuxarı zonalarında deflektorlar qoymaqla, təbii ventilyasiya qurulmasına yol Đş vaxtı olmayan hallarda həmin otaqlarda təbii və ya qarışıq ventilyasiya nəzərdə tutulmasına yol verilir.
• Nasos-kompressor, buxarlan- dırıcı, doldurucu bölmələrinin otaqların- da, balonların deqazasiya və rəngləmə bölmələrində iş vaxtında bir saat ərzində on dəfədən az olmamaqla, iş vaxtı olma- yan hallarda isə üç dəfədən az olmamaqla hava mübadiləsi nəzərdə tutulmalıdır.
• Mayeləşdirilmiş qaz tədavül olunan, A kateqoriyalı istehsalat otaqla- rından sormalar, otağın aşağı və yuxarı zonasından nəzərdə tutulmalıdır, bu halda aşağı zonadan yerli sormalarla çıxarılan havanın miqdarı nəzərə alınmaqla, çıxa- rılan havanın normalaşdırılan həcminin 2/3-si götürülməlidir. Sorma ventilyasiya- sının ümummübadilə sisteminin boşluq- ları döşəmədən 0,3 m səviyyədə nəzərdə tutulmalıdır.
• Qəza ventilyasiyası      СНиП
  • normativ sənədinin tələblərinə uyğun olaraq nəzərdə tutulmalıdır. Qəza ventilyasiyasının işə salınması otağın ha- vasında qazın təhlükəli qatılığını xəbər verən, cihazlardan avtomatik nəzərdə tu- tulmalıdır. Bu halda havanın kənar edil- məsi otağın aşağı zonasından nəzərdə tu- tulmalıdır. Qəza sorma ventilyasiyası işə

 

 

 

salınmaqla eyni vaxtda nasosların və kompressorların elektrik intiqallarının dövrədən açılması təmin edilməlidir.

Qeyd. Otağın havasında qazın təhlükəli qatılığı, qazın alovlanma qatılığının aşağı həddinin 20% artıq qatılığı kimi qəbul edilməlidir.

 

• Partlayış-yanğın təhlükəsizliyi üzrə A kateqoriyalı istehsalat otaqlarında qoyulan nasosların, kompressorların və digər avadanlıqların elektrik intiqalları sorma sistemlərinin ventilyatorları ilə elə bloklaşdırılmalıdır ki, ventilyasiya kəsil- diyi zaman, onlar işləməsin.
• Đki saatdan az vaxtda xidmət işçiləri olan QDS-in qızdırılmayan isteh- salat otaqlarında, təbii ventilyasiyanın xa- rici divarların aşağı hissəsində yerləş- dirilən barmaqlıqlardan nəzərdə tutulma- sına yol
• Konstruksiyalarında yerli sor- malar olan avadanlıqlardan, havanın çıxa- rılması ayrı-ayrı ventilyasiya sistemləri ilə nəzərdə tutulmalıdır.

Qazdoldurucu məntəqələr

• Qazdoldurucu məntəqələr (QDM) əsasən avtomobil nəqliyyatı ilə daxil olan MKHQ-ni qəbul etmək, sax- lamaq və istehlakçılara MKHQ-nin ba- lonlarda buraxılmasını təmin etmək üçün nəzərdə
• QDM-in binalarının, qurğu- larının və tikililərinin layihələndirilməsi bu yarımbölmənin əlavə göstərişləri nəzə- rə alınmaqla, analoji olaraq QDS-in eyni təyinatlı obyektlərinə və qurğularına irəli sürülən tələblərə uyğun olaraq yerinə ye- tirilməlidir.
• QDM-də saxlama bazalarının tutumları bu normaların 44. və 10.45. bəndlərinə uyğun olaraq təyin edilmə- lidirlər. Bu halda qaz ehtiyatı, QDM-in 2 günlük məhsuldarlığından az olmamaq şərti ilə qəbul edilməlidir.

 

• QDM, bir qayda olaraq, yaşa- yış məskənləri ərazilərində, imkan daxi- lində yaşayış zonası istiqamətlərində kü- lək tutmayan tərəfdə yerləşdirilməlidir.
• QDM-in tikintisi üçün sahə- lərin seçilməsi QDM-in hasarından xaric- də, tikililərdən eni 10 m-dən az olmayan azad zona təmin edilməklə yerinə yetiril- məlidir. Göstərilən tələblər genişləndiri- lən və yenidən qurulan QDM-ə aid edil-
• QDM-in əraziləri istehsalat və köməkçi zonalara bölünür; hansılarda ki, texnoloji prosesdən asılı olaraq MKHQ- nin qəbul edilməsi, saxlanılması və isteh- lakçılara buraxılması üçün aşağıdakı əsas binaları və qurğuları nəzərdə tutulmalıdır:

istehsalat zonasında:

• qazın boşaldılması üçün kolonkalar;
• MKHQ saxlamaq üçün çənləri olan saxlama bazası;
• boş və doldurulmuş balonları yerləş- dirmək üçün yükləmə-boşaltma meydan- çası olan doldurucu sex;
• nasos-kompressor və hava kom- pressor qurğuları;
• buxarlandırıcı (istilikmübadiledici) qurğu;
• buxarlanmayan qazların balon- lardan boşaldılması üçün çənlər;
• QDM-in texnoloji sxemlərinə uy- ğun olaraq MKHQ-nin maye və buxar fazalarının hərəkət etdirilməsi üçün meydançadaxili boru kəmərləri

köməkçi zonada:

• daxilində mexaniki emalatxana, san- texniki nasosxana, inzibati-təsərrüfat və digər otaqlar yerləşdirilməklə istehsalat- köməkçi bina;
• transformator yarımstansiyası;
• qazanxana (əgər mövcud istilik təc- hizatı mənbələrinə birləşdirmək mümkün deyilsə);
• avtomobillərin açıq dayanması üçün meydança;

 

 

 

• yanğına qarşı su ehtiyatı saxlamaq üçün rezervuarlar;
• anbar və digər məqsədlər üçün otaq-

lar;

Köməkçi zonada yerləşdirilən bina- ların və qurğuların siyahısı, layihələrin texniki şərtlərinə uyğun olaraq dəqiq- ləşdirilməlidir.

Qaz təsərrüfatının istismar xidmətinin QDM-in ərazisinə birləşdirməklə yerləş- dirilməsinə yol verilir.

• QDM-də MKHQ-ni saxlamaq üçün yerləşdirilən çənlərdən QDM-ə aid olmayan binalara və qurğulara qədər olan minimum məsafələr cədvəl 18 üzrə, yol- lara qədər isə cədvəl 19 üzrə qəbul edil- məlidirlər.

Müxtəlif tutumlu çənləri olan saxla- ma bazalarına qədər olan məsafə ən bö- yük tutumlu çənlər üzrə qəbul edilməlidir.

• QDM-in ərazisində yerləşdi- rilən bina və qurğular arasındakı minimal məsafələr QDS üçün olduğu kimi, cədvəl 14 üzrə qəbul edilməlidir.

QDM-də mayeləşdirilmiş qazın sax- lanması üçün yerləşdirilmiş çənlərin ümu- mi tutumu 50 m3-dən az olduqda, göstə- rilən məsafə aralıq balon anbarları üçün olduğu kimi, cədvəl 20 üzrə qəbul edil- məlidir.

Yarımstansiyaların binalarına qədər olan məsafələr cədvəl 14-ün qeydinə uy- ğun olaraq qəbul edilməlidir.

QDM-in ərazisində yerləşən binalar- da, QDM-ə aid olmayan istehsalat və ya- şayış otaqlarının yerləşdirilməsinə yol ve- rilmir.

Aralıq balon anbarları

• Aralıq balon anbarları (ABA), QDS-də və QDM-də mayeləşdirilmiş qazla doldurulmuş balonların qəbul edil- məsi, saxlanması və istehlakçılara bura- xılması üçün təyin
• ABA-nın tərkibində boş və doldurulmuş balonların  (xidmət  olunan

 

qurğuların sayından balonların 25%-i yer- ləşdirilmək hesabı ilə) bir yerə yığılması üçün otaqlar və balonların qəbul edilməsi və buraxılması üçün meydançalar nəzərdə tutulmalıdır. 400-dən artıq balon yerləş- dirilən meydançalar üçün yükləmə-bo- şaltma işləri mexanikləşdirilmiş nəzərdə tutulmalıdır.

Yanmayan  materiallardan  olan  şkaf- larda 10-dan artıq olmamaqla, balonların saxlanmasına  yol verilir. Şkaflardan bi- nalara və qurğulara qədər olan minimum məsafələr  cədvəl  25  və  26  üzrə  qəbul edilməlidirlər.

• Balonların bir yerə yığılması üçün nəzərdə tutulan otaqlar təzyiq altın- da işləyən tutumların (qabların) quruluşu- nu və təhlükəsiz istismarını tənzimləyən normativ sənədin göstərişlərinə uyğun ol- malıdırlar.
• ABA məskunlaşmış ərazi- lərin hüdudlarında, bir qayda olaraq, ya- şayış zonası istiqamətində külək tutmayan tərəfdə, avtomobil yollarının yaxınlığında yerləşdirilməlidirlər.
• ABA-nın anbarlarından və yükləmə-boşaltma meydançalarından müxtəlif təyinatlı binalara və qurğulara qədər olan məsafələr cədvəl 20-də gös- tərilən qiymətlərdən az olmamaqla qəbul edilməlidirlər. Bu halda cədvəlin 2-ci bəndində göstərilmiş, ABA-dan bağçılıq və bostançılıq qəsəbələrinin bir mərtəbəli binalarına qədər (ABA-da 150-dən artıq olmamaqla balon yerləşdirildikdə) olan məsafə 2 dəfə azaldıla bilər.

Sənaye müəssisələrinin ərazilərində mayeləşdirilmiş qazlar üçün balon anbar- larının yerləşdirilməsi, СНиП II-89 nor- mativ sənədinin göstərişlərinə uyğun ola- raq nəzərdə tutulmalıdır.

Avtomobillərin mayeləşdirilmiş qazdoldurma stansiyaları

• Avtomobillərin mayeləşdiril- miş qazdoldurma stansiyalarının (AQDS)

 

 

 

yerləşdirilməsi bu normaların 10.112. bəndinin tələbləri nəzərə alınmadan, QDM-in yerləşdirilməsinə irəli sürülən tələblərə əməl olunmaqla həyata keçi- rilməlidir.

 

 

 

 

 

Cədvəl 18

 

 

Çənlərin ümumi tutumu, m3	Bir çənin maksimum tutumu, m3	Çənlərdən QDM-ə aid olmayan binalara (yaşayış, ictimai, istehsalat və s.) qədər məsafələr, m
		Yerüstü	Yeraltı
50-dən 100-ə qədər	25	80	40
50-dən 100-ə qədər	50	100	50
100-dən yuxarı 200-ə qədər	50	150	75

 

Cədvəl 19

 

QDM-in ərazilərindən kənarda yerləşən yollar	QDM-də mayeləşdirilmiş qaz çənlərindən, çənlərin aşa- ğıdakı ümumi tutumlarında, məsafələr, m
	100m3-ə qədər		100m3-dən yuxarı
	Yerüstü	Yeraltı	Yerüstü	Yeraltı
Ümumi dəmir yolu şəbəkəsi (torpaq tökü-	50	30	75	50
münün dabanına qədər və ya çənlər tərəfdən
qazıqların kənarından)
Sənaye müəssisələrinin dəmir yolu girişləri,	20	15	30	20
tramvay  yolları  (yolun  mərkəzi  oxundan),
avtomobil yolları (hərəkət hissəsinin kəna-
rına qədər)

 

Cədvəl 20

 

Binalar və qurğular	Doldurulmuş 50 litrlik balonların sayından asılı olaraq, anbar binalarından və yükləmə-boşaltma meydançalarından məsafələr, m
	400-ə qədər	400-dən 1200-ə qədər	1200-dən yuxarı	anbarın tutu- mundan asılı olmayaraq
1. ABA-nın ərazisində binalar və qurğular	20	25	30	-
2. Yaşayış binaları	-	-	-	50
3. Qeyri-istehsalat xarakterli ictimai binalar	-	-	-	100
4. Sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələri bina-	-	-	-	20
ları,  həmçinin istehsalat  xarakterli  məişət-xid-
məti müəssisələri, avtomobil yolları (yolun kə-
narına qədər) və dəmir yolları, giriş yolları daxil
olmaqla (yolun mərkəzi oxuna qədər)

 

 

• AQDS-in tərkibində, qazın saxlanması üçün çənlər, boşaltma və dol- durma kolonkaları, MKHQ-nin vurulma-

 

sında istifadə olunan avadanlıqların, ven- tilyasiya və digər avadanlıqların yerləşdi- rilməsi üçün istehsalat binası, həmçinin məişət otaqlarının yerləşdirilməsi nəzərdə tutulmalıdır.

 

 

 

Müxtəlif təyinatlı binalardan və qur- ğulardan 20 m-dən az olmayan məsafədə, təhlükəsiz yerlərdə yerləşdirilən səyyar AQDS-in istifadə edilməsinə yol verilir.

• Avtosisternlərdən AQDS-in çənlərinə qazın boşaldılması üçün nəzər- də tutulan boşaltma kolonkaları maye və buxar fazalarının boru kəmərləri ilə, bağ- layıcı-qoruyucu armaturlarla, həmçinin bu normaların 41. bəndinin göstəriş- lərinə uyğun olaraq sürət və əks klapan- ları ilə təchiz olunmalıdırlar.

Qazbalonlu avtomobillərin doldurul- ması üçün təyin edilmiş kolonkaların ava- danlıqları bu normaların 10.68. bəndinin tələblərinə əsasən nəzərdə tutulmalıdır.

Qazın sərfini ölçmək üçün doldurma kolonkaları müvafiq qurğularla təchiz ol- unmalıdırlar.

• AQDS-in ərazisi, avtomobil- lərin giriş yolu tərəfi istisna olmaqla, yan- mayan materialdan hava çəkən hasarla əhatə olunmalıdır və avtomobillərin giriş yolunda möhkəm örtük olmalıdır.
• Məskunlaşma əraziləri sər- hədlərində yerləşdirilən AQDS-in çənləri- nin maksimum tutumu 100 m3-dən, bir çənin tutumu isə 50 m3-dən artıq olma- malıdır. Çənlərin qoyulması, bir qayda olaraq, yeraltı nəzərdə tutulmalıdır.

Texniki-iqtisadi cəhətdən məqsədəuy- ğun olduqda, çənlərin yerüstü qoyulma- sına yol verilir. Bu halda çənlərin ümumi tutumu 50 m3-dən artıq olmamalıdır.

• AQDS üçün nəzərdə tutulan binalar, çənlər, boru kəmərləri, avadan- lıqlar, NÖC, QDS (QDM)-in analoji ob- yektləri və kommunikasiyaları üçün irəli sürülən tələblərə uyğun olmalıdır. Bu hal- da AQDS-də ancaq məişət kanalizasiyası nəzərdə tutulmalıdır.

Kompressorun soyudulmasından çı- xan çirkab suların məişət kanalizasiyasına ötürülməsi konstruksiyası mayeləşdiril- miş  qazların  kanalizasiyaya  daxil  olma

 

ehtimalını aradan qaldıran, hidravliki rə- zədən keçməklə nəzərdə tutulmalıdır.

• AQDS-də olan çənlərdən AQDS-ə aid olmayan binalara və qurğu- lara qədər minimum məsafələr cədvəl 18 və 19 üzrə, AQDS-in ərazisində yerləşən binalara və qurğulara qədər cədvəl 14 üz- rə qəbul edilməlidirlər.

Ümumi tutumu 50 m3-dən artıq ol- mayan (bir çənin tutumu 5 m3-dən artıq

olmadıqda) yeraltı çənlərin yerləşdiril- məsinə tələblər, çən qurğularına irəli sü- rülən tələblər kimi olmalıdır.

Doldurma kolonkalarından  AQDS-in hüdudlarından kənarda yerləşən binalara və qurğulara qədər olan minimum məsafə 15 m-dən, AQDS-in hasarlarına qədər isə 10 m-dən az qəbul edilməməlidir.

• AQDS-in ərazilərində yaşayış otaqlarının və AQDS-ə aid olmayan is- tehsalın, həmçinin açıq odla avadanlıq- ların və cihazların nəzərdə tutulmasına yol

Elektrik təchizatı, elektrik avadanlıq- ları, ildırımdan mühafizə və rabitə

• QDS, QDM, ABA və AQDS- in binalarının və qurğularının elektrik təc- hizatı və elektrik avadanlıqları layihələn- dirilərkən elektrik qurğularının quraşdırıl- masını nizamlayan və tənzimləyən qay- daların (ПУЭ) və bu yarımbölmənin tə- ləblərinə əməl olunmalıdır.
• Otaqlarda və xarici qurğularda partlayış-təhlükəsizlik zonasının sinifi, hansılara ki, uyğun olaraq QDS, QDM, ABA və AQDS üçün elektrik avadan- lıqlarının seçilməsi həyata keçirilməlidir, bu normaların 37. bəndinin tələblərnə əsasən qəbul edilməlidir.
• QDS, QDM, ABA və AQDS- in elektrikqəbulediciləri, elektrik təchiza- tının etibarlığının təmin edilməsi cəhət- dən I kateqoriyaya aid edilən yanğın na- sos stansiyası istisna olmaqla, III kateqo- riyaya aid edilməlidirlər.

 

 

 

Yanğın nasoslarının qidalanması bir- birindən asılı olmayan iki elektrik təchi- zatı mənbəindən mümkün olmadıqda, on- ların СНиП 2.04.01 normativ sənədinin göstərişlərinə əsasən qoşulmasına və ya dizel yanacağı ilə işləyən ehtiyat na- sosunun nəzərdə tutulmasına yol verilir.

• Nasos-kompressor, doldurucu və buxarlandırıcı bölmələrin otaqlarında işçi işıqlandırmasından başqa əlavə olaraq qəza işıqlandırması nəzərdə tutulmalıdır.
• Partlayış təhlükəli otaqlarda otağın havasında qazın təhlükəli qatılığı zamanı yanğın baş verdikdə, texnoloji avadanlıqların avtomatik açılması və СНиП 04.05 normativ sənədinin gös- tərişlərinə uyğun olaraq ventilyasiya ava- danlıqlarının mərkəzləşdirilmiş şəkildə açılması elektrik təchizatı sxemlərində nəzərdə tutulmalıdır.
• QDS-in ərazisində xarici və mühafizə işıqlandırması, QDM, ABA və AQDS-in ərazilərində isə xarici işıqlan- dırma nəzərdə tutulmalıdır.

Xarici və mühafizə işıqlandırmaları- nın idarə olunması, həmişə işçi personalı olan yerlərdən (məsələn, keçid otaqların- dan) nəzərdə tutulmalıdır.

• QDS, QDM və AQDS-in sax- lama bazalarının üstündən elektrik ötü- rücü xətlərinin çəkilməsinə yol QDS və QDM-in istismar olunması üçün təyin edilmiş NÖC-ə, avtomatika cihazla- rına və elektrik intiqallı armaturlara QDS və QDM-in saxlama bazalarının ərazilə- rindən yeraltı kabel xətlərinin çəkilməsi- nə yol verilir.

Saxlama bazalarının ərazilərində yer- ləşdirilən NÖC və elektrik avadanlıqları partlayışa qarşı mühafizə icralı olmalıdır.

• Partlayış zonalarının sinfindən asılı olaraq binalar, qurğular, xarici tex- noloji avadanlıqlar və kommunikasiyalar üçün РД  21.122  normativ  sənədinin

 

tələblərinə uyğun olaraq ildırımdən mü- hafizə nəzərdə tutulmalıdır.

• QDS, QDM və AQDS üçün xarici telefon rabitəsi və ərazidə dispetçer məntəqəsindən xəbər yayan, səsucaldan qurğu nəzərdə tutulmalıdır.

QDS-in binaları üçün daxili rabitə sis- teminin nəzərdə tutulmasına yol verilir.

ABA üçün xarici telefon şəbəkəsinə çıxmaq imkanı nəzərdə tutulmalıdır.

11. Çən və balon qurğularından mayeləşdirilmiş qazla qaz

təchizatı

Ümumi göstərişlər

• Bu bölmənin tələbləri, çən və balon qurğularından mayeləşdirilmiş qaz- la qaz təchizatı sistemlərinin layihələn- dirilməsinə, həmçinin buxarlandırıcı qur- ğuların və MKHQ-ni hava ilə qarışdırmaq üçün qurğuların layihələndirilməsinə şa- mil edilirlər.
• Xüsusi iqlimi və ya təbii şəraiti olan rayonlar üçün MKHQ qaz təchizatı sistemləri layihələndirilərkən əlavə ola- raq, bu normaların 12-ci və 13-cü bölmə- lərində nəzərdə tutulmuş tələblər hesaba alınmalıdır.
• Otaqların daxilində qaz kəmər- lərinin çəkilməsi, qaz cihazlarının yerləş- dirilməsi və istehsalat qurğularının qaz təchizatının layihələndirilməsi bu norma- ların 8-ci bölməsində göstərilmiş tələblərə uyğun olaraq həyata keçirilməlidir.

Çən qurğuları

• Çən qurğularının tərkibində nə- zərdə tutulmalıdır: çənlər, maye və buxar fazalarının boru kəmərləri, bağlayıcı qur- ğular, qaz-təzyiq tənzimləyiciləri, qoru- yucu klapanlar (bağlayıcı və atqı), ma- nometr (göstərən), nəzarət manometrinin birləşdirilməsi üçün təzyiq tənzimləyi- cilərindən sonra kranlı ştuser, çənlərdə MKHQ-nin səviyyəsinə  nəzarət  etmək

 

 

 

üçün qurğu. MKHQ-nin tərkibindən və iqlim şəraitindən asılı olaraq çənlərin tər- kibinə, həmçinin buxarlandırıcılar və ya buxarlandırıcı qurğular daxil edilə bilər- lər.

Təzyiq tənzimləyicisində QAK olduq- da, tənzimləyicidən sonra əlavə atqı kla- panının qoyulması tələb olunmur.

Mayenin səviyyəsinə nəzarət etmək üçün çənlər qrupuna bir ümumi qurğu nə- zərdə tutulmasına yol verilir.

Qazın təzyiqinin ikipilləli tənzimlən- məsi zamanı, II pilləli təzyiq tənzim- ləyicisindən sonra impuls borucuğu bir- ləşdirilməklə QBK I pilləli təzyiq tənzim- ləyicisindən qabaq qoyulmalıdır.

•  

д

• Qurğuda çənlərin sayı hesabatla təyin olunmalıdır və ikidən az olmamaqla

 

• yeraltı yerləşdirildikdə – nomoqram üzrə (bax şəkil 1);
• yerüstü yerləşdikdə – ətraf mühitlə istilik mübadiləsi şəraitindən asılı olaraq
•  

Yanaşı yerləşdirilmiş yeraltı çənlərin istilik təsirini qeyd etmək üçün, nomo- qram üzrə alınmış məhsuldarlıq qurğuda çənlərin sayından asılı olaraq, qarşılıqlı istilik təsiri əmsalına, m vurulmalıdır:

 

Qurğuda çənlərin sayı	Đstilik təsiri əmsalının qiymətləri, m
2	0,93
3	0,84
4	0,74
6	0,67
8	0,64

11.10.  Mayeləşdirilmiş  qazın  hesabi

 

qəbul edilməlidir

 

saatlıq sərfi,

 

Г щ , kq/saat, yaşayış evləri

 

Saatlıq  qaz  sərfi  4,5m3/saata  qədər

olan istehlakçılar üçün bir çənin qoyul- masına yol verilir, bu halda qazın təzyiqi- ni tənzimləmək iki paralel xətlə nəzərdə tutulmalıdır. Çənlər yeraltı qoyulduğu ki- mi, həmçinin yerüstü qoyula bilər.

QDS-də və ya QDM-də qazla dol- durulan, çıxarıla bilən çənlərin nəzərdə tutulmasına yol verilir.

• Çən qurğularının NÖC, tənzim- ləyici, qoruyucu və bağlayıcı armaturları bu normaların 13-cü bölməsinin tələblə- rinə uyğun olmalıdırlar.
• Çən qurğularının armaturları və cihazları örtüklərlə atmosfer yağıntıların- dan və zədələnmələrdən qorunmalıdır.
• Çən qurğularının yanmayan ma- teriallardan, 1,6 m-dən az olmayan hün- dürlükdə, hasarı olmalıdır. Çənlərdən ha- sarlara qədər məsafə 1 m-dən az olma- maqla nəzərdə tutulmalıdır.

Yerüstü çənlər üçün kölgəlik talvar nəzərdə tutulmasına yol verilir.

• Təbii buxarlanmada çənlərin məhsuldarlığı aşağıdakı kimi təyin edil- məlidir:

 

qazlaşdırıldıqda aşağıdakı düsturla təyin edilməlidir

нК в ´ Г

Г щ =      д          й Кв ,                 (9)

д       Г е ´ 365    щ л

 

burada     n – qazdan istifadə edən sakinlə-

rin sayı, nəfər. Göstəricilər olmadıqda n – qazlaşdırılan mənzillərin sayı üzrə və qazlaşdırılan rayonun ailə- lik əmsalına görə qəbul edi- lir;

д

д

д

Кв – il ərzində qaz tələbatının gündəlik qeyri-müntəzəm- lik əmsalı (mənzillərdə qaz pilətəsi olduqda Кв =1,4; pi- lətə və axarlı su qızdırıcısı olduqda Кв = 2,0);

Qy – istilik vahidlərində, kC/il (kkal/il) bir nəfər üçün illik qaz sərfi;

щ

Кв – gündəlik sərfin maksimum saatlıq göstəricisi – 0,12;

л

Г е – qazın yanma istiliyi, kC/kq (kkal/kq)

• Qurğuda çənlərin  maksimum ümumi tutumu istehlakçıların kateqoriya-

 

 

 

larından asılı olaraq cədvəl 21 üzrə, bir çənin maksimum tutumu – cədvəl 22 üzrə qəbul edilməlidir.

• Çən qurğularından (kənar çən- dən hesablamaqla) binalara və müxtəlif təyinatlı qurğulara qədər olan məsafələr, cədvəl 23-də göstərilən qiymətlərdən az olmamaqla, yeraltı qurğulara qədər cəd- vəl 26-da göstərilən qiymətlərdən az ol- mamaqla qrup şəklində olan balon qur- ğuları üçün olduğu kimi, elektrik ötürücü xətlərinə qədər olan məsafələr isə elektrik qurğularının quraşdırılmasını nizamlayan və tənzimləyən qaydalar (ПУЭ) üzrə, qə- bul edilməlidirlər.

Yaşayış və ictimai binaların qaz təc- hizatı üçün təyin olunmuş çən qurğu- larından transformator yarımstansiyala- rına və paylayıcı qurğulara qədər olan məsafə cədvəl 23-ün 1 və 2-ci bəndləri üzrə, ancaq yeraltı çənlərdən 15m-dən və yerüstü çənlərdən 20m-dən az olmamaqla qəbul edilməlidirlər.

• Çən qurğuları üçün üfüqi yer- ləşdirilən, silindrik formalı qaynaqlı po- lad çənlər qəbul edilməlidirlər. Yeraltı çənlərin qoyulması bu normaların 10-cu bölməsinin tələblərinə uyğun olaraq ye- rinə yetirilməlidir.

Yeraltı qoyulmaq üçün təyin edilmiş çənlərin, yerüstü qoyulmasına yol veril- mir.

• Yeraltı çənlərin korroziyadan mühafizə olunması ГОСТ 602 standar- tının və bu normaların 6-cı bölməsinin tə- ləblərinə uyğun olaraq nəzərdə tutulma- lıdır.

Yerüstü çənlər açıq rəngli boya ilə rənglənməlidirlər.

• Yeraltı çənlər torpağı mövsümi donan rayonlarda yer səthindən çənin yu- xarı hissəsinə qədər 0,6 m-dən az olma- yan dərinlikdə və torpağı donmayan ra- yonlarda 0,2 m dərinlikdə qoyulmalıdır-

 

Çənlər su ilə doymuş qruntlarda qo- yulduqda, onların suyun üzünə çıxmama- sı (yuxarı qalxmaması) üçün, qrunt su- larının aşağıdakı səviyyələrində tədbirlər nəzərdə tutulmalıdır:

• tutumu 5 m3-dən artıq olmayan çən- lər üçün  –  suyun  səviyyəsi  çənin  dia-

metrinin üfüqi müstəvisindən yuxarı ol- duqda;

• tutumu 5 m3-dən artıq olan çənlər üçün suyun səviyyəsi çənin aşağı səthin-

dən yuxarı olduqda.

 

 

 

Şəkil 1. Tutumu 2,5 və 5 m3 (yeraltı) olan mayeləşdirilmiş qaz çənlərinin məhsuldarlığını təyin etmək üçün nomoqram.

I - 5m3-lik çən, doldurulması 85%; II - 5m3-lik çən, doldurulması 50%; III - 5m3-lik çən,

doldurulması 35% və 2,5m3- lik çən, doldurulması 50%; IV - 2,5m3-lik çən doldurulması 85%; V - 2,5m3-lik çən, doldurulması 35%.

Nümunə.

Verilib: qazın təzyiqi – 0,04MPa (0,4 kqq/sm2); propanın miqdarı C3H8– 60%; qruntun temperaturu – 270K; qruntun istilik keçirməsi – 2,33Vt (m·k); doldurulması 35%.

Tapırıq: çənin məhsuldarlığı A – B – V – Q – D – E – J xətti üzrə 2 m3/saat.

 

Cədvəl 21

 

Çən qurğusunun təyinatı	Çənlərin ümumi tutumu, m3
	yerüstü	yeraltı
Yaşayış evlərinin və ictimai binaların və qurğu-	5	300
ların qaz təchizatı
Sənaye, kənd təsərrüfatı müəssisələrinin və isteh-	20	300
salat  xarakterli  məişət  xidməti  müəssisələrinin
qaz təchizatı

 

 

Cədvəl 22

 

Çən qurğusunun ümumi tutumu m3	Bir çənin maksimum tutumu, m3
	yerüstü	yeraltı
Stasionar (çıxarılmayan) çənlər olduqda: 20-yə qədər 20-dən yuxarı   50-yə qədər 50-dən yuxarı 100-ə qədər 100-dən yuxarı 300-ə qədər Çıxarılan çənlər 5-ə qədər olduqda	5 - - - 1,6	5 10 25 50 -

 

 

Cədvəl 23

 

Binalar və qurğular	Çənlərdən olan məsafə, m
	yerüstü			yeraltı
	Çən qurğusunda çənlərin ümumi tutumu, m3
	5-ə qədər	5-dən yuxarı 10-a qədər	10-dan yuxarı 20-yə qədər	10-a qədər	10-dan yuxarı 20-yə qədər	20-dən yuxarı 50-yə qədər	50-dən yuxarı 100-ə qədər	100-dən yuxarı 200-ə qədər	200-dən yuxarı 300-ə qədər
1. Đctimai binalar və qurğular	40	-	-	15	20	30	40	40	75
2. Yaşayış evləri:
divarlarında   qurğuya   yönəlmiş   qapı	20	-	-	10	15	20	40	40	75
(pəncərə) yerləri olan
divarlarında   qurğuya   yönəlmiş   qapı	15	-	-	8	10	15	40	40	75
(pəncərə) yerləri olmayan
3. Sənaye, kənd təsərrüfatı müəssisələri-	15	20	25	8	10	15	25	35	45
nin binaları və qurğuları və istehsalat
xarakterli məişət xidməti müəssisələri
Qeyd: 1.Əgər yaşayış evində ictimai təyinatlı idarə (müəssisə) yerləşdirilibsə, məsafələr yaşayış evlərinə qədər olduğu kimi qəbul edilməlidirlər. 2. Bir-birinə yaxın olan çən qurğuları arasındakı məsafələr bu cədvəlin 3-cü bəndi üzrə qəbul edilməlidirlər.

 

 

Yeraltı çənlər arasındakı məsafə 1 m- dən az olmamalıdır, yerüstü çənlər arasın- da isə 1 m-dən az olmamaqla yaxınlıqda- kı böyük çənin diametrinə bərabər olma- lıdır.

• Yeraltı çənləri birləşdirən maye fazasının yeraltı qaz kəmərləri üzərində, yerin səthindən 1 m-dən az olmamaqla yuxarı çıxarılan, nəzarət borucuğu nəzər- də tutulmalıdır. Bu halda atmosfer yağın- tılarının borucuğa düşmə ehtimalı aradan qaldırılmalıdır.
• Çənləri birləşdirən buxar faza- sının boru kəmərində çən qrupları arasın- da, yerdən 0,5 m-dən az olmayan hündür- lükdə, bağlayıcı qurğu nəzərdə tutulma- lıdır.
• Qoruyucu klapanların qoyul- ması hər çəndə nəzərdə tutulmalıdır, çən- lər qrup şəklində birləşdirildikdə isə (ma- ye və buxar fazaları üzrə) hər qrupun bir çənində.

 

• Qoruyucu atqı klapanının bu- raxma qabiliyyəti təzyiq altında işləyən tutumların (qabların) quruluşunu və təhlü- kəsiz istismarını tənzimləyən normativ sənədin göstərişlərinə uyğun olaraq hesa- batla təyin edilməlidir. Qoruyucu klapan- lardan atılan qazın miqdarı, ətraf mühitlə çənlər arasında istilik mübadiləsi şəraitin- dən asılı olaraq, qüvvədə olan normativ sənədlərin göstərişlərinə əsasən təyin edil- məlidir.

Buxarlandırıcı və qarışdırıcı qurğular

• Buxarlandırıcı qurğular süni buxarlanma ilə aşağıdakı hallarda nəzərdə tutulmalıdırlar:

• çən qurğuları təbii buxarlanma za- manı və çən qurğuları qrunt buxarlandırı- cıları ilə qaza olan hesabi tələbatı təmin etmədikdə;
• qazın sabit tərkibdə (sabit yanma istiliyi, sabit sıxlığı) verilməsinin təmin olunması zərurəti olduqda;

 

 

 

• çənin qoyulma dərinliyində qruntun temperaturu 00S-dən aşağı olan yerlərdə, qazlar tərkibində yüksək (30%-dən yuxa- rı) butan qarışığı ilə tədarük
  • Buxarlandırıcı qurğular qarışdı- rıcı qurğularla (propan-hava qarışığı qur- ğuları) aşağıdakı hallarda bir kompleksdə nəzərdə tutulmalıdırlar:
• gələcəkdə təbii qazla təchiz oluna- caq rayonlar və ya obyektlər qazlaşdırıl- dıqda;
• pik vaxtı təbii qaz şəbəkələrində qa- zın maksimum saatlıq, gündəlik və ya mövsümi tələbatını təmin etmək üçün;
• fasiləsiz qaz təchizatı tələb olunan obyektlər və qurğular üçün ehtiyat yana- cağı kimi;
• qaz təchizatı sistemlərində texniki butan istifadə edildikdə.
  • Yaşayış rayonlarının qaz təc- hizatı buxarlandırıcı və qarışdırıcı qur- ğularla təchiz edilmiş çən qurğularından layihələndirilərkən, mərkəzləşdirilmiş bu- xarlandırıcı və qarışdırıcı qurğuları olan iriləşdirilmiş sistemlərə üstünlük veril- məlidir.

Bu halda bir çən qurğusundan təchiz olunması məqsədəuyğun hesab edilən mənzillərin sayının, MKHQ-nin buxar fa- zası verildikdə, bu normaların tövsiyə olunan əlavə 8-i üzrə, qazhava qarışığı verildikdə isə bu normaların tövsiyə olu- nan əlavə 9-u üzrə qəbul edilməsinə yol verilir.

• Buxarlandırıcı qurğular axarlı və tutumlu nəzərdə

Axarlı buxarlandırıcılar xüsusi isti- likmübadiləedici aparatlarında (buxar- landırıcılarda) sabit tərkibdə buxar faza- sının əldə olunmasını təmin edir, tutumlu buxarlandırıcılar isə xüsusi qızdırıcıların köməkliyi ilə mayeləşdirilmiş qazların bi- lavasitə sərf çənlərində buxarlanmasını təmin edir.

 

Axarlı və tutumlu buxarlandırıcı qur- ğuların yeraltı və yerüstü çənlərlə nəzərdə tutulmasına yol verilir.

• Buxarlandırıcı qurğularda is- tilik daşıyıcısı kimi isti su və ya istilik şə- bəkələrindən buxar istifadə edildikdə, MKHQ-nin buxarlarının istilik şəbəkələri- nə daxil olma ehtimalını aradan qaldıra bilən tədbirlər nəzərdə tutulmalıdır.

Buxarlandırıcı qurğularda elektrik isi- dilməsindən istifadə edildikdə elektrik avadanlıqları elektrik qurğularının quraş- dırılmasını nizamlayan və tənzimləyən qaydaların (ПУЭ) tələblərinə uyğun ol- malıdır.

• Buxarlandırıcı qurğular NÖC ilə, həmçinin qurğudan maye fazasının çı- xıb qaz kəmərinin buxar fazasına daxil ol- masını və buxar və maye fazasının təzyi- qinin yol verilən həddən artıq yüksəlmə- sini aradan qaldıran, tənzimləyici və qo- ruyucu armaturlarla təchiz olunmalıdırlar. Đstilik daşıyıcısı kimi, qızdırılmış maye və ya buxar nəzərdə tutulan buxarlandırıcı qurğuları, istilik daşıyıcısının temperatu- runun aşağı düşməsinə yol verməmək məqsədilə siqnalizasiya ilə təchiz edil- məlidirlər.
• Buxarlandırıcı qurğuların açıq meydançalarda və ya döşəməsinin səviy- yəsi yerin planlaşdırma səviyyəsindən yu- xarı olan otaqlarda yerləşdirilməsinə yol

Məhsuldarlığı 200 kq/saata qədər olan buxarlandırıcıların bilavasitə çənlərin ağızlıqları üzərində və ya çən qurğusunun hüdudlarında yeraltı və ya yerüstü çənlər- dən 1m-dən az olmamaqla aralı məsafədə, həmçinin aqreqatlar ayrıca otaqlarda və ya açıq meydançalarda yerləşdirildikdə, bilavasitə qazsərfedən aqreqatlarda yer- ləşdirilməsinə yol verilir.

Məhsuldarlığı 200 kq/saatdan artıq olan buxarlandırıcılar çən qurğularının hududlarından kənarda, aşağıda göstərilən

 

 

 

məsafələrdən  az  olmamaqla  yerləşdiril- məlidirlər:

• binalardan və qurğulardan – cədvəl 25, 26 üzrə;
• çən qurğusunun hasarından –
  • Otaqdan kənarda yerləşdirilən buxarlandırıcılar üçün, gövdənin istilik izolyasiyası nəzərdə tutulmalıdır. Buxar- landırıcılar qrup şəklində yerləşdirildikdə aralarındakı məsafələr 1m-dən az olma- maqla qəbul edilməlidir.
  • Qazların hava ilə qarışdırılma- sının həyata keçirilməsinə qazın təzyiqi 0,6MPa-ya (6kqq/sm2-ə) qədər olduqda yol
  • MKHQ-nin buxar fazasının hava ilə qarışdırılması qarışığın alovlan- masının yuxarı həddinin 2 dəfədən az olmamaqla artırılmasını təmin edən nis- bətdə nəzərdə tutulmalıdır. Bu halda qarı- şığın tərkibi təhlükəli qatılıq həddinə ya- xınlaşanda və ya gözlənilmədən kompo- nentlərdən birinin daxil olması kəsildikdə qarışdırıcı qurğunu saxlamaq üçün avto- matlaşdırılmış mexanizm nəzərdə tutul- malıdır.
  • Qarışdırıcı qurğular bu norma- ların 26. bəndində nəzərdə tutulmuş tələblərə uyğun olaraq otaqlarda və ya açıq meydançalarda yerləşdirilməlidirlər.

Qarışdırıcı qurğulara qaz kəmərlərin- dən qaz daxil olduqda qarışdırıcı qurğu- ların yerləşdirilməsi cədvəl 25, 26-da gös- tərilənlərdən az olmayan məsafədə nəzər- də tutulmalıdır.

• Buxarlandırıcı və qarışdırıcı qurğuların yerləşdirilməsi üçün təyin edil- miş binalar və otaqlar, analoji qurğular üçün bu normaların 10-cu bölməsində ve- rilmiş, A kateqoriyalı otaqlar üçün müəy- yən edilmiş tələblərə uyğun olmalıdır.

Balon dəstəsi qurğuları

• Tərkibinə ikidən artıq balon olan qaz təchizatı qurğusu balon dəstəsi

 

qurğusu hesab edilir. Hər bir konkret hal- da balon dəstəsi qurğusunun işlədilməsi əsaslandırılmalıdır.

• Balon dəstəsi qurğusunun tər- kibində MKHQ üçün balonlar, yüksək təzyiqli kollektor, qaz təzyiq tənzimlə- yicisi və ya avtomatik tənzimləyici açar, ümumi bağlayıcı qurğu, manometr (gös- tərən), qoruyucu atqı klapanı və boru kə- mərləri nəzərdə tutulmalıdırlar.

Təzyiq tənzimləyicisində qoruyucu at- qı klapanı (QAK) olduqda, əlavə klapanın qoyulması tələb olunmur.

• Bir balon dəstəsi qurğusunda balonların sayı əhatə olunan havanın tem- praturu, qazın markası və qazın arıdılma müddəti nəzərə alınmaqla, saatlıq qaz sər- findən və bir balonun məhsuldarlığından asılı olaraq hesabatla təyin
• Balon dəstəsi qurğusunda ba- lonların maksimum ümumi tutumu cədvəl 24 üzrə qəbul edilməlidir.
• Balon dəstəsi qurğuları yanma- yan materiallardan hazırlanmış şkaflarda və ya mühafizə olunan örtükdə yerləşdiril- məlidirlər.

Balon dəstəsi qurğularının yerləşdiril- məsi bilavasitə binaların yanında və ya binalardan cədvəl 25-də göstərilənlərdən az olmayan məsafədə və qurğulardan cədvəl 26-da göstərilənlərdən az olmayan məsafədə nəzərdə tutulmalıdır.

• Balon dəstəsi qurğuları yerləş- dirilən binaların divarlarının odadavam- lılığı III-IIIa dərəcədən aşağı olmamalı və yanan materialdan istiləşdiricisi olmama- lıdır.

Qapı, pəncərə yerləri balon dəstəsi qurğularından cədvəl 25-də göstərilən məsafələrdən yaxın olmamalıdırlar.

Đctimai və ya istehsalat binasının ya- nında birdən artıq balon dəstəsi qurğu- larının yerləşdirilməsinin nəzərdə tutul- masına yol verilmir.

 

 

 

Yaşayış  evinin  yanında  bir-birindən

15 m-dən az olmayan məsafədə üçdən artıq olmamaqla, balon dəstəsi qurğusu- nun nəzərdə tutulmasına yol verilir.

Balon dəstəsi qurğularının üstündə yanmayan materiallardan kölgəlik talvar nəzərdə tutulmasına yol verilir.

• Şkaflar və balonlar bünövrələr üzərində qoyulmalıdır, ətrafında şkafın qarşısında eni 1 m-dən az olmayan, yerdə qalan tərəflərdə isə eni 0,5 m olan səki çəkilməlidir.

Balon dəstəsi qurğuları avtonəqliyyat- ın girişi üçün əlverişli olan yerdə yerləş- dirilməlidirlər.

Mühafizə olunan örtüklərin altında yerləşdirilən balon dəstəsi qurğularının yanmayan materiallardan hasarı olmalı- dır.

 

• MKHQ-nin sabit buxarlanma- sını təmin etmək zərurəti olduqda və çən qurğularının istifadə olunması mümkün olmadıqda, balon dəstəsi qurğularının xü- susi tikililərdə və ya qazlaşdırılmış isteh- salat binasının bütöv divarına sonradan əlavə olunmuş tikililərdə yerləşdiril- məsinə yol Göstərilən tikililər və ya sonradan əlavə olunan tikililər ayrı- lıqda yerləşən və ya sonradan QTM-ə əlavə olunan tikililər üçün olduğu kimi, bu normaların 7-ci bölməsinin tələblərinə cavab verməlidir.

Ventilyasiya sistemi bir saat ərzində beş dəfə hava mübadiləsi və havanın 2/3 hissəsinin otağın aşağı hissəsindən kənar edilməsi hesabı ilə layihələndirilməlidir.

 

 

 

Cədvəl 24

 

 

Balon dəstəsi qurğusunun təyinatı	Balon dəstəsi qurğusunda bütün balonların tutumu, litr
	binanın divarında yerləşdirildikdə	binadan aralı məsafədə yerləşdirildikdə
Yaşayış   evlərinin   və   qeyri-istehsal   xarakterli	600	1000
ictimai binaların qaz təchizatı
Sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələri və isteh-	1000	1500
sal xarakterli məişət xidməti müəssisələrinin qaz
təchizatı

 

Cədvəl 25

 

Binalar	Balon dəstəsi qurğusundan olan məsafə, m.
Yaşayış evləri, sənaye müəssisələrinin istehsalat binaları,  istehsal	8
xarakterli məişət xidməti müəssisələrinin binaları və digər aşağıdakı
odadavamlılıq dərəcəsi olan binalar:
I və II
III və IIIa	10
IV, IVa və V	12
Odadavamlıq dərəcəsindən asılı olmayaraq icimai binalar	25
Müvəqqəti  ayrılıqda  dayanmış  təsərrüfat  tikililəri  (məsələn,  odun	8
damları, talvarlar və s.)

 

 

Cədvəl 26

 

Qurğular	Balon dəstəsi şkaflarından olan üfüqi məsafə, m
Kanalizasiya, istilik trassası Su kəməri və digər kanalsız kommu- nikasiyalar Yeraltı kommunikasiyaların quyuları, çirkab çalaları Elektrik  kabelləri  və  hava  elektrik ötürücü xətləri Telefon kabelləri və hava telefon və radiotranslyasiya şəbəkəsi xətləri	3,5 2,0   5,0   Elektrik  qurğularının  quraşdırılmasını  nizamlayan  və  tən- zimləyən qaydalara (ПУЭ) uyğun olaraq BCH 116 və BCH 600 normativ sənədlərinə uyğun olaraq

 

11.40. Bu normaların 11.39. bəndinin tələbləri kiçik tutumlu balonların əhaliyə satışı üçün nəzərdə tutulan mağaza otaq- larının layihələndirilməsinə şamil edi- lirlər. Mağazada olan balonların maksi- mal tutumu və mağazadan binalara və qurğulara qədər olan minimal məsafə sənaye müəssisələri üçün olduğu kimi cədvəl 24 və 25 üzrə qəbul edilməlidir.

Balon dəstəsi və çən qurğularının boru kəmərləri

• Çənlərin, balonların və təzyiq tənzimləyicilərinin bağlanma boru kəmər- ləri çənlər və ya balonlar üçün qəbul olunmuş təzyiqə hesablanmalıdırlar.
• Balon dəstəsi və çən qurğula- rından xarici qaz kəmərləri bu normala- rın 13-cü bölməsinin tələblərinə cavab verən, polad borulardan nəzərdə tutulma- lıdırlar.

Otaqlardan kənarda yerləşdirilmiş müvəqqəti qurğuların qaz avadanlıqlarını və mövsümi xarakterli qurğuları birləş- dirmək üçün, bu normalın 8-ci bölməsinin tələblərini yerinə yetirməklə, rezin parçalı şlanqların nəzərdə tutulmasına yol verilir.

• Qazın süni buxarlanması ilə balon dəstəsi və çən qurğularından alçaq təzyiqli yeraltı qaz kəmərlərinin çəkil- məsi, minimal temperaturu qazın konden- sasiyası temperaturundan yuxarı olan dərinlikdə nəzərdə tutulmalıdır.

 

Tutumlu buxarlandırıcılardan qaz kə- mərlərinin çəkilməsi qruntun donma də- rinliyindən aşağıda nəzərdə tutulmalıdır.

Göstərilən tələblərin yerinə yetirilmə- si mümkün olmadıqda qaz kəmərlərinin və ya kondensatyığıcıların qızdırılması nəzərdə tutulmalıdır.

• Qızdırılan otaqlarda yerləşdiri- lən balon dəstəsi qurğularından və yeraltı çən qurğularından yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərləri istilik izolyasiyası və qaz kəmərlərinin qızdırılması ilə nə- zərdə tutulmalıdırlar. Đstilik izolyasiyası yanmayan materiallardan nəzərdə tutul- malıdır.
• Qaz kəmərlərinin mailliyi yer- altı qaz kəmərləri üçün kondensatyığıcı- larına tərəf 5 0 00-dən az olmamaqla və yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərləri üçün qazla təchiz edən qurğulara tərəf nəzərdə  tutulmalıdır.  Kondensatyığıcıla-

rın tutumu 1 m3  hesabi saatlıq qaz sərfi üçün 4 litrdən az olmamaqla qəbul edil-

məlidir.

• Balon dəstəsi və çən qurğula- rından çəkilən alçaq təzyiqli qaz kəmər- ləri üzərində qoyulan bağlayıcı qurğular bu normaların 6-cı bölməsinin göstərişlə- rinə uyğun olaraq nəzərdə tutulmalıdırlar. Bir çən  qurğusundan  400-dən  artıq mənzilin qaz təchizatı təmin edildiyi hal- da, çən qurğusundan çəkilən yeraltı qaz kəməri üzərində dərinliyi 1 m-dən artıq

 

 

 

olmayan quyuda və ya yerin üstündə mü- hafizə örtüyü altında (hasarın içində) əlavə bağlayıcı qurğu nəzərdə tutulmalı- dır.

Fərdi balon qurğuları

• Tərkibinə ikidən artıq, olma- maqla balon daxil olan MKHQ qaz təchi- zatı qurğusu, fərdi balon qurğusu hesab edilməlidir.
• Fərdi balon qurğularının bina- nın xaricində olduğu kimi, həmçinin bina- nın daxilində nəzərdə tutulmasına yol ve-

Tərkibində artıq miqdarda butan qazı olan MKHQ qaz təchizatında balonların yerləşdirilməsi, bir qayda olaraq, yaşayış binalarının daxilində nəzərdə tutulmalıdır. Đki  mərtəbədən  yuxarı  olan  yaşayış binalarının daxilində balonların yerləşdi-

rilməsinə yol verilmir.

• Đkimərtəbəli yaşayış evlərinin qaz təchizatında otaqların daxilində  ba- lonların qoyulmasına mənzillərin aşağı- dakı sayında yol verilir:

• təzə tikilmiş evlərdə mənzillərin sayı dörddən artıq olmadıqda;
• mövcud tikintilərdə olan evlərdə mənzillərin sayı səkkizdən artıq olma- dıqda.
  • Qaz cihazlarının və qazla dolu balonların yerləşdirilməsi nəzərdə tutulan otaqlar bu normaların 8-ci bölməsində nə- zərdə tutulmuş tələblərə cavab verməlidir. Balonların qoyulması ilə əlaqədar ola-

raq otaqlara əlavə tələblər irəli sürülmür.

Altında zirzəmiləri və onlara girişləri olan mövcud yaşayış evlərinin otaqlarında balonlar yerləşdirildikdə, qazın yeraltı qurğulara daxil olma ehtimalını aradan qaldırmaq üçün, döşəmənin və zirzəmi- lərə girişlərin kipləşdirilməsi, yarıqların doldurulması nəzərdə tutulmalıdır.

• Qazla dolu balonların aşağı- dakı yerlərdə qoyulmasına yol verilmir:

 

• yaşayış otaqlarında;
• kürsülü otaqlarda və zirzəmilərdə;

–ictimai iaşə müəssisələrinin, yemək- xana və ticarət zallarının altında yerləşən otaqlarda, həmçinin auditoriyaların və sinif otaqlarının altında, ictimai və is- tehsalat binalarının tamaşa (akt) salon- larının, xəstə palatalarının və digər analoji otaqların altında, təbii işıqlandırılması o- lmayan otaqlarda.

• Kürsülü otaqlarda və zirzəmi- lərdə yerləşdirilmiş aqreqatların, qurğula- rın və müxtəlif odluqların MKHQ ilə qaz təchizatına yol
• MKHQ balonlarının istehsalat otaqlarında qoyulması sexdaxili nəqliy- yatla zədələnmədən, metal sıçrantıların- dan, maye  və  qazların  aktiv  korroziya

təsirindən, həmçinin 450S-dən yuxarı qız-

madan mühafizə olunan yerlərdə nəzərdə tutulmalıdır.

Əgər aqreqatların konstruksiyası ilə nəzərdə tutulubsa, balonların bilavasitə qazsərfedən aqreqatların yanında yerləş- dirilməsinə yol verilir.

• Heyvandarlıq və quşçuluq bina- larının qaz təchizatı üçün təyin edilmiş fərdi balon qurğuları binadan kənarda yerləşdirilməlidir. Oranjereyalarda və isti- likxanalarda balonların binanın daxilində yerləşdirilməsinə yol

12.   Xüsusi iqlim və təbii şərait- lərdə qaz təchizatı sistemlərinə

qoyulan əlavə tələblər

Đşlənilən ərazilər

• Faydalı qazıntılar istehsal olun- muş, olunan və nəzərdə tutulan dağ ya- taqlarında qaz təchizatı sistemləri layihə- ləndirilərkən bu normaların tələblərindən əlavə СНиП 02.01 normativ sənədinin və faydalı qazıntılar yatımı olan sahələrdə tikintiyə icazə verilməsini müəyyən və təyin edən sənədin tələblərinə, həmçinin işlənilən ərazilərdə binaların və qurğula-

 

 

 

rın layihələndirilməsinə aid müəyyən edilmiş qaydada təsdiq olunmuş sahə nor- mativ sənədlərinə əməl olunmalıdır.

• Đşlənilən ərazilərdə çəkilən qaz kəməri layihəsinin tərkibində dağ-geoloji əsaslandırma olmalıdır.

Dağ-geoloji əsaslandırma, layihə sə- nədləri müvafiq təşkilatlarla razılaşdırıl- dığı vaxtdan iki il keçdikdən sonra dəqiq- ləşdirilməlidir.

• Faydalı qazıntılar yerləşən sahə- lərdə, obyektlərin qaz təchizatı layihə- ləndirilərkən, yaxın 10 ildə dağ işlərinin inkişaf proqramı nəzərə alınmalıdır.
• Qaz kəmərlərinin çəkilməsi ilk növbədə üst qatın dəbərdilməsi və qabağa çəkilməsi prosesi başa çatdırılmış və ya işlədilməsi bir qədər gec müddətə təyin edilən ərazilər üzrə, həmçinin üst qatda minimal deformasiyalar gözlənilən ərazi- lərdə nəzərdə tutulmalıdır.
• Paylayıcı qaz kəməri trassala- rının laylar istiqamətinə nisbətən səmtinin müəyyən edilməsi texniki-iqtisadi hesa- batlar əsasında yerinə yetirilməlidir.

Qaz kəmərinin trassası dağ-mədən qazımaları nəticəsində yerin səthinin şid- dətli deformasiyası zamanı xəndəklərin açılma imkanı nəzərə alınmaqla, ərazinin işlək olmayan hissəsində nəzərdə tutul- malıdır.

• Đşlənilən ərazilərdə çəkilmək üçün layihələndirilən yeraltı qaz kəmər- lərinin davamlığı və dayanıqlığı aşağıda- kıların hesabına təmin edilməlidir:

• qaz kəmərinin yükdaşıma qabiliy- yətinin artırılması;
• qruntda qaz kəmərinin hərəkətlili- yinin artırılması;
• deformasiya olunan qruntun qaz kə- mərinə təsirinin azaldılması.

Üstünlük əhalinin maksimum təhlükə- sizliyini təmin edən həllərə verilməlidir.

 

• Qaz kəmərinin mühafizə zonası- nın uzunluğu dəbərilən qrunt layının 50 m uzaldılması ilə təyin
• Layihələndirilən və istismar olu- nan qaz kəmərlərinin mühafizə tədbirlə- rinin zəruriliyi və tikinti həcmləri, qaz kə- mərlərinin mühafizə variantlarının texni- ki-iqtisadi əsaslandırılması nəzərə alın- maqla, qaz kəmərlərinin davamlığa hesab- at nəticələri üzrə təyin edilməlidir.
• Texnoloji və ya digər səbəblər- dən qazın verilməsində fasilələrə yol ve- rilməyən istehlakçıların qaz təchizatında, işlənilməsinə müxtəlif vaxtlarda başla- nılan ərazilərdən çəkilən qaz kəmərlərini məcburi həlqələməklə, həmin istehlakçı- lara qazın verilməsi iki qaz kəmərindən nəzərdə tutulmalıdır.
• Qazıqlarda (çuxurlarda) qaz kəmərlərinin çaylardan, yarğanlardan və dəmir yollarından keçidləri, bir qayda olaraq, yer səthindən yuxarı nəzərdə tu- tulmalıdır.
• Yeraltı qaz kəmərlərində Đşlə- nilən ərazilərin hüdudlarında nəzarət bo- rucuqları nəzərdə tutulmalıdırlar.

Nəzarət borucuqları dönmələrin tinin- də, şəbəkələrin ayrılan yerlərində, quyu- suz qoyulmuş kompensatorlarda qoyul- malıdırlar.

Yaşayış məskənlərinin hüdudlarında, nəzarət borucuqları, həmçinin qaz kəmər- lərinin xətti sahələrində bir-birindən 50 m-dən artıq olmayan məsafədə nəzərdə tutulmalıdırlar.

Nəzarət borucuqlarını mexaniki zədə- lənmədən qorumaq üçün, yerli şəraitdən asılı olaraq, onlar xüsusi örtüklərin və ya digər mühafizə qurğularının altına çıxarıl- malıdır.

• Yeraltı qaz kəmərlərinin qrunt- da hərəkətliliyini təmin etmək və defor- masiya olunmuş qruntun qaz kəmərinə olan təsirinin aşağı salınması üçün, qaz kəmərində borular qoyulandan sonra xən-

 

 

 

dəklərin doldurulması üçün, az sıxılan materialların işlədilməsi və ya kompensa- torların qoyulması nəzərdə tutulmalıdır.

• Qaz kəmərinin çəkildiyi xən- dəyi doldurmaq üçün, az sıxılan material kimi, hissəcikləri bir-birinə az yapışa bi- lən qum, qumlu torpaq və ya digər növ qrunt işlədilməlidir.
• Kompensatorlar müşahidə et- mək üçün, əlverişli olan quyularda və ya taxçalarda qoyulmalıdırlar. Kompensator- ların quyusuz qoyulmasına yol
• Yeraltı qaz kəmərlərinin digər yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yer- lərdə sıxlaşdırıcı qurulmalar (gildən ek- ranlar, qaz kəmərində futyarlar və ) və nəzarət borucuqlarının qoyulması nəzərdə tutulmalıdır.
• Yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kmərlərinin bərkidilmə konstruksiya- ları boruların şaquli yerdəyişməsinə yol verməlidir.

Seysmik rayonlar

• Seysmikliyi 7, 8, və 9 bal olan rayonlarda tikilmək üçün qaz təchizatı sistemləri layihələndirilərkən bu normala- rın tələblərindən əlavə СНиП II-7 nor- mativ sənədinin tələbləri nəzərə alınma- lıdır.
• QPM, QDS, QDM, ABA, AQDS-in tikinti sahələrinin və qaz kəmə- ri trassasının seysmikliyinin təyin edilmə- si seysmik mikroroyonlaşdırmalara əsa- sən və ya СНиП II-7 normativ sənədində verilmiş göstərişlərə uyğun olaraq yerinə yetirilməli
• Daxili qaz avadanlıqları bu normaların 8-ci bölməsinin göstərişlərinə uyğun olaraq layihələndirilməlidir.
• Əhalisinin sayı 1 nəfərdən artıq və seysmikliyi 7 bal və artıq olan, həmçinin əhalisinin sayı 100 min nəfər- dən artıq, seysmikliyi 8 və 9 bal olan şə-

 

hərlərin qaz təchizatı sistemləri layihələn- dirildiyi zaman ikidən az olmamaqla QPS qəbul edilməlidir və onların yerləşdiril- məsi şəhərin bir-birinə əks tərəflərində nəzərdə tutulmalıdır. Fasiləsiz texnoloji proseslərlə işləyən müəssisələr üçün qa- zın verilməsi, bir qayda olaraq, şəhərin iki qaz kəmərindən nəzərdə tutulmalıdır.

• Girişdə qazın təzyiqi 0,6 MPa- dan (6kqq/sm2-dən) yuxarı olan QTM-də və fasiləsiz texnoloji proseslərlə işləyən müəssisələrin QTM-də, QTM-in dağılma ehtimalı olan zonadan kənarda bağlayıcı qurğular qoyulmaqla  xarici  dövrələmə

qaz kəmərləri (baypasları) nəzərdə tutul- malıdır.

• Bu normaların 20. bəndin- də göstərilmiş yaşayış məskənlərinin və ayrı-ayrı obyektlərin qaz təchizatı system- ləri üçün, nəzərdə tutulan orta və yüksək təzyiqli qaz kəmərləri bağlayıcı qurğu- larla seksiyalara bölünməklə, həlqəvi layihələndirilməlidir.
• Yeraltı qaz kəmərlərində nəza- rət borucuqları nəzərdə tutulmalıdırlar:

• qaz kəmərlərinin qoşulma yerlə- rində;
• qaz kəmərlərinin dönmələrinin tinin-

də;

• kanalda qoyulmuş yeraltı mühəndis şəbəkələri ilə kəsişən yerlərdə;
• binalara girişlərdə.
  • Bağlayıcı armaturların (bağla- yıcı qurğuların) yerləşdirilməsi bu norma- ların 6-cı bölməsinin göstərişlərinə uyğun olaraq nəzərdə tutulmalıdır.
  • Qaz kəmərlərinin binaların və qurğuların divarlarından keçdiyi yerlərdə boru ilə futlyar arasında, qaz kəmərlərinin ehtimal olunan yerdəyişməsinə maneə- çilik törətməyən elastik suburaxmayan tı- xama nəzərdə tutulmalıdır.
  • Seysmikliyi 8 və 9 bal olan ra- yonlarda yer səthindən yuxarı çəkilən qaz

 

 

 

kəmərlərinin özündə kompensasiya ya- ranmadıqda, təbii və süni maneələrlə kə- sişdiyi yerlərdə, qaz kəmərlərinin bünöv- rə üzərində qoyulmuş avadanlıqlara (çən- lər, MKHQ, kompressorlar, nasoslar və s.) birləşdirildiyi yerlərdə, həmçinin bina- ların girişlərində kompensasiya qurğuları nəzərdə tutulmalıdır.

• Seysmikliyi 7 baldan yuxarı olan, işlənilən və karstlaşmış ərazilərdə çəkilən polietilen qaz kəmərləri üçün möhkəmlik ehtiyat əmsalı 2,8-dən az olmayan borular tətbiq edilməlidir. Qay- naq-çalaq birləşmələri fiziki üsullarla 100%-li nazarətdən keçirilməlidir.

Şişən, qabaran və çökən qruntlu rayonlar

• Şişən, qabaran və çökən qrunt- lu rayonlar üçün qaz təchizatı sistemləri layihələndirilərkən, bu normaların tələb- lərindən əlavə, СНиП 02.01 normativ sənədinin göstərişlərinə əsaslanmaq la- zımdır.
• Orta və çox şişən qruntlarda trassa üzrə qruntun şişmə dərəcəsi eyni olduqda, qaz kəmərlərinin çəkilmə dərin- liyi borunun üstünə qədər 0,9 m-dən az olmamaqla qəbul edilməlidir. Zəif şişən qruntlarda qaz kəmərlərinin çəkilməsi bu normaların 6-cı bölməsinin tələblərinə uyğun olaraq nəzərdə tutulmalıdır.
• Şişmə dərəcəsi müxtəlif olan qruntlarda (tərkibi kəskin dəyişilən qrunt- lar, qrunt sularının səviyyəsinin dəyişmə- si, qaz kəmərinin yolun hərəkət hissəsin- dən qazonlara keçməsi və ) qaz kəmər- lərinin çəkilməsi borunun üstünə qədər 0,9 m-dən az olmamaqla, normativ don- ma dərinliyinin 0,7-0,8-dən az olmayan dərinlikdə yerinə yetirilməlidir.
• Nəm qaz nəql etmək üçün təyin olunmuş yeraltı qaz kəmərlərinin çəkilmə dərinliyi, bu normaların 6-cı bölməsinin tələblərinə uyğun olaraq qəbul edilməli-

 

• Yeraltı qaz kəmərlərinin şaquli sahələrinin və futlyarların (QTM və bina- lara girişlər, kondensatyığıcıları, hidrav- liki rəzələr və ) korroziyaya qarşı izol- yasiyası polimer materiallardan nəzərdə tutulmalıdır. Həmin sahələrin şaxtalı şiş- mə nəticəsində onlara təsir edən qüv- vədən mühafizə olunmasında digər layihə həllərinin istifadə edilməsinə yol verilir.
• Yeraltı çənlərlə olan MKHQ çən qurğuları üçün orta və çox şişən qruntlarda çənləri birləşdirən maye və bu- xar fazalarının qaz kəmərlərinin çəkilməsi yer səthindən yuxarı nəzərdə tutulmalıdır.
• Quyular layihələndirilərkən qruntun şaxtalı şişmələrdən onlara təsir edən qüvvədən mühafizə olunması üzrə tədbirlər (boşluqların çınqılla və ya çın- qıllı-qumsal qruntla doldurulması, xarici tərəfdən divarların hidroizolyasiya olun- ması və ya donmayan örtüklə suvanması məsələn, üstünün sement ilə bərkidilməsi və ) nəzərdə tutulmalıdır. Quyuların ör- tüklərinin üstündə boşluğun hüdudundan 0,5 m-dən az olmamaqla kənara çıxarılan asfalt səki nəzərdə tutulmalıdır.
• Qabaran və çökən qruntlu ra- yonlar üçün qaz kəmərlərinin layihələn- dirilməsi əsasların deformasiyasının azal- dılması üzrə tədbirlər nəzərdə tutularaq həmin qruntların xüsusiyyətləri hesaba alınmaqla aparılmalıdır, məsələn, qruntun sıxlaşdırılması, kimyəvi möhkəmləndir- mə, tikinti aparılan rayonda bu cür qrunt- ların binaların və qurğuların altında bü- növrə kimi istifadə edilməsi təcrübəsi nəzərə alınaraq, sudan mühafizə və konstruktiv tədbirlər.

Qaz kəmərlərinin I tip çökmə qrunt- larda çəkilməsi bu normaların 6-cı böl- məsinin tələblərinə uyğun olaraq nəzərdə tutulmalıdır.

Qaz kəmərlərinin girişlərinin çəkilmə- si bu normaların 6.19. bəndinin göstəriş- lərinə uyğun olmalıdır.

 

 

 

13.   Materiallar və texniki məmulatlar

Ümumi göstərişlər

• Qaz təchizatı sistemlərinin layi- hələrində nəzərdə tutulan materiallar və texniki məmulatlar qənaətli, etibarlı və müəyyən edilmiş qaydada təsdiq olunmuş dövlət standartlarına və ya texniki şərtlərə uyğun olmalı və ГОСТ 114 standartına uyğun olaraq Dövlət qeydiyyatından keç- məlidirlər.
• Seysmikliyi 7 bal və artıq olan rayonlarda, şişən və çökən qruntlar yayıl- mış zonalarda, işlənilən ərazilərdə və so- yuq iqlimli rayonlarda qaz təchizatı sistemlərinin tikintisi üçün materiallar, həmçinin armaturlar, avadanlıqlar, cihaz- lar və digər texniki məmulatlar seçilər- kən, bu normaların 53.-13.56. bənd- lərində göstərilmiş əlavə tədbirlər nəzərə alınmalıdır.
• Bu bölmədə nəzərdə tutulmayan, ancaq bu normaların tələblərinə cavab ve- rən yerli və xarici materialların və texniki məmulatların, o cümlədən boruların işlə- dilməsinə yol

Layihədə qəbul edilmiş boruların və digər texniki məmulatların dəyişdirilmə- sinin mümkünlüyü layihə təşkilatı tərə- findən təyin edilməlidir.

• Təzyiqi 0,6MPa-ya (6 kqq/sm2-ə) qədər olan qəsəbələrarası və təzyiqi 0,3MPa-ya (3kqq/sm2-ə) qədər olan kənd məskənləri ərazilərində çəkilən yeraltı qaz kəmərləri üçün, çəkilmə şəraitinə və

nəql edilən qazın növünə görə bu boru- ların işlədilməsinə yol verilməyən hallar istisna olmaqla, bir qayda olaraq, poli- etilen borular nəzərdə tutulmalıdırlar.

Polad borular

• Qaz təchizatı sisitemlərinin ti- kintisi üçün, tərkibində 0,25%-ə qədər karbon, 0,056%-ə qədər kükürd və 0,046%-ə qədər fosfor olan, yaxşı qaynaq

 

olunan poladdan hazırlanmış düz tikişli, spiral tikişli qaynaqlı və tikişsiz polad borular işlədilməlidir.

Boruların divarlarının qalınlığı СНиП

• normativ sənədinin tələblərinə uyğun olaraq hesabatla təyin edilməlidir və onun nominal ölçüsü standartlar və texniki şərtlər üzrə bu normalarla tətbiq edilməsinə yol verilən böyük diametrli borulara yaxın ölçüdə qəbul edilməlidir. Bu halda yeraltı və yerüstü (torpaq tökü- mündə) çəkilən qaz kəmərləri üçün boru- nun divarının nominal qalınlığı 3 mm- dən, xarici yerüstü və yer səthindən yu- xarı çəkilən qaz kəmərləri üçün isə 2 mm- dən az olmamaqla qəbul edilməlidir.

Qaz təchizatı sistemlərinin konkret şə- raitdə tikintisi üçün polad boruların seçil- məsi, bu normaların məcburi olan əlavə 6-sına uyğun olaraq təyin edilməlidir.

• Xarici və daxili qaz kəmərlə- rinin tikintisi üçün В və Г qrupuna aid olan, ГОСТ 380 standartı üzrə ikinci ka- teqoriyadan (diametri 530 mm-dən, diva- rının qalınlığı 5 mm-dən artıq olan qaz kəmərləri üçün, bir qayda olaraq, üçüncü kateqoriyadan az olmamaqla) aşağı olma- yan B qruplu az karbonlu Ст2, Ст3 mar- kalı sakit poladdan, həmçinin tərkibində karbonun miqdarı 0,25%-dən çox olma- maqla Ст4 markalı; ГОСТ 1050 standartı üzrə 08, 10, 15, 20 markalı; ГОСТ 19281 standartı üzrə altıncı kate-qoriyadan az olmamaqla 09Г2С, 17ГС, 17Г1С markalı zəif legirlənmiş, ГОСТ 4543 standartı üzrə 10Г2 markalı poladdan hazırlanmış borular nəzərdə tutulmalıdırlar.
• Bu normaların 6. bəndində göstərilən, ancaq yarımsakit və qaynayan poladdan hazırlanmış polad boruların, aşağıdakı hallarda işlədilməsinə yol verilir:
  • xarici havanın hesabi temperaturu mənfi 300S-yə qədər (daxil olmaqla) olan rayonlarda tikilən yeraltı qaz kəmərləri üçün;

 

 

 

• xarici havanın hesabi temperaturu mənfi 10oS-yə qədər (daxil olmaqla) olan rayonlarda yer səthindən yuxarı tikilən qaz kəmərləri üçün – yarımsakit və qay- nayan poladdan olan boruların, hesabi temperaturu mənfi 200S-yə qədər (daxil olmaqla) olan rayonlarda isə yarımsakit poladdan olan boruların;
• istismar prosesində borunun divarı- nın temperaturu qaynayan poladdan ha- zırlanmış borular üçün 00S-dən və yarım- sakit poladdan hazırlanmış borular üçün mənfi 100S-dən aşağı düşmədikdə – diva- rının qalınlığı 8 mm-dən artıq olmayan boruların daxili qaz kəmərləri üçün.

Göstərilən hallarda xarici qaz kəmər- ləri üçün yarımsakit və qaynayan polad- dan olan borular işlədildikdə aşağıdakı şərtlər qorunmalıdırlar:

• yarımsakit poladdan olan boruların diametri 820 mm-dən, qaynayan polad- dan olan boruların diametri 530 mm-dən artıq olmamalıdır;
• boruların divarlarının qalınlığı 8 mm-dən artıq olmamalıdır.

Xarici havanın hesabi temperaturu mənfi 400S-yə qədər (daxil olmaqla) olan rayonlarda, yeraltı və yer səthindən yuxa- rı çəkilən xarici qaz kəmərlərinin tikintisi üçün yarımsakit poladdan hazırlanmış, diametri 325 mm-dən böyük olmayan və divarının qalınlığı 5 mm-ə qədər (daxil ol-

maqla) olan, həmçinin yeraltı və yer sət- hindən yuxarı çəkilən xarici qaz kəmər- ləri üçün yarımsakit və qaynayan polad- dan hazırlanmış, divarının qalınlığı 4,5 mm-ə qədər (daxil olmaqla) olan və dia- metri 114 mm-dən böyük olmayan bo- ruların işlədilməsinə yol verilir.

Yarımsakit və qaynayan poladdan olan borulardan, yüksək və orta təzyiqli qaz kəmərləri üçün soyuq əyilmə üsulu ilə hazırlanmış dirsəklərin, birləşdirici hissə- lərin, kompensasiya olunan qurğuların iş- lədilməsinə yol verilmir.

• Alçaq təzyiqli xarici və daxili qaz kəmərləri üçün, o cümlədən onların əyilmiş dirsəkləri və birləşdirici hissələri

 

üçün ГОСТ 380 standartı üzrə A, Б, В qrupundan 1,2,3 kateqoriyalı Ст1, Ст2, Ст3, Ст4 markalı və ГОСТ 1050 stan- dartı üzrə 08, 10, 15, 20 markalı sakit, yarım-sakit və qaynayan poladdan hazır- lanmış A, Б, В qruplu boruların işlə- dilməsinə yol verilir. 08 markalı poladın işlədilməsinə texniki-iqtisadi əsaslandır- ma olduqda yol verilir, Ст 4 markalı polad – tərkibində karbonun miqdarı 0,25%-dən artıq olmadıqda işlədilə bilər.

• Vibrasiya yükü hiss edən bütün təzyiqli qaz kəmərlərinin sahələri üçün (bilavasitə vibrasiya mənbəyi ilə birləşdi- rilmiş QTM-də, QTQ-də, kompressorlar- da və.s), tərkibində karbonun miqdarı 0,24%-dən artıq olmayan (məsələn, ГОСТ 380 standartı üzrə üçüncü kateqo- riyadan az olmayan Ст2, Ст3 markalı; ГОСТ 1050 standartı üzrə 08, 10, 15 mar- kalı) sakit poladdan hazırlanmış В və Г qrupundan olan borular işlədilməlidir.
• Qaynaqlı boruların qaynaq bir- ləşmələri borunun metalı ilə eyni möh- kəmlikdə olmalıdır və ya boruların qay- naq birləşmələrinin möhkəmlik əmsalının standarta və ya texniki şərtlərə uyğun ol- masına istehsalçı müəssisə tərəfindən zə- manət verilməlidir. Göstərilən tələblər boruların sifariş spesifikasiyasına daxil edilməlidir.

Qaynaq birləşmələrinin tikişlərinin, bu normaların məcburi olan əlavə 6-da gös- tərilmiş təzyiqlərə, möhkəmlik xarakteris- tikası olmayan, boruların ГОСТ 3262 standartı üzrə işlədilməsinə yol verilir.

• Xarici havanın hesabi tem- peraturu mənfi 400S-yə qədər (daxil ol- maqla) olan rayonlarda çəkilən qaz kə- mərləri üçün, bir qayda olaraq, boru meta- lının zərbə özlülüyünə tələblər irəli sürül- mür.

Çəkilmənin yerli şəraiti nəzərə alın- maqla, bir qayda olaraq, diametri 620 mm-dən böyük olan I kateqoriyalı yüksək təzyiqli  qaz  kəmərləri  üçün,  həmçinin

 

 

 

vibrasiya yükü hiss edən avtomobil və də- mir yolları, su maneələri keçidlərindən çəkilən və digər məsuliyyətli qaz kəmər- ləri və onların ayrı-ayrı sahələri üçün işlədilən boru metalının zərbə özlülüyünə tələblər nəzərdə tutulmalıdır.

Zərbə özlülüyünə tələblər divarının qalınlığı 5 mm-dən artıq olan borular üçün nəzərdə tutulmalıdır.

Bu halda qaz kəmərinin minimal tem- peraturda istismarı zamanı, boruların əsas metalının zərbə özlülüyünün həcmi 30C/sm2 (3kqq×m/sm2)-dən aşağı qəbul edilməməlidir.

• Karbonun ekvivalenti aşağı- dakı düsturlarla təyin edilməlidir:

zəif legirlənmiş polad üçün

 

• Nəzarət-ölçü cihazlarının və qazlaşdırılan avadanlıqların avtomatika cihazlarının birləşdirilməsi üçün impulsu qaz kəmərləri, bir qayda olaraq, bu nor- maların məcburi olan əlavə 6-da göstəril- miş polad borulardan və ya avadanlıqların pasportlarında verilmiş göstəricilərə əsa- sən nəzərdə tutulmalıdırlar. Bu məqsədlər üçün ГОСТ 617 standartı üzrə mis boru- ların, həmçinin bu normaların 8-ci böl- məsinin göstərişlərinə əsasən rezin və re- zin parçalı şlanqların işlədilməsinə yol

Birləşdirici hissələr və detallar

• Qaz təchizatı sistemləri üçün birləşdirici hissələr və detallar cədvəl 27- də göstərilmiş, dövlət standartlarına və is-

 

[Ж]

 

= Ж+ Мн+ Жр+ Мо+ å(В + Ти+ Нб)+

 

tehsalçı müəssisənin texniki şərtlərinə uy-

 

Э                          6                    5

 

ğun  olaraq  hazırlanmış,  sakit  poladdan

 

•  

+

• Жу+ Ни 15Б, 15

 

(10)

 

(tökülmüş, döyülmüş, stamplanmış, əyil-

miş və ya qaynaqlı) və ya döyülmüş çu- qundan nəzərdə tutulmalıdırlar.

 

az karbonlu polad və ya zəif legirlən-

miş polad üçün (ancaq silisiummanqan sistemli legirləmə ilə), məsələn 17ГС, 17Г1С, 09Г2С markaları və s..

 

Standartlardan və ya texniki şərtlərdən birinin tələbləri nəzərə alınmaqla layihə təşkilatları tərəfindən yerinə yetirimiş ciz- gilər üzrə hazırlanmış, birləşdirici hissə-

 

[Ж]Э

 

= Ж+ Мн ,                     (11)

6

 

lərin və detalların işlədilməsinə, həmçinin onların tikişsiz polad və düztikişli qay- naqlı borulardan və ya metalı bu norma-

 

burada C, Mn, Cr, Mo, V, Ti, Nb, Cu, Ni,

B –boru polad metalının tər- kibində müvafiq olaraq – karbonun, manqanın, xromun, molibdenin, vanadiumun, titanın, niobiumun, misin, nikelin, borun miqdarı(kütlədə faizlə). [C]э -nin kəmiyyəti 0,46-nı keçməməlidir

13.13. Qaz təchizatı sistemləri üçün nəzərdə tutulan borular, onların istehsal olunduğu zavodda hidravliki sınaqdan ke- çirilməlidirlər və ya boruların standartlara və ya texniki şərtlərin tələblərinə uyğun olan həcmdə hidraliki təzyiqə davamlı ol- ması haqqında sertifikatda qeydlər edil- məlidir.

 

ların 13.5.-13.12. bəndlərində, müvafiq qaz kəmərləri üçün nəzərdə tutulmuş tə- ləblərə cavab verən təbəqəli yayma me- taldan hazırlanmasına yol verilir.

• Birləşdirici hissələr və detallar, bir qayda olaraq, zavodda hazırlanma- lıdırlar. Tiktinti təşkilatlarının bazalarında hazırlanmış birləşdirici hissələrin və de- talların, bütün qaynaq birləşmələrinin (qaynaq olunan detallar üçün), dağıdıcı təsiri olmayan üsulla nəzarətdən keçiril- məsi şərti ilə işlədilməsinə yol
• Armaturların, avadanlıqların və cihazların qaz kəmərlərinə birləşdirilməsi üçün flanslar ГОСТ 12820 və ГОСТ 12821 standartlarına uyğun olmalıdır.

 

 

 

• Flanslı birləşmələrin sıxılması üçün, cədvəl 28-də göstərilmiş material- lardan hazırlanmış aralıqlar işlədilməli-

Cədvəl 28-də (mühit, təzyiq və tem- peratur nəzərə alınmaqla) göstərilmiş ma-

 

teriallarla müqayisədə kipliyi onlardan az təmin etməyən digər sıxlaşdırıcı materi- allarından olan aralıqların nəzərdə tutul- masına yol verilir.

 

 

Cədvəl 27

 

 

Birləşdirici hissələr və detallar	Standartlar	Texniki şərtlər
Künclüklər Üçlüklər Çarpazlar Muftalar   Birləşdirici qaykalar Tıxaclar   Muftalar   Nəzarət qaykaları Sqonlar	1.Slindirik yivli döyülmüş çuqundan ГОСТ 8946, ГОСТ 8947 ГОСТ 8948  ГОСТ 8949, ГОСТ 8950 ГОСТ 8951,  ГОСТ 8952, ГОСТ 8953 ГОСТ 8954,  ГОСТ 8955, ГОСТ 8956 ГОСТ 8957 ГОСТ 8959 ГОСТ 8963 2.  Slindirik yivli poladdan ГОСТ 8966 ГОСТ 8968 ГОСТ 8969 3.  Qaynaq olunmuş poladdan	Đstehsalçı müəssisələrin texniki şərtlərinə uyğun olaraq           Đstehsalçı müəssisələrin texniki şərtlərinə uyğun olaraq
Dirsəklər	ГОСТ 17375	Đstehsalçı  müəssisələrin
Keçmələr	ГОСТ 17378	texniki şərtlərinə uyğun
Üçlüklər Qapayıcılar	ГОСТ 17376 ГОСТ 17379	olaraq

 

Cədvəl 28

 

Flanslı birləşmələr üçün təbəqəli ara- lıq materialları (standart, marka)	Təbəqənin qalınlığı, mm	Təyinatı
1.  Paronit  ГОСТ  481  üzrə  (ПМВ	1-4	Təzyiqi 1,6MPa (16kqq/sm2)-ya (daxil olmaqla)
markalı)		qədər olan qaz kəmərlərində birləşmələrin sıxıl-
		ması üçün
2. Yağa-benzinə davamlı rezin ГОСТ	3-5	Təzyiqi 0,6MPa (6kqq/sm2)-ya (daxil olmaqla)
7338 üzrə		qədər olan qaz kəmərlərində birləşmələrin sıxıl-
		ması üçün
3.  Alüminium  ГОСТ  21631  və  ya	1-4	Bütün  təzyiqli  qaz  kəmərlərində  birləşmələrin
ГОСТ 13726		sıxılması üçün, o cümlədən kükürdlü qaz nəql
		edən qaz kəmərləri
4. Mis ГОСТ 495 üzrə M1 və M2	1-4	Bütün  təzyiqli  qaz  kəmərlərində  birləşmələrin
markalı		sıxılması üçün, kükürdlü qaz nəql edən qaz kə-
		mərlərindən başqa
Qeyd. Paronitdən olan aralıqlar ГОСТ 15180 standartının tələblərinə uyğun olmalıdır.

 

Korroziyaya qarşı mühafizə materialları

• Yeraltı qaz kəmərlərini və çən- lərini korroziyadan mühafizə etmək üçün

 

işlədilən materiallar və konstruksiyalar, ГОСТ 9.602 standartının tələblərinə uy- ğun olmalıdır.

• Katod qurğularının  anod  tor- paqlanması üçün silisiumlu dəmir, qrafit-

 

 

 

li, qrafitlaylı və digər az həll olunan materiallar, həmçinin korroziyaya qarşı örtüyü olmayan çuqun borular işlədilmə- lidirlər.

• Yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərlərinin və yerüstü MKHQ çənlərinin atmosfer korroziyasından mü- hafizə olunması üçün, xarici havanın tem- peraturunun dəyişməsinə və atmosfer ya- ğıntılarına davamlı olan lak-boya örtüklə- ri (boyalar, laklar, emallar) işlədilməlidir.
• Qaz kəmərlərinin metal və dəmirbeton konstruksiyalardan izolə ol- unması üçün işlədilən aralıqlar və altlıqlar ГОСТ 16338 standartına uyğun olan poli- etilendən və ya elektrik-keçirməməzlik xassələrinə görə ona bərabər olan digər materiallardan hazırlanmalıdırlar.

Polietilendən hazırlanan borular və birləşdirici hissələr

• Yeraltı qaz kəmərləri üçün istehsalçı müəssisələrın texniki şərtlərinə uyğun olaraq istehsal olunan, «Qaz» işa- rəsi ilə markalanmış alçaq təzyiqli polietilendən hazırlanmış borular, həm- çinin xüsusi olaraq qaz kəmərləri üçün təyin edilmiş, müəyyən olunmuş qaydada təsdiq edilmiş standartlara və texniki şərt- lərə uyğun olaraq orta sıxlıqlı polieti- lendən hazırlanmış borular işlədilməlidir.
• Qaz kəmərində qazın işçi təzyi- qindən asılı olaraq aşağıdakı borular nə- zərdə tutulmalıdır:
• alçaq və orta təzyiqli qaz kəmərləri üçün – С (orta) tipli borular;
• II kateqoriyalı yüksək təzyiqli qaz kəmərləri üçün – Т (ağır) tipli
• Polietilen qaz kəmərləri üçün birləşdirici hissələr (flansların altında qo- yulan oymaqlar, keçmələr, dirsəklər, üç- lüklər və s), istehsalçı müəssisələrın tex- niki şərtlərinə uyğun olaraq nəzərdə tutul- malıdırlar və С və ya Т tipli borulara uy- ğun olmalıdır.

 

• Polietilen boruların polad boru- larla, kompensatorlarla və bağlayıcı qur- ğularla sökülə bilən birləşmələri flansaltı oymaqlarda nəzərdə tutulmalıdır. Flansla- rın altında oymaqlar olmadıqda, sökülə bilən polietilen polad birləşmələrinin layi- hə təşkilatının hazırladığı cizgilər üzrə yerinə yetirilməsinə yol

Bağlayıcı və tənzimləyici avadan- lıqlar, cihazlar və digər texniki məmulatlar

• Bağlayıcı armaturlar seçilər- kən, onun istismar olunma şərtləri qazın təzyiqi və temperaturu üzrə cədvəl 29-da göstərilmiş rəqəmlərə əsasən nəzərə alın- malıdır.
• MKHQ çənləri üçün bağlayıcı armaturlar seçilərkən aşağıdakı şərti təz- yiqlər, MPa (kqq/sm2), qəbul edilməli- dirlər:
• yerüstü çənlər üçün ......1,6 (16)
• yeraltı çənlər üçün ........1,0 (10) MKHQ-nin qaz təchizatı sistemlərin-

də boz çuqundan olan bağlayıcı armatur- ların tətbiq edilməsinə ancaq buxar faza- sının alçaq təzyiqli qaz kəmərlərində yol verilir.

• Qaz təchizatı sistemləri üçün bağlayıcı armaturlar (bağlayıcı qurğular) kimi nəzərdə tutulan ventillər, kranlar, si- yirtmələr və çevirici rəzələr qaz mühiti üçün təyin edilməlidirlər. Rəzələrin kip- liyi ГОСТ 9544 standartı üzrə I sinifə uy- ğun olmalıdır.

Qaz təchizatı sistemləri üçün, ГОСТ 9544 standartına uyğun olaraq armatur rəzəsinin I sinif germetikliyə sürtülüb kipləndirilməsi və sınaqdan keçirilməsi üzrə əlavə işlər yerinə yetirilmək şərti ilə ümumi təyinatlı bağlayıcı armaturların işlədilməsinə yol verilir.

Đntiqalların və boru kəmərlərinin digər armaturlarının elektrik avadanlıqları part- layış-təhlükəsizlik tədbirləri üzrə elektrik qurğularının quraşdırılmasını nizamlayan

 

və tənzimləyən qaydalara (ПУЭ) uyğun olaraq qəbul edilməlidirlər.

Alçaq təzyiqli qaz kəmərlərində hid- ravliki rəzələrin bağlayıcı qurğu kimi iş- lədilməsinə yol verilir.

 

 

 

 

 

Cədvəl 29

 

 

Bağlayıcı armaturların materialı	Tətbiq edilmə şərtləri
	Qazın təzyiqi, MPa (kqq/sm2), artıq olmamaqla	Temperaturu, oS
Boz çuqun	0,6  (6)	mənfi 35o-dən aşağı olmamaqla
Döyülə bilən çuqun	1,6 (16)	----«----
Karbonlu polad	----«----	mənfi 40o-dən aşağı olmamaqla

 

 

Kranlar və çevirici rəzələr çevirmə məhdudlaşdırıcıları və «açıq-bağlı» və- ziyyətlərini göstərən nişanlarla, yuxarı qalxan şpindeli olmayan siyirtmələr isə açılma dərəcəsini göstərən nişanlarla tə- min edilməlidirlər.

• Qaz təchizatı sistemlərində iş- lədilən, qaz təzyiq tənzimləyicilərinin əsas parametrləri, cədvəl 30-da göstə- rilmiş rəqəmlərə uyğun olmalıdır.
• Qaz təzyiq tənzimləyicilərinin konstruksiyaları ГОСТ11881 (СТ СЭВ 3048) standartına uyğun olmalı və aşağı- dakı tələbləri təmin etməlidirlər:

• mütənasiblik zonası kombinasiya edil- miş tənzimləyicilər və balon qurğularının tənzimləyiciləri üçün çıxış təzyiqinin ni- zamlanmasının yuxarı həddindən ±20%-i, digər bütün tənzimləyicilər üçün isə ± 10% -i ötüb keçməməlidir
  • qeyri-həssaslıq zonası çıxış təzyi- qinin nizamlanmasının yuxarı həddindən
• 2,5%-dən artıq olmamalıdır;
  • vaxt sabiti (qaz sərfinin və ya giriş təzyiqinin kəskin dəyişməsində tənzimlə- mənin keçid prosesi vaxtı) 60 saniyəni ötüb keçməməlidir.

Parametr Parametrin qiyməti   Şərti keçid, mm   ГОСТ   28338  standartı üzrə Girişdə təzyiq (işçi), MPa (kqq/sm2) 0,05(0,5); 0,3(3); 0,6 (6); 1,2 (12); 1,6 (16) Çıxışda təzyiq, MPa (kqq/sm2) 0,001 (0,01)-dən 1,2 (12)-yə qədər

Cədvəl 30

 

• Đki yəhərli tənzimləyicilərin bağlı klapanlarından tənzimlənməyən nisbətdə qaz sızmasına nominal sərfin 0,1%-dən artıq olmamaqla yol verilir; bir yəhərli klapanlar üçün rəzələrin kipliyi ГОСТ 9544 standartı üzrə I sinifə uyğun olmalıdır.

Tənzimləyici qurğu kimi döngəli qapaqlar işlədildikdə, yol verilən tənzim- lənməyən qaz sızması keçirmə qabiliyyə- tinin 1%-ni ötüb keçməməlidir.

• Qazın nəzarət olunan təzyiqi yol verilməyən həddə artdıqda və azaldıq- da istehlakçılara verilən qazın kəsilməsi üçün QTM (QTQ)-də tətbiq edilən qoru- yucu-bağlayıcı klapanın (QBK) əsas para- metrləri cədvəl 31-də verilmişdir.

QBK-nın işədüşmə dəqiqliyi QTM-də qoyulan QBK-lar üçün nəzarət olunan təzyiqin təyin edilmiş miqdarının ±5%-ni, şkaf tipli QTM-də, QTQ-də və kombi- nasiya edilmiş tənzimləyicilərdə qoyulan QBK-lar üçün isə±10%-ni təşkil etməli- dir.

• QTM (QTQ)-də və MKHQ çənlərində qoyulan QAK-nın əsas para- metrləri cədvəl 32-də verilmişdir.
• Müəyyən edilmiş maksimal işçi təzyiqi 15%-dən çox olmamaqla artdıqda QAK-lar açılmanı təmin etməlidirlər.

O təzyiqdə ki, klapanın tam bağlanıl- ması baş verir, həmin təzyiq klapanın hazırlanmasında, müəyyən edilmiş qayda- da təsdiq olunmuş müvafiq standartlarla

 

 

 

və ya texniki şərtlərlə müəyyənləşdirilir. Yaylı QAK-lar onların məcburi açılması üçün qurğularla təchiz olunmalıdırlar.

Alçaq təzyiqli qaz kəmərlərində məc- buri açılmaq üçün qurğu olmadan QAK- nın qoyulmasına yol verilir.

• Tənzimləyici və qoruyucu qur- ğuların, mexaniki qatışıqlarla çirklənmə- dən mühafizəsi üçün, QTM (QTQ)-də qo- yulan süzgəclərin əsas parametrləri cəd- vəl 33-də verilən rəqəmlərə uyğun olma- lıdır.
• Süzgəcdə təzyiq itkisini (kas- setlərin çirklənmə dərəcəsi) təyin etmək məqsədilə onlara difmanometrlərin və ya digər qurğuların birləşdirilməsi üçün süz- gəclərdə ştuserlər olmalıdır.
• Süzgəc materialları qazın tələb olunan təmizlənməsini təmin etməlidir, onunla kimyəvi birləşmələr əmələ gətir- məməlidir və qazın daimi təsirindən da- ğılmamalıdır.
• Əyilmiş və qaynaqlı kompen- satorların hazırlanması üçün, qaz kəmər- ləri üçün qəbul edilmiş eyni keyfiyyətli borulardan istifadə edilməlidir (yüksək və orta təzyiqli qaz kəmərləri üçün, bu nor- maların 7. bəndinin göstərişləri nəzə- rə alınmalıdır). Qaynaqlı kompensator- ların hazırlanması üçün istifadə olunan dirsəklər, bu normaların 13.15. bəndinə uyğun olaraq qəbul edilməlidirlər.
• Qaz kəmərlərində kipkəcli kompensatorların tətbiq edilməsinə yol
• Su maneələrindən, bataqlıqlar- dan və su basmış sahələrdən çəkilən, qaz kəmərlərinin bərkidilməsi üçün işlədilən məmulatlar, AzDTN 9-2 normativ sənə- dinin tələblərinə cavab verməlidirlər.
• MKHQ üçün qabların (çənlə- rin, buxarlandırıcıların, avtomobil və də- mir yolu sisternlərinin) materialları və konstruksiyaları təzyiq altında işləyən tu-

 

tumların (qabların) quruluşunu və təhlü- kəsiz istismarını tənzimləyən normativ sənədin göstərişlərinə, ГОСТ 14249, ГОСТ 9931 və ГОСТ 6533 standartları- na, həmçinin müəyyən edilmiş qaydada təsdiq olunmuş sahə standartlarına və ya texniki şərtlərinə uyğun olmalıdır.

• MKHQ çənləri mənfi 400S temperaturda hesabi  temperaturu  mənfi

400S-ə (daxil olmaqla) qədər olan ra- yonlar  üçün,  zərbə  özlülüyünün  həcmi

30C/sm2 (3kqq×m/sm2)-dən az olmamaqla təmin olunmuş metaldan hazırlanmalıdır.

• Məişət qaz pilətələri ГОСТ 10798 standartının tələblərinə və ya hə- min cihazlar üçün müəyyən edilmiş qay- dada təsdiq olunmuş texniki şərtlərə ca- vab verməlidirlər.
• Yanmış məhsulların tüstü baca- larına kənar edilməsi ilə nəzərdə tutulan pilətələr, bacada tələb olunan seyrəkləmə olmadıqda qazın pilətəyə verilməsinin kəsilməsini təmin edən avtomatika cihazları ilə təchiz edilməlidirlər.
• Ticarət, ictimai iaşə müəssisə- ləri və digər analoji istehlakçılar üçün is- tifadə olunan qaz avdanlıqları qazın veril- məsi kəsildikdə, alov söndükdə və hava- nın verilməsi dayandırıldıqda (məcburi hava verilən odluqlarla təchiz olunmuş avadanlıqlar üçün) əsas (işçi) odluqların açılmasını təmin edən təhlükəsizlik avto- matika cihazları ilə təmin edilməlidirlər.

Nominal istilik gücü 5,6kVt-dan az olan (qaz sərfi 0,5m3/saatdan az), odluq və ya bir bloka birləşdirilmiş odluqlar qrupu üçün təhlükəsizlik avtomatikasının qurulması məcburi deyildir.

Digər parametrlər pozulduqda qazın verilməsini kəsmək və yanma proseslərini avtomatik tənzimləmək üçün qaz aparat- larının avtomatika ilə təmin olunma zəru- rəti aparatların iş texnologiyaları və re- jimlərindən asılı olaraq avadanlıqları işlə- yib hazırlayanlar tərəfindən həll edilir.

 

 

 

• Məişət şəraitində suyun qızdı- rılması üçün ГОСТ 11032 və ГОСТ 19910 standartlarının tələblərinə və ya müəyyən edilmiş qaydada təsdiq olunmuş texniki şərtlərə uyğun olan, axarlı və tu- tumlu qaz suqızdırıcıları tətbiq edilməli- dirlər.
• Binaların, həmçinin sənaye müəssisələrinin sexlərinin otaqlarını qız- dırmaq üçün tətbiq edilən qaz-hava kalo- riferləri və konvektorları aşağıdakıları tə- min edən tənzimləmə və təhlükəsizlik av- tomatikası ilə komplektləşdirilməlidirlər:

• qızdırılan otaqlarda təyin edilmiş temperaturun saxlanmasını və ya havanın təyin edilmiş temperatura qədər qızdırıl- masını;
• qazın yolverilməyən təzyiq dəyişil- məsində, tüstü bacasında seyrəkləmə mü- əyyən edilmiş miqdardan az olduqda, ha- vanı kaloriferdən otaqlara verən üfürmə ventilyatoru dayandıqda və ya alov sön- dürüldükdə odluqlara qazın verilməsinin kəsilməsini.

 

• Sənaye, kənd təsərrüfatı müəs- sisələri, istehsalat xarakterli məişət xid- məti müəssisələrinin istilik qurğuları üçün, o cümlədən digər yanacaq növün- dən qaza keçirilən qurğular üçün təyin edilmiş qaz odluqları, müəyyən edilmiş qaydada təsdiq olunmuş texniki sənədlər üzrə təşkilatlar tərəfindən hazırlanmalı- dırlar.

Sənaye qaz odluqları ГОСТ 21204 standartının tələblərinə uyğun olmalıdır- lar.

Đnfraqırmızı şüa yayan odluqlar (ĐŞYO) ГОСТ 25696 standartının tələb- lərinə uyğun olmalıdır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Cədvəl 31

 

 

Parametr	Parametrin qiyməti
Şərti keçid, mm Girişdə təzyiq (işçi), MPa (kqq/sm2) Təzyiq artdıqda, işədüşmə diapazonu, MPa (kqq/sm2)	ГОСТ 28338 standartı üzrə 0,05 (0,5); 0,3(3); 0,6 (6);1,2 (12);1,6 (16) 0,002 (0,02)----0,75 (7,5)
Təzyiq azaldıqda, işədüşmə diapazonu, MPa (kqq/sm2)	0,0003 (0,003)---0,03 (0,3)

 

Cədvəl 32

 

Parametr	Parametrin qiyməti
Şərti keçid, mm Klapanın qabağındakı təzyiq (işçi), MPa (kqq/sm2) Đşədüşmə diapazonu, MPa (kqq/sm2)	ГОСТ 28338 standartı üzrə 0,001 (0,01); 0,3(3); 0,6 (6);1,0 (10); 2,0 (20) 0,001 (0,01)-dən 2,0 (20) qədər

 

Cədvəl 33

 

Parametr	Parametrin qiyməti
Şərti keçid, mm	ГОСТ 28338 standartı üzrə
Girişdə təzyiq (işçi), MPa (kqq/sm2)	0,3 (3); 0,6 (6); 1,2 (12)
Süzgəcin kassetində maksimum yol verilən təzyiq
düşgüsü, da Pa (kqq/m2):
torlu süzgəcin	500 (500)
vissinli süzgəcin	500 (500)
tüklü süzgəcin	1000 (1000)

 

 

 

• NÖC-nin seçilməsi aşağıdakı əsas müddəalara uyğun olaraq yerinə ye- tirilməlidir:

• müəyyən edilmiş istismar rejiminin düzgün aparılması üçün müşahidə edilən parametrlərə, göstərici cihazların kömək- liyi ilə nəzarət olunmalıdır;
• dəyişilməsi avadanlıqları qəza və- ziyyətinə sala  bilən  parametrlərə,  qey- dedici və göstərici cihazların köməkliyi ilə nəzarət olunmalıdır; nəzarət olunan parametrlər üzrə qoruyucu qurğular (mü- hafizə) olduqda qeydedici cihazların qo- yulmamasına yol verilir;
• avadanlıqların işini və ya təsərrüfat hesablarını müntəzəm olaraq təhlil etmək üçün lazım olan parametrlərə qeydedici və ya inteqrator cihazlarının köməkliyi ilə nəzarət olunmalıdır.
  • QTM-lər və QTQ-lər üçün NÖC-lər seçilərkən bu normaların 7-ci bölməsinin tələblərinə əməl edilməlidir.
  • NÖC-nin dəqiqlik sinfi onların konkret təyinatından və obyektin istismar şəraitinin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, ancaq 2,5 sinfindən aşağı olmamaqla qə- bul edilməlidir.

Xüsusi təbii və iqlim şəraitləri üçün əlavə tələblər

• Seysmik rayonlarda və işləni- lən ərazilərdə, şişən və çökən qruntlu ra- yonlarda tikilmək  üçün  layihələndirilən yeraltı qaz kəmərlərinin qaynayan polad- dan hazırlanmış borulardan nəzərdə tutul- masına yol
• Orta şişən və çox şişən qruntlu və işlənilən əraziləri olan rayonlar üçün layihələndirilən, diametri 80 mm-dən bö- yük olan yeraltı qaz kəmərləri üçün polad armaturlar nəzərdə tutulmalıdır, diametri 80 mm-ə qədər (daxil olmaqla) olan, qaz kəmərləri üçün döyülən çuqundan bağla- yıcı armaturların tətbiq edilməsinə yol ve-

 

Orta şişən qruntlu rayonlar üçün layihələndirilən,     təzyiqi     0,6MPa-ya (6 kqq/sm2-ə) qədər olan, yeraltı qaz kə- mərləri üçün çuqun bağlayıcı armatur- ların tətbiq edilməsinə yol verilir, bu hal-

da boz çuqundan hazırlanmış armaturlar qaz kəmərinin şaquli yerdəyişməsinə yol verən, kompensasiya qurğuları ilə qoyul- malıdırlar.

Seysmikliyi 8 və 9 bal olan rayonlarda çəkilən yeraltı qaz kəmərlərində, polad bağlayıcı armaturlar tətbiq edilməlidirlər.

• Đşlənilən ərazilərdə və seysmik- liyi 7 bal və artıq olan rayonlarda çəkilən yeraltı qaz kəmərlərində, diametri 80 mm-ə qədər (daxil olmaqla) olan borular üçün divarının qalınlığı 3 mm-dən az olmayan borular qəbul edilməlidirlər, dia- metri 100 mm və artıq olan borular üçün isə divarının qalınlığı bu normaların 5. bəndinə uyğun olaraq təyin edilmiş hesabi qalınlıqdan 2-3 mm çox olan borular qəbul edilməlidirlər.
• Seysmik rayonlarda və işlə- nilən ərazilərdə, şişən və çökmə qruntlu rayonlarda daxili və yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərləri üçün, borulara və texniki məmulatlara irəli sürülən tələblər, adi şəraitdə tikilən müvafiq qaz kəmrlər- ində olduğu kimi qəbul edilirlər.

14.   Qaz təchizatı sistemlərində Telemexanizasiya və Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış

idarəetmə sistemləri

• Qaz təchizatı sistemlərinin mər- kəzləşdirilmiş operativ idarə edilməsini təmin etmək üçün qaz təchizatı layihə- lərində telemexanizasiya (TM) və ya tex- noloji proseslərin avtomatlaşdırılmış ida- rəetmə sistemləri (TPAĐS) nəzərdə tutul- malıdır.

TM əhalisi 100 min nəfərdən artıq olan şəhərlərin qaz təchizatı layihələn- dirilərkən və ya mövcud qaz təchizatı sis- temlərinin  genişləndirilməsi,  yenidənqu-

 

 

 

rulması və texniki avadanlıqların yeniləş- dirilməsi zamanı, nəzarət olunan obyekt- lərin sayı 15-dən artıq olduqda nəzərdə tutulmalıdır.

TPAĐS, bir qayda olaraq, əhalisi 500 min nəfərdən artıq olan şəhərlərin qaz təc- hizatı layihələndirilərkən və mövcud qaz təchizatı sistemlərinin genişləndirlməsi, yenidənqurulması və texniki avdanlıqla- rın yeniləşdirilməsi zamanı, nəzarət olu- nan obyektlərin sayı 50-dən artıq olduqda nəzərdə tutulmalıdır.

• Layihə həlləri gələcəkdə TM və TPAĐS-in müasirləşdirilməsi və geniş- ləndirilməsi imkanını nəzərdə tutmalıdır.

 

• TM və TPAĐS-in növbə ilə tətbiq edilməsinə yol Növbələrə ayırma- lar həll edilən tapşırıqların səviyyəsinə görə nəzarət olunan obyektlərin sayı üzrə aparılır. TPAĐS-in ilk növbədə tətbiq edil- məsi nəzarət olunan obyektlərin sayı məhdudlaşdırıldıqda onun mərkəzləşdiril- miş nəzarət rejimində fəaliyyət göstərmə- sinə yol verilir.
• TM və TPAĐS-in strukturu, fun- ksiyaları və texniki vasitələrinin bu nor- maların tövsiyə olunan əlavə 10-na uyğun olaraq qəbul edilməsinə yol

 

 

 

 

 

Qaz təchizatı sisteminə daxil olan qaz kəmərlərinin təsnifatı (siniflərə bölünməsi)

 

Əlavə 1

Sorğu olunan

 

 

Qaz kəmərləri	Təsnifat göstəriciləri
Xarici (küçə, məhəllədaxili, həyətyanı sexlərarası) və daxili (binaların və otaqların daxilində yerləşən)	Məskənlərin   planlaşdırılmasına   nisbətən   yerləş- dirilməsi
Yeraltı (sualtı), yer səthindən yuxarı çəkilən (su sət- hindən yuxarı çəkilən), yerüstü	Yerin səthinə nisbətən yerləşdirilməsi
Paylayıcı, qaz kəməri-girişləri, giriş, üfürmə, atqı, impulslu, həmçinin məskənlərarası	Qaz təchizat sistemində təyinatı
I kateqoriyalı yüksək təzyiqli, II kateqoriyalı yük- sək təzyiqli, orta təzyiqli, alçaq təzyiqli	Qazın təzyiqi
Metal (polad, mis və s.) və qeyri-metal (polietilen və s.)	Boruların materialı
Təbii qaz, səmt qaz və MKHQ	Nəql edilən qazın növü
Qeyd. Qaz kəmərlərinin tərifləri bu normaların 3-cü bölməsində verilmişdir.

 

Əlavə 2

Tövsiyə olunan

 

Müxtəlif sənaye sahələri üçün maksimum saatlıq qaz sərfi əmsallarının qiymətləri

 

Sənaye sahələri	Qazın sərfinin maksimum saatlıq əmsalları,		Кщ мах
	Bütün müəssisə üzrə	Qazanxana üzrə	Sənaye sobaları üzrə
Qara metallurgiya	1/6100	1/5200	1/7500
Gəmiqayırma	1/3200	1/3100	1/3400
Rezinasbest	1/5200	1/5200	-
Kimya	1/5900	1/5600	1/7300
Tikinti materialları	1/5900	1/5500	1/6200
Radiosənayesi	1/3600	1/3300	1/5500
Elektrotexnika	1/3800	1/3600	1/5500
Əlvan metallurgiya	1/3800	1/3100	1/5400
Dəzgahqayırma və alətdüzəltmə	1/2700	1/2900	1/2600
Maşınqayırma	1/2700	1/2600	1/3200
Toxuculuq	1/4500	1/4500	-
Sellüloz-kağız	1/6100	1/6100	-
Ağac emalı	1/5400	1/5400	-
Yeyinti	1/5700	1/5900	1/4500
Pivə istehsalı	1/5400	1/5200	1/6900
Şərabçılıq	1/5700	1/5700	-
Ayaqqabı	1/3500	1/3500	-
Farfor-fayans	1/5200	1/3900	1/6500
Dəri-qalanteriya	1/4800	1/4800	-
Nəşriyyat	1/4000	1/3900	1/4200
Tikişçilik	1/4900	1/4900	-
Un üyütmə-yarma	1/3500	1/3600	1/3200
Tütün-maxorka	1/3850	1/3500	-

 

 

 

Əlavə 3

Sorğu olunan

 

Yaşayış evləri üçün eyni vaxtda istifadəetmə əmsalının Ksim-qiymətləri

 

Mənzillərin sayı	Yaşayış evlərində qoyulan qaz avadanlıqlarından asılı olaraq eyni vaxtda istifadə etmə əmsalları, Ksim
	4-konforlu pilətə	2-konforlu pilətə	4-konforlu pilətə və axarlı qaz suqızdırıcısı	2-konforlu pilətə və axarlı qaz suqızdırıcısı
1	1	1	0,700	0,750
2	0,650	0,840	0,560	0,640
3	0,450	0,730	0,480	0,520
4	0,350	0,590	0,430	0,390
5	0,290	0,480	0,400	0,375
6	0,280	0,410	0,392	0,360
7	0,280	0,360	0,370	0,345
8	0,265	0,320	0,360	0,335
9	0,258	0,289	0,345	0,320
10	0,254	0,263	0,340	0,315
15	0,240	0,242	0,300	0,275
20	0,235	0,230	0,280	0,260
30	0,231	0,218	0,250	0,235
40	0,227	0,213	0,230	0,205
50	0,223	0,210	0,215	0,193
60	0,220	0,207	0,203	0,186
70	0,217	0,205	0,195	0,180
80	0,214	0,204	0,192	0,175
90	0,212	0,203	0,187	0,171
100	0,210	0,202	0,185	0,163
400	0,180	0,170	0,150	0,135
Qeyd. 1. Bir tipli bir neçə qaz cihazları qoyulan mənzillər üçün, eyni vaxtda istifadəetmə əmsalının qiymətləri həmin sayda mənzillərdə qoyulan bu tipli qaz cihazları kimi qəbul edilməlidir. 2. Tutumlu suqızdırıcıları, istilik qazanları və ya istilik peçləri üçün eyni vaxtda istifadəetmə əmsalının qiymətlərinin mənzillərin sayından asılı olmayaraq 0,85-ə bərabər qəbul edilməsi tövsiyə olunur.

 

 

Əlavə 4

Sorğu olunan

Qaz kəmərlərinin hidravliki hesabatı

1. Qaz kəmərlərinin hidravliki hesaba- tı, bir qayda olaraq, hesabi təzyiq itkisini qaz şəbəkəsinin sahələri arasında ən mü- nasib surətdə bölüşdürməklə elektronhe- sablama maşınlarında yerinə yetirilməli-

Elektron-hesablama maşınında hesa- batın aparılması mümkün və ya məqsədə- uyğun olmadıqda (müvafiq proqramın ol-

 

maması, qaz kəmərlərinin ayrı-ayrı sa- hələri və s.) hidravliki hesabatın bu əla- vədə verilmiş düsturla və ya bu düsturla tərtib olunmuş nomoqram üzrə aparıl- masına yol verilir.

2. Yüksək və orta təzyiqli qaz kəmər- lərində hesabı təzyiq itkiləri, qaz kəmər- ləri üçün qəbul edilən təzyiq həddində qə- bul edilməlidirlər.
3. Alçaq təzyiqli paylayıcı qaz kəmər- lərində hesabi qaz təzyiq itkiləri 180 daPa-dan artıq olmamaqla qəbul edilməli- dirlər.

 

 

 

Təzyiq itkilərinin küçə, həyət və daxili qaz kəmərləri arasında paylanması aşağı- dakı cədvəl üzrə qəbul edilməlidir.

 

Re– nin qiymətindən asılı olaraq qaz kəmərlərində təzyiq düşgüsü aşağıdakı düsturlarla təyin edilir:

Re £2000 olduqda, qazın hərəkətinin laminar rejimi üçün

 

Qaz təzyiq itkilərinin QTM-dən və ya digər tənzimləyici qurğular- dan ən uzaqdakı cihaza qədər ümumi cəmi, daPa (mm, su sütunu) O cümlədən qaz kəmərlərində küçə və məhəllə- daxili həyat- yanı və daxili 180 120 60

Щ= 1,132 ´106 Г

д4

 

впл

 

(2)

 

Re= 2000-4000 olduqda, qazın hərəkə- tinin kritik rejimi üçün,

 

 

MKHQ qaz təchizatı müvəqqəti olan

 

Щ= 0,516

 

Г 2,333

пл

 

(3)

 

hallarda (sonradan təbii qaz təchizatında

 

д5,333

 

в0,333

 

keçməklə) qaz kəmərlərinin layihələn- dirilməsi gələcəkdə onların təbii qazdan istifadə olunma imkanından asılı olaraq

 

Re  > 4000 olduqda, qazın hərəkətinin

turbulent rejimi üçün

вд

н

Г 2

0,25

æ                      ö

 

həyata    keçirilməlidir.      Bu    halda    qazın miqdarı                   MKHQ-nin    hesabi sərfinə

 

Щ= 69 ´ ç    + 1922      ÷

è д              Г ø

 

• пл

д5

 

(4)

 

ekvivalent (yanma istiliyi üzrə) kimi təyin edilməlidir.

4. Sənaye, kənd təsərrüfatı və məişət müəssisələri və kommunal təsərrüfatı ida- rələri üçün təzyiqli qaz kəmərləri layihə- ləndirilərkən qaz təzyiqinin hesabi itkilə- rinin qiymətləri qaz odluqlarının, təhlükə- sizlik avtomatika qurğularının və istilik aqreqatlarının texnoloji rejimlərinin tən- zimləmə avtomatikasının qoyulması üçün qəbul edilən texniki xarakteristikalar nəza- rə alınmaqla birləşmə yerində qazın təz- yiqindən asılı olaraq qəbul edilirlər.
5. Alçaq təzyiqli qaz kəmərlərində təzyiqin aşağı düşgüsü Reynolds ədədi ilə xarakterizə edilən, qazın qaz kəməri üzrə hərəkət rejimindən asılı olaraq təyin edil- məlidir.

 

burada H – təzyiq düşgüsü, Pa;

p – 00S  temperaturda və 0,10132MPa təzyiqdə-qazın sıxlığı, kq/m3;

l – daimi diametrdə qaz kəmə- rinin hesabi uzunluğu, m;

n – borunun divarının daxili səthinin ekvivalent mütləq nahamarlığı, aşağıdakılara bərabər qəbul edilir, sm: polad borular üçün – 0,01; polietilen borular üçün - 0,002;

Q, d,

v       – düstur (1)-də     göstərildiyi kimidir.

6. Alçaq təzyiqli xarici qaz kəmərlə- rinin səmt qaz sərfi olan paylayıcı sahə- lərində hesabi  qaz  sərfi,  həmin  sahədə

 

Р    = 0,0354 Г

е                        дв

 

(1)

 

tranzit qaz və 50% səmt qaz sərflərinin cəmi kimi qəbul edilməlidir.

7. Orta və yüksək təzyiqli qaz kəmər-

 

burada  Q – 00S temperaturda və 0,10132

MPa (760 mm. c. süt.) təzyiqdə qaz sərfi, m3/saat;

 

lərinin hidravliki hesabatı qazın hərəkə- tinin turbulent rejiminin bütün sahələri üzrə aşağıdakı düsturla təyin edilməlidir:

 

d – qaz kəmərinin daxili dia- metri, sm;

 

П2 -ïП2

1           2   = 1,4 ´10-5

2

л

 

0,25

вд

н

æ                      ö

ç    + 1922      ÷      ´

è д              Г ø

 

v      –00S       temperaturda         və 0,10132 MPa təzyiqdə -

qazın     kinematik      özlü- lük əmsalı, m2/san

 

• Г п, д5

 

(5)

 

 

 

burada  P1 – qaz kəmərinin başlanğıcında

qazın mütləq təzyiqi, MPa; P2 – qaz kəmərinin axırında, qazın

 

лд=

 

д

11´ æ н + 1922 вдö

 

 

 

 

0,25

 

,          (9)

 

 

l, n, d,

 

mütləq təzyiqi MPa;

 

ç                      ÷

è д              Г ø

 

v, p, Q – düstur (4)-də göstərildiyi ki- midir.

8. Yerli müqavimətlərdə (dirsəklərdə, üclüklərdə, bağlayıcı armaturlarda və )

 

10. MKHQ–nin maye fazasının boru

kəmərlərində  təzyiq  düşgüsü  aşağıdakı düsturla təyin edilməlidir

 

λ    2

 

təzyiq düşgüsünin qaz kəmərlərinin he-

sabi uzunluqlarını 5-10% artırmaq  yolu

 

Щ= 50 ´

 

лВ п ,

д

 

(10)

 

ilə nəzərə alınmasına yol verilir.

9. Yer səthindən yuxarı çəkilən xarici və daxili qaz kəmərləri üçün qaz kəmər- lərinin hesabi uzunluqları aşağıdakı düs- turla təyin edilməlidir:

л= л1 + åζ лд ,                    (6) burada        l1             –          qaz      kəmərinin        həqiqi

uzunluğu, m;

åz – l1 uzunluqlu qaz kəməri sahəsinin yerli müqa- vimət  əmsallarının  cə-

 

burada l – hidravliki müqavimət əmsalı;

V– mayeləşdirilmiş qazların orta hərəkət sürəti, m/san

Kavitasiyaya qarşı ehtiyat nəzərə alın- maqla maye fazanın orta hərəkət sürəti aşağıdakı kimi qəbul edilməlidir: sorucu boru kəmərlərində – 1,2 m/san-dən artıq olmamaqla; təzyiqli boru kəmərlərində – 3 m/san-dən artıq olmamaqla.

Hidravliki müqavimət əmsalı aşağıda- kı düsturla təyin edilməlidir

0,25

 

mi;

 

λ = 0,11´ ç н + 68 ÷      ,

 

(11)

 

ld  –  qaz  kəmərinin  düzxətli

sahələrinin ekvivalent uzunluğu, m, hansılarda ki, təzyiq itkisi z=1 qiymət əmsalı ilə yerli müqavimətlərdə olan təzyiq itkisinə bərabər- dir

Qaz kəmərinin ekvivalent uzunluğu, qaz kəmərində qazın hərəkət rejimindən asılı olaraq aşağıdakı düsturlarla təyin edilməlidir:

– qazın hərəkətinin laminar rejimi üçün

 

æ             ö



è д    Ре ø

düstur (7) – (11)-də verilmiş gös- təricilər, düstur (1) – (4), (6)-da olduğu kimidir.

11. MKHQ-nin buxar fazasının qaz kəmərlərinin hidravliki hesabatı, həmin təzyiqdə təbii qazın qaz kəmərlərinin he- sabatı üzrə göstərişlərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir.
12. Yaşayış evləri üçün alçaq təzyiqli daxili qaz kəmərlərinin hesabatı aparılar- kən, yerli müqavimətlərə qaz təzyiq itki- sinin aşağıdakı ölçülərdə təyin edilməsinə yol verilir, (%).

 

лд= 5,5 ´10 -6 Г

в

 

,                (7)

 

girişlərdən binalara çəkilən qaz kəmərlərində:

 

– qazın hərəkətinin kritik rejimi üçün

д1,333 в0,333

 

dayaqa qədər – xətti itkilərin 25%-i dayaqlarda      – xətti itkilərin 20%-i

mənzildaxili ayırmalarda:

 

лд= 12,15 ´

 

Г 0,333

 

,          (8)

 

ayırmanın uzunluğu 1-2 m

 

–  qazın  hərəkətinin  turbulent  reji- minin bütün sahələri üçün

 

olduqda          – xətti itkilərin 450%-i ayırmanın uzunluğu 3-4 m

 

 

 

olduqda          – xətti itkilərin 300%-i

 

Г(273

 

• т)

 

ayırmanın uzunluğu 5-7m

olduqda          – xətti itkilərin 120%-i

 

д = 0,036238

 

пм В

 

,      (13)

 

ayırmanın uzunluğu 8-12m olduqda  – xətti itkilərin 50%-i

13. Alçaq təzyiqli qaz kəmərlərinin hesabatı aparıldıqda aşağıdakı düsturla tə- yin edilən hidrostatik basqı Hg, Pa, nəzə- rə alınmalıdır.

Щg  = ±9,81щ(па - п) ,            (12)

burada  9,81  –  g  (sərbəstdüşmə  təcili),

m/san2;

h – qaz kəmərinin başlanğıc və axırıncı sahələrinin mütləq qiymətlərinin fər- qi, m;

pa, – 00S temperaturda və 0,10132MPa təzyiqdə havanın sıxlığı kq/m3;

p – düstur (4)-də göstərildiyi kimidir

14. Həlqəvi qaz kəməri şəbəkələrinin hidravliki hesabatı yol verilən qaz təzyiq itkisinin maksimum istifadə olunması za- manı qazın təzyiqini hesabat həlqələrının düyün nöqtələrində əlaqələndirməklə ye- rinə yetirilməlidir. Həlqədə təzyiq itgisi- nin əlaqələndirilməməsinə 10%-ə qədər yol
15. Yer səthindən yuxarı çəkilən və daxili qaz kəmərlərinin qazın hərəkəti ilə yaranan, səs dərəcəsi nəzərə alınmaqla, hidravliki hesabatı yerinə yetirilərkən qa- zın hərəkət sürəti alçaq təzyiqli qaz kə- mərləri üçün 7 m/san-dən, orta təzyiqli qaz kəmərləri üçün 15 m/san-dən, yüksək təzyiqli qaz kəmərləri üçün 25 m/san-dən artıq olmamaqla qəbul edilməlidir.
16. Qaz kəmərlərinin hidravliiki he- sabatı bu əlavədə göstərilmiş düstur (1) –

(12) ilə, həmçinin müxtəlif üsullarla və elektronhesablama maşınları üçün bu düs- turlar əsasında hazırlanmış proqramlarla yerinə yetirilərkən qaz kəmərinin diametri qabaqcadan aşağıdakı düsturla təyin edil- məlidir:

 

burada d – qaz kəmərinin diametri, sm; Q         –         00S       temperaturda   və

0,10132MPa (760 mm. c.

süt) təzyiqdə – qazın sərfi, m3/saat;

t – qazın temperaturu, 0S;

pm – qaz kəmərinin hesabat sa- həsində, qazın orta təzyiqi (mütləq), MPa;

V – qazın sürəti, m/san

17. Qaz kəmərinin diametrinin alınmış qiyməti qaz kəmərlərinin hidravliki hesa- batı yerinə yetirildiyi zaman başlanğıc kə- miyyət kimi qəbul edilməlidir.

 

Əlavə 5

Sorğu olunan

 

Yanma məhsullarının kənarlaşdırılması

1. Konstruksiyalarında yanma məhsul- larının kənar edilməsi tüstü bacaları nə- zərdə tutulan qaz cihazlarından, sobala- rından və digər qaz avadanlıqlarından yanma məhsullarının kənarlaşdırılması hər cihazdan, aqreqatdan və ya sobadan ayrılmış xüsusi tüstü bacası ilə nəzərdə tutulmalıdır.

Mövcud binalarda yanma məhsulları- nın bacaya girişləri müxtəlif səviyyələrdə olmaq şərti ilə bir bacaya ikidən artıq olmamaqla binanın eyni və ya müxtəlif mərtəbələrində yerləşdirilmiş suqızdırıcı- ları və ya istilik sobalarının birləşdirilmə- sinin nəzərdə tutulmasına yol verilir. Bu halda bacaya girişlər biri-digərindən 0,75 m-dən yaxın olmamalıdır və  ya bacada 0,75 m-dən az olmayan hündürlükdə eyni səviyyədə bölünmələr düzəldilməlidir.

2. Mövcud binalarda bacalar olmadıq- da əlavə (yana qoyulan) bacaların nəzərdə tutulmasına yol
3. Đsti su təchizatı üçün istifadə edilən qaz suqızdırıcılarının və ya fasiləsiz işlə-

 

 

 

məyən qaz cihazlarının vaxtaşırı işləyən istilik sobasının bacasına birləşdirilməsi- nə yol verilir. Bu halda birləşdirilən cihazdan yanma məhsullarının kənarlaş- dırılması üçün bacanın en kəsiyi kifayət qədər olmalıdır və müxtəlif vaxtlarda iş- ləməlidir.

Qaz cihazının tüstü borusunun istilik sobasının bacasının dönmələrinə birləşdi- rilməsinə yol verilmir.

4. Bacanın en kəsiyinin sahəsi bacaya birləşdirilən qaz cihazının boru qolunun en kəsiyindən az olmamalıdır. Bacaya iki cihaz, soba və birləşdirildikdə, bacanın en kəsiyi onların eyni vaxtda işləməsi nəzərə alınmaqla təyin edilməlidir. Baca- ların konstruktiv ölçüləri hesabatla təyin olunmalıdır.
5. Qeyri-məişət qaz cihazlarını (res- toran pilətələri; xörək hazırlayan qazanlar və ) ayrıca tüstü bacasında olduğu kimi, elə də ümumi tüstü bacasına birləşdir- məyə yol verilir.

Bir neçə aqreqat üçün ümumi bir- ləşdirici tüstü çəkən borunun nəzərdə tutulmasına yol verilir.

Bir neçə cihaz üçün yanma məhsulla- rının ümumi bacaya girişi müxtəlif səviy- yələrdə və ya bu bölmənin 1-ci bəndinə əsasən bölünmələr qoyulmaqla bir səviyyə- də nəzərdə tutulmalıdır.

Bacaların və birləşdirici boruların en kəsikləri bacaya birləşdirilmiş, bütün ci- hazların eyni vaxtda işləməsi şərti ilə tə- yin edilməlidirlər.

6. Tüstü bacaları şaquli, çıxıntısız ol- malıdır. Bacanın mailli sahələrinin en kə- siklərinin şaquli sahələrin en kəsiklərin- dən az olmaması təmin edilməklə baca- ların şaquli vəziyyətdən 300-yə qədər ma-

illiklə 1 m-ə qədər kənara çıxmasına yol verilir.

7. Restoran pilətələrindən və digər qeyri-məişət cihazlarından yanma məhsul- ların kənarlaşdırılması üçün bacaların ümu- mi uzunluğu 10 m-dən artıq olmamaqla üfüqi sahələrin nəzərdə tutulmasına yol

 

Örtüklərin yanan konstruksiyaları üçün yanğına qarşı qoruyucu hörgülər dü- zəltməklə örtüklərdə bacaların nəzərdə tu- tulmasına yol verilir.

8. Qaz suqızdırıcılarının və digər qaz cihazlarının bacalara birləşdirilməsi, dam örtükləri üçün işlədilən polad təbəqələr- dən hazırlanan borularla nəzərdə tutulma- lıdır.

Birləşdirici boru sahələrinin ümumi uzunluğu təzə binalarda 3 m-dən, mövcud binalarda 6 m-dən artıq olmamaqla nəzər- də tutulmalıdır.

Borunun mailliyi qaz cihazına tərəf 0,01-dən az olmamaqla təyin edilməlidir.

Tüstüçəkən borularda əyilmə radiusu borunun diametrindən az olmayan üçdən artıq olmamaqla dönmələrin nəzərdə tu- tulmasına yol verilir.

Cihazlardan bacalara tüstüçəkən boru- ların birləşmə yerlərindən aşağı, təmizlə- mək üçün lyuklu «cib» düzəldilməsi nə- zərdə tutulmalıdır.

Qızdırılmayan otaqlardan çəkilən, tüs- tüçəkən borular, ehtiyac olduqda istilik izolyasiyası ilə örtülməlidirlər.

9. Birləşdirici tüstüçəkən borudan yanmayan materiallardan olan tavana və ya divarlara qədər məsafə 5 sm-dən, suvaqlanmış taxta tavanlara və divarlara qədər isə 25 sm-dən az olmamaqla qəbul edilməlidir. Suvaqlanmış divarlara və ya tavanlara qalınlığı 3mm olan asbest təbə- qələr üzrə dam örtükləri üçün işlədilən polad təbəqələrdən üzlük çəkilməklə gös- tərilən məsafələrin 25 sm-dən 10 sm-ə qə- dər azaldılmasına yol Üzlük tüstü çəkən borunun qabaritindən hər tərəfə 15 sm çıxmalıdır.
10. Bacaya bir cihaz birləşdirildikdə, həmçinin cihazlar hava çəkən stabiliza- torlarla qoşulduqda tüstüçəkən bacalarda şiberlər nəzərdə

Ümumi bacaya bir neçə cihaz birləş- dirildikdə: hava çəkən stabilizatorları ol- mayan restoran pilətələri, qaynadıcılar və digər qaz cihazları, cihazlardan çəkilən tüstüçəkən bacalarda diametri 15 mm-dən

 

 

 

az olmayan deşikli şiberlər (qapaqlar) nə- zərdə tutulmalıdırlar.

11. Qazanlardan (qazanxana) çəkilən tüstü bacalarında qoyulmuş şiberlərdə, diametri 50 mm-dən az olmayan dəliklər nəzərdə tutulmalıdır.
12. Binalarda tüstü boruları qaz cihaz- larından aşağıdakı kimi çıxarılmalıdır:
    • damın konstruksiyasının ən hündür səviyyəsindən 0,5 m-dən az olmamaqla küləyin dayaq zonasının sərhəddindən yu- xarı, borular damın konstruksiyasının ən hündür səviyyəsindən (üfüqi xətt üzrə he- sablamaqla) 1,5 m-dən uzaq olmayan mə- safədə yerləşdirildikdə;
    • damın konstruksiyasının ən hündür səviyyəsinə bərabər, əgər onlar damın konstruksiyasından 3 m-ə qədər məsafə- də yerləşirsə;
    • borular damın konstruksiyasının yu- xarı səviyyəsindən 3 m-dən aralı məsa- fədə yerləşdirildikdə, konstruksiyanın yu- xarı səviyyəsindən səthə 100-li bucaq al- tında çəkilmiş xəttdən aşağı

Bütün hallarda tüstü borularının hün- dürlüyü damın konstruksiyasının yanaşı hissəsinin üstündən 0,5 m-dən, qovuşuq (yastı) damlı evlər üçün isə 2,0 m-dən az olmamalıdır.

Bacalarda zontların və deflektorların qoyulmasına yol verilmir.

13. Sənaye müəssisələrinin, qazanxa- naların, məişət xidməti müəssisələrinin qazlaşdırılmış qurğularından yanma məh- sulların kənarlaşdırılmasının poladdan düzəldilmiş tüstü boruları vasitəsilə nə- zərdə tutulmasına yol

 

Əlavə 6

Məcburi olan

 

Qaz təchizatı sistemləri üçün polad boruların seçilməsi

1. Təzyiqi 1,6MPa-ya (16kqq/sm2-ə) qədər olan qaz təchizatı sistemlərində xarici havanın hesabi temperaturu mənfi 400S-dən aşağı olmayan rayonlarda yer səthindən yuxarı  çəkilən  xarici  qaz  kə-

 

mərlərinin tikintisi üçün, həmçinin mənfi 400Sdən aşağı temperatura qədər soyu- mayan yeraltı və daxili qaz kəmərləri üçün, tikinti aparılan rayonda xarici havanın hesabi temperaturundan və qaz kəmərinin yerin səthinə görə qoyulma- sından asılı olaraq cədvəl 1 üzrə polad borular qəbul edilməlidirlər.

2. Qaz təchizatı sistemləri üçün, bir qayda olaraq, ГОСТ 380 standartı üzrə adi keyfiyyətli və ГОСТ 1050 standartı üzrə keyfiyyətli, karbonlu poladdan dü- zəldilmiş borular işlədilməlidir.
3. MKHQ-nin maye fazasının qaz kə- mərləri üçün, bir qayda olaraq, tikişsiz borular işlədilməlidir.

Həmin qaz kəmərləri üçün elektrik qaynaqlı boruların işlədilməsinə yol ve- rilir. Bu halda diametri 50 mm-ə qədər olan boruların qaynaq tikişləri dağıdıcı tə- siri olmayan üsulla 100%-li nəzarətdən keçməlidirlər, diametri 50 mm və artıq olan boruların qaynaq tikişləri isə, həm- çinin dartılmaya sınaqdan keçirilməlidir- lər.

4. ГОСТ 3262 standartı üzrə olan bo- ruların alçaq təzyiqli xarici və daxili qaz kəmərlərinin tikintisində işlədilməsinə yol

ГОСТ 3262 standartı üzrə şərti dia- metri 32 mm-ə qədər (daxili olmaqla) olan boruların, təzyiqli 1,2MPa-ya (12kqq/sm2-ə) qədər olan impulslu qaz kəmərlərinin tikintisində istifadə edilmə- sinə yol verilir. Bu halda impulslu qaz kə- mərlərinin əyilmiş sahələrinin əyilmə radiusu 2De-dən az olmamalıdır, istismar dövründə borunun divarının temperaturu isə 00S-dən aşağı olmamalıdır.

5. Spiral tikişli, korroziyaya qarşı ör- tüyü olan, istehsalçı müəssisənin texniki şərtlərinə uyğun olaraq hazırlanmış boruların (ancaq   təzyiqi   1,2MPa-ya (12 kqq/sm2-ə) qədər, xarici havasının he- sabi temperaturu mənfi 400S-yə qədər daxil olmaqla olan) yaşayış məntəqələri arasındakı yeraltı təbii qaz kəmərləri üçün işlədilməsinə yol

 

 

 

Bu halda bu borular, qaz kəmərləri- nin şaquli və üfüqi səthlərində, radiusu borunun 1500 diametrindən az olan elas- tik əyilmələrin yerinə yetirilməsində, həmçinin yaşayış məskənlərində qaz kə- mərlərinin çəkilməsi üçün işlədilməmə- lidirlər.

6. Bu əlavədə cədvəl 1-də göstərilmiş boruların (yarımsakit və qaynayan polad- dan hazırlanmış) işlədilmə ehtimalı qüv- vədə olan dövlət standartları və texniki

 

şərtlər üzrə bu normaların 13.7. və 13.8. bəndləri ilə nizamlanır.

7. ГОСТ 8731 standartı üzrə metal külçələrdən hazırlanmış borular, borunun metalını dağıdıcı təsiri olmayan üsulla 100%-li nəzarətdən keçirmədən işlədil- məməlidirlər.

ГОСТ 8731 standartı üzrə sifariş veri- lərkən, göstərilməlidir ki, bu standart üzrə külçələrdən hazırlanan borular dağıdıcı təsiri olmayan üsulla 100%-li nəzarətdən keçmədən göndərilməsin.

 

 

Xarici havanın hesabı temperaturu mənfi 400C–dən aşağı olmayan rayonlarda yer səthindən yuxarı çəkilən xarici qaz kəmərlərinin, həmçinin mənfi 400C–dən aşağı temperatura qədər soyumayan yeraltı və daxili qaz kəmərlərinin tikintisi

üçün polad borular

Cədvəl 1

 

№  Borulara aid standatrtlar və ya texniki şərtlər		Poladın markası, polada aid standartlar	Boruların xarici diametri (daxil olmaqla), mm
1	Elektrik qaynaqlı düztikişli ГОСТ 10705 (В qrupu üzrə) «Texniki şərt- lər» və ГОСТ 10704-91 «Sortament»	ВСт 2сп, ВСт 3сп markalı 2-ci kateqori- yadan az olmamaqla ГОСТ 380 üzrə; 10, 15, 20 markalı ГОСТ 1050 üzrə	10-530
2	Elektrik qaynaqlı istehsalçı müəssisənin texniki şərtlərinə əsasən	ВСт 3сп, 2-ci kateqoriyadan az olmamaq- la ГОСТ 380 üzrə; 10 markalı ГОСТ 1050 üzrə	219-530
3	Elektrik qaynaqlı magistral neft-qaz kəmərləri üçün (düztikişli və spiral tikişli) ГОСТ 20295 üzrə	ВСт  3сп  markalı  2-ci  kateqoriyadan  az olmamaqla  (К38)  ГОСТ  380  üzrə;  10 (К34), 15 (К 38), 20 (К42) ГОСТ 1050 üzrə	ГОСТ 20295 üzrə
4	Elektrik qaynaqlı düztikişli ГОСТ 10706 (В qrupu üzrə) «Texniki şərtlər» və ГОСТ 10704-91 «Sortament»	ВСт 2сп, ВСт 3сп markalı 2-ci kateqo- riyadan az olmamaqla ГОСТ 380 üzrə	630-1220
5	Elektrik qaynaqlı spiral tikişli ГОСТ 8696 (В qrupu üzrə)	ВСт 2сп, ВСт 3сп markalı 2-ci kateqo- riyadan az olmamaqla ГОСТ 380 üzrə	159-1220
6	Tikişsiz qızdırılaraq deformasiya olunmuş ГОСТ 8731 (В və Г qrupu) «Texniki şərtlər» və ГОСТ 8732 üzrə “Sortament”	10 və 20 markalı ГОСТ 1050 üzrə	45-325
7	Tikişsiz soyuq deformasiya olunmuş, isti deformasiya olunmuş ГОСТ 8733 (В və Г qrupu) «Texniki şərtlər» və ГОСТ 8734 üzrə “Sortament”	10 və 20 markalı ГОСТ 1050 üzrə	10-45
8	Elektrik qaynaqlı spiral tikişli, istehsal- çı müəssisənin texniki şərtlərinə əsasən	istehsalçı müəssisənin texniki şərtlərinə əsasən	530-820; 1020;1220
9	Tikişsiz qızdırılaraq deformasiya olunmuş, istehsalçı müəssisənin texniki şərtlərinə əsasən (ancaq istilik elektrik stansiyaları üçün)	10 və 20 markalı ГОСТ 1050 üzrə	57-426
Qeyd: 1. Cədvəlin 6 və 7 bəndləri üzrə borular, bir qayda olaraq, MKHQ - nin maye fazası üçün işlədilməlidirlər. 2. Đstilik elektrik stansiyaları üçün 20St markalı poladdan hazırlanmış borular temperaturu mənfi 300S -yə qədər olan rayonlarda işlədilməlidirlər.

 

 

Əlavə 7

Tövsiyə olunan

Đstilik elektrik stansiyalarının qaz təchizatı sistemlərində siqnalizasiya, avtomatik tənzimləmə və ölçmələrin həcmi

 

Ölçülən parametrlər	Məlumatların verildiyi yer və forması										Avtomatik tənzimləmə
	Baş korpusda idarəetmə lövhəsi				QTM-də yerli idarəetmə lövhəsi					Yerində
	Göstərən cihaz (məcburi)	Göstərən cihaz (lazım olduqda)	Siqnalizasiya	Qeyd edən cihaz	Göstərən cihaz (məcburi)	Göstərən cihaz (lazım olduqda)		Siqnalizasiya	Qeyd edən cihaz	Göstərən cihaz
QTM-ə  qədər  qazın	+	-	+	-	+	-		-	+	-	-
təzyiqi			(artma və
			azalma)
QTM-dən  sonra  qa-	+	-	+	-	+	-		-	+	-	+
zın təzyiqi			(artma və
			azalma)
Ümumi qaz sərfi	+	-	-	-	+	-		-	+	-	-
Sərf ölçənə qədər və	-	-	-	-	+	-		-	+	-	-
ya  sonra  qazın  tem-
peraturu
Süzgəclərdə   qaz  tə-	-	-	-	-	+	-		-	-	+	-
zyiq itkisi
QTM-də   lövhə   yer-	-	-	+	-	+	-		+	-	-	-
ləşən     otaqda       və			(artma)				(	artma)
tənzimləmə    zalında
qaz toplanması
Hər   qazana   verilən	+	-	-	+	-	-		-	-	-	+
qaz sərfi
Qazanın   tənzimləyi-	-	+	-	+	-	-		-	-	-	-
ci    klapanına   qədər
qazın təzyiqi
Qazanın   tənzimləyi-	-	+	+	-	-	-		-	-	-	-
ci  klapanından  sonra			(artma və
qazın təzyiqi			azalma)
QTM-in  tənzimləyici	+	-	-	-	+	-		-	-	-	-
armaturlarının  vəziy-
yətlərinin göstəricisi
Hər  bir  odluq  qarşı-	-	-	-	-	-	-		-	-	+	-
sında   qazın   təzyiqi
(bağlayıcı    qurğudan
sonra)
Qeyd. «+» işarəsi - onu göstərir ki, bu parametrlər üçün məlumatlar təmin edilməlidirlər

 

Əlavə 8

Tövsiyə olunan

 

MKQ-nin buxar fazası ilə bir çən qurğusundan təchiz olunması məqsədəuyğun hesab edilən mənzillərin sayı

 

Üstünlük təşkil edən binaların mərtəbələri	Qaz tələbatının optimal sıxlığı, kq/(saat.hekt)	Qaz buxarlandırıcılarının növündən asılı olaraq mənzillərin sayı
		odlu		elektriklə		su və buxarla
		Optimal	Yol verilən	Optimal	Yol verilən	Optimal	Yol verilən
	Qaz pilətələri qoyulduqda
2	1,65                356       240-600         588       410-880         780      550-1250
3	2,15                653      400-1140      857      580-1360     1242     850-2000
4	2,30                773      470-1420      951      620-1610     1412     950-2250
5	2,60               1057     610-1800     1155     730-1980     1794    1250-3080
9	3,45               1988    1050-3820    1710    1060-3060    2911    1790-4600
	Qaz pilətələri və axarlı suqızdırıcıları qoyulduqda
2	2,95	635	360-1040	642	390-1070	765	470-1260
3	3,80	956	610-1590	1084	630-2020	1264	780-2140
4	4,20	1072	660-1920	1256	720-2350	1454	930-2560
5	4,60	1322	750-1540	1641	860-3360	1879	1120-3380

 

Əlavə 9

Tövsiyə olunan

Qaz-hava qarışığı ilə bir çən qurğusundan təchiz olunması məqsədəuyğun hesab edilən mənzillərin sayı

 

Üstünlük  təş- kil edən bina- ların mərtəbə- ləri	Qaz tələbatının optimal sıxlığı, kq/(saat·hekt)	Qazın buxarlandırıcılarının növündən asılı olaraq mənzil-lərin sayı
		odlu		elektrikli		su və buxarlı
		Optimal	Yol verilən	Optimal	Yol verilən	Optimal	Yol verilən
	Qaz pilətələri qoyulduqda
2	2,40               634      350-1150     1159     760-1800      931      650-1450
3	3,20              1288     740-2400     1856    1200-3150      1564    1000-2500
4	3,45              1554     860-2980     2102    1350-3600      1793    1240-3050
5	3,95              2180    1150-4200      2632    1600-4520      2296    1400-3900
9	5,20              4293    2210-6700      4127    2350-6400      3767    2100-6500
	Qaz pilətələri və axarlı suqızdırıcıları qoyulduqda
2	4,40	1165	700-2000	1274	800-2300	1270	850-2150
3	5,75	1828	1000-3700	2024	1200-3700	1969	1250-3400
4	6,20	2076	1200-3800	2312	1300-4300	2221	1350-3860
5	7,10	2619	1300-5000	2946	1600-6000	2766	1700-4900

 

 

 

Əlavə 10

Tövsiyə olunan

 

Telemexanizasiyanın və Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemlərinin strukturu, funksiyaları və texniki vasitələri

1. Qaz təchizatı sistemlərinin TM və TPAĐS-in layihələndirilməsi bu norma- ların tələblərinə, elektrik qurğularının quraşdırılmasını nizamlayan və tənzim- ləyən qaydalara (ПУЭ) və TM və TPAĐS- in layihələndirilməsi üzrə müəyyən edil- miş qaydada təsdiq olunmuş digər norma- tiv sənədlərə uyğun olaraq həyata keçiril- məlidir.
2. TM və TPAĐS-in tətbiq edilməsi, qaz təchizatı sistemlərində qazın fasiləsiz və təhlükəsiz verilməsini və istifadə olun- masını, texniki-iqtisadi göstəricilərin yax- şılaşdırılmasını, həmçinin qazın normal fəaliyyət rejimində onun paylanma siste-

 

minə optimal (səmərəli) idarə olunan təsi- rinin işlənilməsini və həyata keçirilməsini təmin etməlidir.

Strukturlar

3. TM və TPAĐS qaz təsərrüfatlarında idarəetmə məntəqələrinin (ĐM), qazın paylayıcı sistemlərinin xarici şəbəkələr- ində və qurğularında isə nəzarət olunan məntəqələrin (NOM) təşkil edilməsi yolu ilə yaradılmalıdırlar.

Çox səviyyəli TPAĐS-in təşkil edilmə- si zərurəti olduqda ĐM-in işini əlaqələndir- ən mərkəzi idarəetmə məntəqəsi (MĐM) nəzərdə tutulmalıdır.

MĐM-in ĐM-lərin biri ilə birləşdirilmə- sinə yol verilir.

4. Avtomatika və telemexanika va- sitələri ilə tam təchiz olunmamış, xidmət etmək üçün daimi işçi personalı tələb edi- lən qurğularda, idarəetmə məntəqəsinə ta- be olan, operator məntəqələrinin (OM) təşkil edilməsinə yol

 

5. NOM-in yerləşdirilməsi üçün yer seçilməsi, nəzarət olunan obyektin əhə- miyyətliyi və onun qazın paylayıcı siste- minin fəaliyyətinə təsiri nəzərə alınmaqla təhlükəsizlik texnikasının tələblərinə uy- ğun olaraq həyata keçirilməlidir.
6. TM, bir qayda olaraq, əhatə etməli- dir:
   • bütün QPS-ləri («Azəriqaz» Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin istismar təşkilat- larının müvafiq razılığı ilə) və ya qaz kə- mərlərinin QPS-dən çıxışındakı nöqtələri;
   • orta və yüksək təzyiqli şəbəkələri qidalandıran və ya onlara axını bölüş- dürən bütün QTM-ləri;
   • alçaq təzyiqli dalanlı şəbəkələri qidalandıran QTM-ləri;
   • QTM və ya hesabi qaz sərfi 1000 m3/saatdan yuxarı, xüsusi rejimli qaz təchzatı və ya ehtiyat yanacaq təsərrüfatı olan, istehlakçıların ölçmə məntəqələrini;
   • alçaq təzyiqli həlqələnmış şəbəkələri qidalandıran QTM-ləri, həmçinin isteh- lakçıların QTM-lərini və ya ölçmə məntə- qələrini, hansıların ki, seçilməsi qaz təc- hizatı sxemlərinin xüsusiyyətlərindən ası- lı olaraq həyata keçirilir.

TPAĐS-də seçilmiş NOM-lər ondan başqa, modelləşdirmənin, proqnozlaşdır- manın və qaz axınlarının paylanmasının idarə edilməsinin tələb olunan keyfiyyəti- ni təmin etməlidirlər.

Funksiyalar

7. Layihələndirilən TM və TPAĐS in- formasiya və idarəetmə funksiyalarını (tapşırıqlarını) cədvəl 1-də göstərilmiş həcmdə yerinə yetirməlidir.
8. NOM-in informasiya tutumu cədvəl 2-nin göstəricilərinə əsasən qəbul edilmə-
9. Đdarəetmə məntəqəsində normal şəraitə gətirməklə qazın sərfinin və miq- darının hesablanmasının yerinə yetirilmə- sinə yol

Qazın miqdarı təyin edildiyi zaman ölçmənin etibarlığı lazım olan qeydiyyat dəqiqliyini təmin etməlidir.

 

 

 

10. Televerlişlərdən hərdən-bir istifa- də edildikdə (qiymətlər verilmiş kəmiy- yətlərdən kənara çıxdıqca NOM-in tə- şəbbüsü ilə texnoloji informasiyaların ve- rilməsi) saatda bir dəfədən az olmamaqla NOM-in vəziyyətləri haqqında ümumi in- formasiya sorğusu həyata keçirilməlidir.

Texniki vasitələr

11. Texniki vasitələr kompleksinə mənimsəmə, dəyişdirmə, ölçmə, ötürmə, saxlama, hazırlama, əks etdirmə və infor- masiyaların istifadə olunması, həmçinin köməkçi funksiyaları yerinə yetirən ölçü və avtomatizasiya vasitələri daxil edilmə- lidirlər.
12. Đstifadə olunan ölçü və avtomati- zasiya vasitələri Vahid cihazqayırma standartlar sisteminin tələblərini təmin et- məlidir, həmçinin ölçü və avtomatizasiya vasitələrinin texniki şərtlərinə uyğun ol- malı və bu normaların tələbləri nəzərə alınmaqla qəbul edilməlidirlər.

 

13. Mənimsəmə və informasiya dəyiş- dirmə vasitələrinin çıxış siqnalları ГОСТ

26.011 və ГОСТ 26.013 standartlarına uyğun olmalıdır.

 

14. Ölçü, hazırlama, ötürmə, saxlama və informasiyaların əks etdirilməsi, bir qayda olaraq,  ГОСТ  21552  və  ГОСТ

26.205 standartları üzrə hesablama tex- nikası vasitələrini və telemexanika qur- ğularını qoşan idarəedən hesablama və te- lemexanika komplekslərini (ĐHTK) ölçü və avtomatizasiya vasitələri ilə təmin et- məlidirlər.

15. Đdarəedən hesablama telemexanika kompleksi tez işə düşmələrinə görə 2-ci qrupa, dəqiqliyinə görə – 1,5 sinfinə, doğ- ruluğuna görə 3-cü kateqoriyaya və eti- barlığına görə ГОСТ 205 standartı üzrə 2-ci qrupa uyğun olmalı və ya ən yaxşı xassələrə malikolmalıdır.

 

 

Cədvəl 1

Funksiyanın tipi və növü	Funksiyalar	Funksiyaların yerinə yetirilmə zərurəti
		TM	TPAĐS
Đnformasiya funksiyaları 1. Qaz təchizatı sistem- lərinin vəziyyətinə mər- kəzləşdirilmiş nəzarət	1.   Verilmiş vaxtla və ya çağırışla bütün məntəqələrdə və ya NOM-lər qrupunda texnoloji parametrlərin qiy- mətlərinin avtomatik ölçülməsi və operativ heyətə ve- rilməsinin hazırlanması 2.     Verilmiş vaxtla və ya çağırışla bütün məntəqələrdə və ya NOM-lər qrupunda lazım olan texnoloji parametr- lərin qiymətlərinin avtomatik əks etdirilməsi və (və ya) qeyd edilməsi 3.    Avtomatik aşkar edilməklə, əks olunmaqla və operativ qeyd edilməklə texnoloji parametrlərin qiymətlərinin yol verilən həddən kənara çıxması haqqında, həmçi- nin mühafizə vasitələrinin işləməsi haqqında ümumi xəbərdarlıq 4.    Avtomatik aşkar edilməklə, əks olunmaqla və qeyd edilməklə NOM-də avadanlıqların vəziyyətlərinin göstəricilərinin dəyişilməsi 5.   Avtomatik əks olunmaqla və qeyd edilməklə tənzim- lənən texnoloji parametrlərin verilmiş qiymətlərdən kənara çıxması 6.     Texnoloji parametrlərin faktiki, müqavilə və verilmiş qiymətləri əks olunmaqla və ya qeyd edilməklə tex- noloji parametrlərin qiymətlərinin ölçülməsi və çağırışla seçilmiş NOM-in avadanlıqlarının vəziyyət- lərinin göstəricilərinin təyin edilməsi 7.   Texnoloji vasitələr kompleksi ilə yerinə yetirilən he- sablama və məntiqi əməliyyatların nəticələrinin ope- rativ əks olunması ilə qeyd edilməsi	+     +       +         +     *     +         *	+     +       +         +     +     +         +
2. Đnformasiya xarakterli hesablamalar və məntiqi əməliyyatlar	1.     Qazın temperaturuna və təzyiqinə korreksiya etməklə qaz sərfinin vasitəli ölçülməsi 2.     Müxtəlif dövrlər üçün hər bir magistral QPS üzrə və bütövlükdə şəhər üzrə sistemə verilmiş qazın miqda- rının qeyd edilməsi 3.      Müxtəlif dövrlər üçün hər bir telemexanizasiya- laşdırılmış istehlakçının işlətdiyi qazın miqdarının qeyd edilməsi 4.   Qaz təchizatının keyfiyyətinin ümumiləşdirilmiş gös- təricilərinin təhlili və hesablanması 5.  Đstehlakçıların qaz təchizatı rejimlərinin diaqnostikası 6.  Qaz tələbatının proqnozlaşdırılması 7.   Qaz təchizatı sistemlərinin vəziyyətlərinin proqnoz- laşdırılması 8.  Əlaqəli və yuxarı idarəetmə sistemləri üçün informasi- yaların və hesabatların hazırlanması 9.   Əlaqəli və yuxarı idarəetmə sistemləri ilə informasiya mübadiləsi üsullarının yerinə yetirilməsi	+   *     *     *   * * *   *   *	+   +     +     +   + + +   +   +

 

 

Cədvəl 1-in davamı

 

Đdarə edilən funksiyalar 1. Texnoloji prosesin səmə- rəli aparılma rejiminin tə- yin edilməsi	1.     Qaz təchizatı sistemlərinin müxtəlif dərəcəli mənbələrindən çıxışda qazın təzyiqinin səmə- rəli qiymətlərinin təkmilləşdirilməsi- hazırlanması 2.   Pik vaxtı istehlakçıların qaz təchizatının qeyri- müntəzəm qaz tələbatını aradan qaldıra bilən səmərəli variantın təkmilləşdirilməsi 3.  Qaz təchizatı sisteminin qəza sahəsinin məhdud- laşdırılmasının səmərəli variantının təkmilləş- dirilməsi 4.    Qaz təchizatı sistemində axınların paylanma- sının səmərəli variantının təkmilləşdirilməsi 5.  Texnoloji prosesin səmərəli aparılması üzrə töv- siyələrin operator heyətə verilməsi	-       -     -     -   -	+       +     +     *   +
2.   Đdarəedici  təsirlərin  for- malaşması və verilməsi	1.    Qaz təchizatı sistemlərinin müxtəlif dərəcəli qaz təchizatı mənbələrində tənzimləyicilərin mə- safədən sazlanması 2.  Qaz tələbatının azaldılmasına və ya artırılmasına komanda təlimatının verilməsi 3.   Təyin edilmiş limitdən artıq istehlakçılara veri- lən qazın məcburi azaldılması üçün komanda- ların verilməsi 4.     Qaz təchizatı sistemlərində axınları yenidən paylayan QTM-in tənzimləyicilərinin məsa- fədən sazlanması 5.  Bağlayıcı qurğuların məsafədən idarə olunması	*     *   *     *     *	+     *   *     *     *
Qeyd. «+» işarəsi – funksiyalar normalaşdırılır; «-» işarəsi - funksiyalar normalaşdırılmır; «*» işarəsi – əsaslandırma zərurəti yarandıqda qəbul edilir.

 

Cədvəl 2

 

Telemexaniki funksiyalar	NOM-in kateqoriyaları
	QPS	QTM		Ayrı-ayrı xarakter nöqtələr
		şəbəkəli	obyektli
1. Cari ölçmə:	-	+	+	+
– qazın təzyiqini:
girişdə
çıxışda	+	+	-	-
– qazın sərfini	+	*	+	-
– qazın temperaturunu	+	*	+	-
2. Đnteqral ölçmə:	+	-	+	-
– qazın miqdarını
3. Siqnalizasiya:
– girişdə qazın təzyiqinin son həddini	-	+	+	*
– çıxışda qazın təzyiqinin son həddini	+	+	*	-
– süzgəclərin tutulmasının son həddini	-	+	-	-
– havanın qazlaşmasının son həddini	-	+	-	-
– havanın temperaturunun son həddini	-	+	-	-

 

 

Cədvəl 2-nin davamı

 

–   qoruyucu klapan işə düşdük-də –     teleidarəolunan obyektlərin və- ziyyətlərini (elektriklə idarəolunan siyirtmələr, qaz-təzyiq tənzimləyi- cilərinin məsafədən idarəolunma mexanizmləri) 4.  Đdarəetmə: –   açılma qurğularını –        qaz-təzyiq     tənzimləyicilərinin sazlanmasını –    qazın  verilməsini  məhdudlaşdı- ran qurğularını –  telefon rabitəsini –  Đkitərəfli teleçağırışını –    komanda – təlimatının verilmə- sini	- -           - -   -   + +	+ +           + *   -   + + -	- *           * -   *   + + *	- -           * -   -   * * -
Qeyd.  «+»  işarəsi  funksiyalar normalaşdırılır;  «-»  işarəsi  - funksiyalar  normalaşdırılmır;  «*»  -  əsaslandırma  zərurəti yarandıqda funksiyalar normalaşdırılır.

 

 

16. ĐHTK idarəetmə məntəqəsində iqlim amillərinə təsirinin dayanıqlığına görə hesablama texnikası vasitələri üçün ГОСТ 21552 standartı üzrə 2-ci qrupa, telemexanika  qurğuları    üçün    ГОСТ
    • standartı üzrə В1 qrupuna, nəzarət olunan məntəqədə isə ГОСТ 205 stan- dartı üzrə В3 və ya В4 qrupuna uyğun olmalıdır.
17. Đnformasiyaların televiziya qurğu- ları vasitəsilə ötürülməsi təsir məsafəsi 25 km-dən az olmayan çoxnöqtəli sərbəst strukturlu telemexanika şəbəkələri ilə həyata keçirilməlidir. Đyerarxiya teleme- xanika şəbəkəsinin istifadə edilməsinə yol
18. Đnformasiyaların ötürülməsi üçün, Azərbaycan Respublikası Rabitə və Đnfor- masiya Texnologiyaları Nazirliyinin (te- lefon və ya radio) kanallarından istifadə edildikdə, texniki vasitələrin xətti dövrə- sinin parametrlərinin bu kanallarla birləş- dirilmələri Rabitə və Đnformasiya Texno- logiyaları Nazirliyinin normativ sənəd- lərinə uyğun olmalıdır. Ayrı-ayrı sahələr- in rabitə kanallarından istifadə edildikdə xətti dövrənin parametrləri, konkret texni- ki vasitələr üçün müəyyən edilmiş qay- dada təsdiq olunmuş texniki şərtlərdə qeyd Sahə rabitə kabellərinin qaz

 

kəmərinin      daxilindən      çəkilməsinə      yol verilir.

19. Kommutasiya olunan rabitə ka- nallarının istifadə olunmasına informa- siyaların desentralizasiyası ilə (NOM-də) hazırlanan və saxlanılan hesablama və telemexanika kompleksinin idarə edilmə- si üçün yol verilir, bu halda qəza siqnallarını ĐM-ə qəbul etmək üçün ayrıca telefon nömrəsi olmalıdır.
20. Đnformasiyaların istifadə etmə va- sitələri qazın verilməsinin kəsilməsini (qoşulmasını) və təzyiq tənzimləyiciləri- nin sazlanmasını bu normaların tələblə- rinə uyğun olaraq təmin etməlidirlər.

Bağlayıcı qurğuları idarə etmək uçun məsafədən idarə olunan siyirtmələr və ya qoruyucu klapanlar tətbiq edilməlidirlər, qaz təzyiq tənzimləyicilərini sazlamaq üçün isə çevrilən və ya sazlanması səlis əmələ gələn idarəedici tənzimləyicilərdən istifadə olunmalıdır. Bu halda alçaq təz- yiqli QTM-də sazlamanın dəyişdirilməsi çıxış təzyiqinin üç səviyyədən az olma- maqla qoyulması ilə həyata keçirilməli- dir.

21. TM və TPAĐS-in funksiyalarının yerinə yetirilməsinin tələb olunan etibar- lığı və tez işə salınması təmin edilməklə digər təyinatlı mühəndis kommunikasiya-

 

 

 

larının operativ idarə edilməsini, həmçi- nin hesablama mərkəzlərini və kollektiv istifadə üçün məlumatların ötürmə şəbə- kələrini təmin edən, texniki vasitələrin is- tifadə olunmasına yol verilir.

Otaqlar

22. Đdarəetmə məntəqəsi, aparaturala- rın optimal istismar şəraitini və dispetçer xidmətinin komfort işini təmin edən otaq- larda yerləşdirilməlidir.

ĐM-in tikinti hissəsi layihələndirilər- kən СНиП 2.04.09 və СН 512 normativ sənədlərinin göstərişlərinə əməl olunmalı- dır.

23. ĐM layihələndirilərkən aşağıdakı- ların qurulması nəzərdə tutulmalıdır:
    • ehtiyat xəttinin avtomatik qoşulması ilə ayrı transformator yarımstansiyasın- dan və ya daimi cərəyanlı ehtiyat mənbə- yindən (avtomatik doldurulan akkumlya- tor qurğusundan) ehtiyat xəttinə avtoma- tik birləşdirməklə ehtiyat elektrik təchiza- tı girişi;
    • istilik və axın-sorma ventilyasiyası;

 

• dispetçer və aparat zalının tozdan qorunması;
• dispetçer zalının akustik abadlaşdır- ılması;
• kabel kommunikasiyalarının çəkil- məsini təmin edən, en kəsiyi 10x30 sm- dən az olmayan, döşəməaltı

24. ĐM-in dispetçer telefon stansiya- ları, daxili siqnalizasiya, danışıq qurğuları və telefon məlumatlarının səs yazması üçün lazım olan cihazlarla təchiz edilməsi tövsiyə
25. QPS-də, QTM-də və qaz təchizatı sistemlərinin ölçü məntəqələrində təchiz olunan NOM-in, sahəsi 4 m2-dən az ol- mayan aparat otaqları olmalıdır.

TPAĐS-in texniki vasitələrinin yerləş- dirilməsi üçün xarici aparat köşklərinin, həmçinin istehsalat binalarının uyğun- laşdırılmış otaqlarının istifadə olunmasına yol verilir. Aparat otaqları QTM-də qoyu- lan NÖC otaqlarının tələblərinə cavab verməlidirlər.

 

 

M ü n d ə r i c a t

1. Ümumi müddəalar................................................................................................. 1
2. Normativ istinadlar............................................................................................... 2
3. Terminlər, təriflər və ixtisarlar.......................................................................... 6
4. Qaz təchizatı sistemləri və qaz təzyiqi normaları........................................... 7
5. Hesabi qaz sərfləri. Qaz kəmərlərinin hidravliki hesabatı
   • Hesabi qaz sərfləri................................................................................................ 8
6. Xarici qaz kəmərləri və qurğuları
   • Ümumi göstərişlər................................................................................................ 11
   • Yeraltı qaz kəmərləri............................................................................................ 13
   • Yerüstü və yer səthindən yuxarı çəkilən qaz kəmərləri.................................... 15
   • Qaz kəmərlərinin su maneələrindən və yarğanlardan keçidləri....................... 17
   • Qaz kəmərlərinin dəmir yolları, tramvay və avtomobil yollarından

keçidəlri.................................................................................................................. 19

• Bağlayıcı qürğuların qaz kəmərlərində yerləşdirilməsi.................................... 21
• Qaz kəmərləri üzərində qurğular......................................................................... 22
• Korroziyadan mühafizə....................................................................................... 23
• Polietilen borulardan çəkilən qaz kəmərləri...................................................... 24

7. Qaztənzimləyici məntəqələr (QTM) və Qaztənzimləyici qurğular (QTQ)
   • QTM-in yerləşdirilməsi....................................................................................... 29
   • QTQ-nin yerləşdirilməsi...................................................................................... 31
   • QTM-in və QTQ-nin avadanlıqları.................................................................... 31
   • Kombinasiya edilmiş tənzimləyicilərin yerləşdirilməsi................................... 34
8. Daxili qaz təchizatı qurğuları
   • Ümumi göstərişlər................................................................................................ 35

 

• Qaz kəmərlərinin çəkilməsi................................................................................. 35
• Yaşayış evlərinin qaz təchizatı............................................................................ 39
• Đctimai binaların qaz təchizatı............................................................................ 42
• Đstehsalat qurğularının və qazanların qaz təchizatı......................................... 43
• Đnfraqırmızı şüa yayan odluqlar........................................................................ 45

9.            Đstilik elektrik stansiyalarının qaz təchizatı sistemləri

• Ümumi göstərişlər................................................................................................ 46
• Xarici qaz kəmərləri və qurğuları....................................................................... 46
• Qaztənzimləyici məntəqələr................................................................................ 46
• Daxili qaz avadanlıqları....................................................................................... 47
• Boru kəmərləri və NÖC....................................................................................... 48

10.         Qazdoldurucu stansiyalar, qazdoldurucu məntəqələr, aralıq balonları anbarları, avtomobillərin qazdoldurma stansiyaları

• Ümumi göstərişlər................................................................................................ 48
• Mayeləşdirilmiş qazların qazdoldurucu stansiyaları........................................ 49
• QDS-in əsas binaları və qurğuları....................................................................... 49
• QDS-in bina və qurğularının yerləşdirilməsi.................................................... 50
• Ərazilərin, yolların planlaşdırılması, binaa və qurğulara

qoyulan tələblər................................................................................................... 51

• Boşaltma qurğuları............................................................................................... 55
• MKHQ üçün çənlər.............................................................................................. 56
• QDS-in texnoloji avdanlıqları............................................................................. 58
• Qaz kəmərləri, armaturlar, və NÖC................................................................... 60
• Su təchizatı, kanalizasiya, istilik təchizatı və ventilyasiya.............................. 62

 

• Qazdoldurucu məntəqələr.................................................................................... 64
• Aralıq balon anbarları.......................................................................................... 65
• Avtomobillərin mayeləşdirilmiş qazdoldurma stansiyaları............................. 65
• Elektrik təchizatı, elektrik avdanlıqları, ildırımdən mühafizə

və rabitə.................................................................................................................. 67

11.         Çən və balon qurğularından mayeləşdirilmiş qazla qaz təchizatı

• Ümumi göstərişlər................................................................................................ 68
• Çən qurğuları......................................................................................................... 68
• Buxarlandırıcı və qatışdırıcı qurğular................................................................ 72
• Balon dəstəsi qurğuları......................................................................................... 74
• Balon dəstəsi və çən qurğularının boru kəmərləri............................................ 76
• Fərdi balon qurğuları............................................................................................ 77

12.        Xüsusi iqlim və təbii şəraitlərdə qaz təchizatı sistemlərinə qoyulan əlavə tələblər

• Đşlənilən ərazilər.................................................................................................. 77
• Seysmik rayonlar.................................................................................................. 79
• Şişən, qabaran və çökən süxurlu rayonlar......................................................... 80

13.         Materiallar və texniki məmulatlar

• Ümumi göstərişlər................................................................................................ 81
• Polad borular......................................................................................................... 81
• Birləşdirici hissələr və detallar............................................................................ 83
• Korroziyaya qarşı mühafizə materialları............................................................ 84
• Polietilendən hazırlanan borular və birləşdirici detallar.................................. 85

 

• Bağlayıcı və tənzimləyici avdanlıqlar, cihazlar və digər texniki

məmulatlar................................................................................................................ 85

• Xüsusi təbii və iqlim şəraitləri üçün əlavə tələblər........................................... 89

14.        Qaz təchizatı sistemlərində Telemexanizasiya və Texnoloji proses-

lərin avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemləri................................................. 89

Əlavə 1. Qaz təchizatı sisteminə daxil olan qaz kəmərlərinin təsnifatı................... 91

Əlavə 2. Müxtəlif sənaye sahələri üçün maksimum saatlıq qaz sərfi

əmsallarının qiymətləri................................................................................ 91

Əlavə 3. Yaşayış evləri üçün eyni vaxtda istifadəetmə əmsalının

qiymətləri, Ksim.......................................................................................... 92

Əlavə 4. Qaz kəmərlərinin hidravliki hesabatı........................................................... 92

Əlavə 5. Yanma məhsullarının kənarlaşdırılması...................................................... 95

Əlavə 6. Qaz təchizatı sistemləri üçün polad boruların seçilməsi............................ 97

Əlavə 7. Đstilik elektrik stansiyalarının qaz təchizatı sistemlərində

siqnalizasiya, avtomatik tənzimləmə və ölçmələrin həcmi....................... 99

Əlavə 8. MKHQ-nin buxar fazası ilə bir çən qurğusundan təchiz olunması məqsədəuyğun hesab edilən mənzillərin sayı................................................................................. 100

Əlavə 9. Qaz-hava qarışığı ilə bir çən qurğusundan təchiz olunması

məqsədəuyğun hesab edilən mənzillərin sayı............................................ 100

Əlavə 10. Telemexanizasiyanın və Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemlərinin strukturu, funksiyaları və texniki

vasitələri........................................................................................................... 101

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

RƏSMĐ NƏŞR

Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Tikinti Normaları

 

AzDTN 2.13-1 “Qaz təchizatı. Layihələndirmə normaları”

 

Buraxılışa məsul şəxslər:

 

"Azərinşaatlayihə" DBLKTĐ-də nəşrə hazırlanmış və çap edilmişdir.

Sifariş ........., Tiraj .........

 

Az1014, Bakı şəh., Füzuli küç.,65